Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası
Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası (rus. Закавказская демократическая федеративная республика) — Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan respublikalarının yaranmasına səbəb olmuş 1918-ci ilin 22 aprel və 26 may tarixləri arasında mövcud olmuş federativ respublika.
| 22 aprel 1918–26 may 1918 | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Paytaxtı | Tiflis | ||||||||||||||||
| Ən böyük şəhəri | Tiflis, Bakı, Kutaisi, Yelizavetpol, Aleksandropol, İrəvan, Batumi, Şuşa, Nuxa, Qars, Şamaxı, Quba, Ahalsıx | ||||||||||||||||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili, gürcü dili və erməni dili | ||||||||||||||||
| İdarəetmə forması | Federasiya | ||||||||||||||||
| Tarixi | |||||||||||||||||
• Yaranması | 22 aprel 1918 | ||||||||||||||||
• Süqutu | 26 may 1918 | ||||||||||||||||
| Ərazisi | |||||||||||||||||
• Ümumi | 186100 km2 | ||||||||||||||||
| Valyutası | Zaqafqaziya rublu | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İndi tərkibində |  Azərbaycan Ermənistan Gürcüstan Rusiya Türkiyə | ||||||||||||||||
TarixiRedaktə
QurulmasıRedaktə
Zaqafqaziya Komissarlığının Rusiya imperiyasının muxtar vilayəti olmadığını elan etməsindən sonra 10 fevral 1918-ci ildə Zaqafqaziya seymi iclasda müstəqillik elanı barədə qərar qəbul etmiş, 2 həftə sonra 24 fevralda müstəqillik elan edilmişdir. Lakin hələ ZDFR qurulmamışdır. 3 mart 1918-ci ildə Brest sülhündən sonra seymin legitimliyi sualı yaranmışdı. Belə ki, sülhə görə Osmanlı imperiyası Batumi, Qars və Ərdahanı geri qazanmışdı. Lakin bu torpaqlar faktiki olaraq Zaqafqaziya seyminin ərazisi idi və bunun üçün 14 martda ayrıca Trabzon sülh konfransı başladıldı. Erməni və gürcü deleqasiyaları seymin ərazi bütövlüyünü müdafiə etsə də, Azərbaycan deleqasiyası torpaqların Osmanlıya verilməsini təklif edirdi. Seymin deleqasiya başqanı Akaki Çxenkeli Brest sülhü şərtləri ilə razılaşıb torpaqları verməyi məsləhət görsə də seym səs çoxluğu ilə 13 aprel 1918-ci ildə Osmanlı imperiyasına qarşı müharibə elan etdi. Osmanlı ordusu sürətlə Batumi və Ərzurumu geri alsa da Qarsda dayandı. 22 apreldə seym və Osmanlı imperiyası arasında atəşkəs sazişi imzalandı və ZDFR rəsmən elan edildi.[1]
Osmanlı ilə münasibətlərRedaktə
Müstəqillik elanından sonra 11 mayda Batum konfransı öz işinə başladı. Osmanlının Zaqafqaziyaya qarşı iddialarının Tiflisə qədər genişləməsi və Ermənistandan keçəcək olan Qars-Culfa-Bakı dəmiryolu xətti barədə təklifləri ZDFR tərəfindən rədd edildi, bunun nəticəsində Osmanlı ordusu Ermənistana hücum etdi, Sərdarabad döyüşü, Qarakilsə döyüşü və Baş-Aparan döyüşü nəticəsində Osmanlı ordusu çox itki almasına rəğmən xeyli irəliləmişdi. 26 mayda Osmanlı imperiyası ZDFRnin buraxılması barədə ultimatum verdi. Gürcü tərəfi Osmanlı ilə ikinci bir müharibəyə girişməmək və daha çox ərazi itirməmək üçün 26 mayda müstəqilliyini elan etdi və Ermənistanı tək qoydu. Azərbaycan Demokratik Respublikası və Ermənistan Demokratik Respublikası isə 28 mayda müstəqilliklərini elan etdilər və ZDFR rəsmən dağıldı.
ParlamentRedaktə
ZDFR parlamentində təmsil olunan fraksiyalar:
- Gürcüstan Sosial-Demokrat Partiyası — 32 nəfər
- Müsavat — 30 nəfər
- Daşnaksütun — 27 nəfər
HökumətRedaktə
- Baş nazir və xarici işlər naziri — Akaki Çxenkeli
- Daxili işlər naziri — Noe Ramişvili
- Maliyyə naziri — Aleksandr Xatisyan
- Dəmiryolları naziri — Xudadad bəy Məlikaslanov
- Ədliyyə naziri — Fətəli xan Xoyski
- Müharibə naziri — Q.T.Qeorqadze
- Kənd Təsərrüfatı naziri — Noe Xomeriki
- Təhsil naziri — Nəsib bəy Yusifbəyli
- Ticarət və Sənaye naziri — Məmmədhəsən Hacınski
- Ərzaq naziri — A.İ.Saakyan
- Dövlət xeyriyyəsi naziri — Ovannes Kaçaznuni
- Əmək naziri — A.A.Erzinkyan
- Dövlət nəzarəti naziri — İbrahim bəy Heydərov
ƏrazisiRedaktə
ZDFR aşağıdakı inzibati ərazi hissələrindən ibarət idi:
İstinadlarRedaktə
- ↑ Tadeuş Svitoxovski, Brian C. Collins, Historical Dictionary of Azerbaijan ABŞ: Scarecrow Press, 1999. — səh 127–128. — ISBN 0810835509.