Zəncəfil

Zəncəfil
Zəncəfil
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Birləpəlilər Klad: Commelinids Dəstə: Zəncəfilçiçəklilər Fəsilə: Zəncəfilkimilər Yarımfəsilə: Zingiberoideae Triba: Zingibereae Cins: Zəncəfil
Beynəlxalq elmi adı
	Zingiber Mill., 1754;
ITIS	42400
NCBI	4650
EOL	29233

Zəncəfil (lat. Zingiber)^[1] — zəncəfilkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.^[2]

Zəncəfil tərkibində efirli yağ olan bitkidir. Ümumiyyətlə, bu fəsildən olan üç növ bitkinin köklərindən zəncəfil alınır. Bunlar: aptek zəncəfili (Zingiber officinale), alpiniya zəncəfili və kurkuma zəncəfilləridir.

Göstərilən bu bitkilərin üçü də cənubi Asiyanın rütubətli tropik meşələrində bitir. Bunlardan: aptek zəncəfili Amerikanın münasib iqlimli rayonlarında çoxdan becərilir.

Zəncəfil bitkiləri çoxillik, orta boylu ot bitkiləridir. Hər üçünü də xoşagələn ətirli efirli yağı vardır. Kökümsov gövdələrində efirli yağın miqdarı daha çox olduğu üçün o, xammal kimi işlədilir. Bu bitkilərin efirli yağına xoş ətirli iy verən tərkibindəki seskviterpenlərdir [sineol, zinkiberol, kingerol və s.].

Zəncəfil yeyinti sənayesində ətirli ədviyyə kimi geniş istifadə edilir. Zəncəfilin eyni zamanda müalicəvi əhəmiyyəti də vardır. O, mədənin həzmetmə üzvlərinin fəaliyyətini artırır, mədə - bağırsağın iltihabının və çürüməsinin qarşısını alır. Odur ki, zəncəfilli xörəklərin və zəncəfil çayının xroniki mədə - bağırsaq xəstəliyinə tutulanlar üçün çox xeyri vardır.

Çin və Hind təbabətində zəncəfil

Çində miladdan 500 il əvvəl bitkilər haqqında yazılan bir təbabət kitabında zəncəfildən bəhs edilməsi bu bitkinin çinlilər tərəfindən əsrlərdən bəri istifadə olunduğunu göstərir. Adət ənənələrinə bağlı olan Çin təbabətində çox istifadə olunan zəncəfil, müasir Çin təbabətində də öz yerini mühafizə etməkdədir. Çində dərc olunan gündəlik dərman istifadəsi bələdçisində zəncəfilin müalicədəki istifadəsi bildirilir. Çinlilər zəncəfili mədə və qarın ağrılarında, ishalda, soyuqlamada və revmatizm xəstəliklərində istifadə edirlər.

Hindistanda zəncəfilin istifadə tarixi 2000 il əvvələ gedib çıxır. Xüsusilə günəş işığında qurudulmamış zəncəfil soyuqdəymə, astma, öskürmə, bağırsaq xəstəlikləri, iştahsızlıq, həzmsizlik və revmatizm xəstəliklərində müalicə məqsədilə istifadə olunur. Bal ilə dadlandırılmış zəncəfil çayı hindlilər tərəfindən öskürüyə və soyuqdəyməyə qarşı içilir.

Növləri

Zingiber acuminatum Valeton
Zingiber albiflorum R.M.Sm.
Zingiber anamalayanum Sujanapal & Sasidh.
Zingiber apoense Elmer
Zingiber argenteum Mood & Theilade
Zingiber atrorubens Gagnep.
Zingiber aurantiacum (Holttum) Theilade
Zingiber banhaoense Mood & Theilade
Zingiber barbatum Wall.
Zingiber bisectum D.Fang
Zingiber bradleyanum Craib
Zingiber brevifolium N.E.Br.
Zingiber bulusanense Elmer
Zingiber capitatum Roxb.
Zingiber cernuum Dalzell
Zingiber chlorobracteatum Mood & Theilade
Zingiber chrysanthum Roscoe
Zingiber chrysostachys Ridl.
Zingiber citriodorum Theilade & Mood
Zingiber clarkei King ex Baker
Zingiber cochleariforme D.Fang
Zingiber collinsii Mood & Theilade
Zingiber coloratum N.E.Br.
Zingiber corallinum Hance
Zingiber curtisii Holttum
Zingiber cylindricum Thwaites
Zingiber densissimum S.Q.Tong & Y.M.Xia
Zingiber diwakarianum R.Kr.Singh
Zingiber eberhardtii Gagnep.
Zingiber eborinum Mood & Theilade
Zingiber elatior (Ridl.) Theilade
Zingiber elatum Roxb.
Zingiber ellipticum (S.Q.Tong & Y.M.Xia) Q.G.Wu & T.L.Wu
Zingiber flagelliforme Mood & Theilade
Zingiber flammeum Theilade & Mood
Zingiber flavomaculosum S.Q.Tong
Zingiber flavovirens Theilade
Zingiber fragile S.Q.Tong
Zingiber fraseri Theilade
Zingiber georgeae Mood & Theilade
Zingiber gracile Jack
Zingiber gramineum Noronha ex Blume
Zingiber griffithii Baker
Zingiber guangxiense D.Fang
Zingiber gulinense Y.M.Xia
Zingiber idae Triboun & K.Larsen
Zingiber incomptum B.L.Burtt & R.M.Sm.
Zingiber inflexum Blume
Zingiber integrilabrum Hance
Zingiber integrum S.Q.Tong
Zingiber intermedium Baker
Zingiber junceum Gagnep.
Zingiber kawagoii Hayata
Zingiber kelabitianum Theilade & H.Chr.
Zingiber kerrii Craib
Zingiber kunstleri King ex Ridl.
Zingiber lambii Mood & Theilade
Zingiber laoticum Gagnep.
Zingiber larsenii Theilade
Zingiber latifolium Theilade & Mood
Zingiber leptorrhizum D.Fang
Zingiber leptostachyum Valeton
Zingiber ligulatum Roxb.
Zingiber lingyunense D.Fang
Zingiber loerzingii Valeton
Zingiber longibracteatum Theilade
Zingiber longiglande D.Fang & D.H.Qin
Zingiber longiligulatum S.Q.Tong
Zingiber longipedunculatum Ridl.
Zingiber longyanjiang Z.Y.Zhu
Zingiber macradenium K.Schum.
Zingiber macrocephalum (Zoll.) K.Schum.
Zingiber macroglossum Valeton
Zingiber macrorrhynchus K.Schum.
Zingiber malaysianum C.K.Lim
Zingiber marginatum Roxb.
Zingiber martini R.M.Sm.
Zingiber matutumense Mood & Theilade
Zingiber mekongense Gagnep.
Zingiber menghaiense S.Q.Tong
Zingiber mioga (Thunb.) Roscoe
Zingiber molle Ridl.
Zingiber monglaense S.J.Chen & Z.Y.Chen
Zingiber monophyllum Gagnep.
Zingiber montanum (J.Koenig) Link ex A.Dietr.
Zingiber multibracteatum Holttum
Zingiber nanlingensis Lin Chen, A.Q.Dong & F.W.Xing
Zingiber neesanum (J.Graham) Ramamoorthy
Zingiber neglectum Valeton
Zingiber negrosense Elmer
Zingiber neotruncatum T.L.Wu, K.Larsen & Turland
Zingiber newmanii Theilade & Mood
Zingiber nigrimaculatum S.Q.Tong
Zingiber nimmonii (J.Graham) Dalzell
Zingiber niveum Mood & Theilade
Zingiber nudicarpum D.Fang
Zingiber odoriferum Blume
Zingiber officinale Roscoe
Zingiber oligophyllum K.Schum.
Zingiber olivaceum Mood & Theilade
Zingiber orbiculatum S.Q.Tong
Zingiber ottensii Valeton
Zingiber pachysiphon B.L.Burtt & R.M.Sm.
Zingiber panduratum Roxb.
Zingiber papuanum Valeton
Zingiber pardocheilum Wall. ex Baker
Zingiber parishii Hook.f.
Zingiber paucipunctatum D.Fang
Zingiber pellitum Gagnep.
Zingiber pendulum Mood & Theilade
Zingiber peninsulare Theilade
Zingiber petiolatum (Holttum) Theilade
Zingiber phillippsiae Mood & Theilade
Zingiber phumiangense Chaveer. & Mokkamul
Zingiber pleiostachyum K.Schum.
Zingiber porphyrosphaerum K.Schum.
Zingiber pseudopungens R.M.Sm.
Zingiber puberulum Ridl.
- Zingiber puberulum var. chryseum (Ridl.) Holttum
Zingiber pubisquama Ridl.
Zingiber raja C.K.Lim & Kharuk.
Zingiber recurvatum S.Q.Tong & Y.M.Xia
Zingiber roseum (Roxb.) Roscoe
Zingiber rubens Roxb.
Zingiber rufopilosum Gagnep.
Zingiber simaoense Y.Y.Qian
Zingiber smilesianum Craib
Zingiber spectabile Griff.
Zingiber squarrosum Roxb.
Zingiber stenostachys K.Schum.
Zingiber stipitatum S.Q.Tong
Zingiber striolatum Diels
Zingiber sulphureum Burkill ex Theilade
Zingiber thorelii Gagnep.
Zingiber tuanjuum Z.Y.Zhu
Zingiber vanlithianum Koord.
Zingiber velutinum Mood & Theilade
Zingiber vinosum Mood & Theilade
Zingiber viridiflavum Mood & Theilade
Zingiber wandingense S.Q.Tong
Zingiber wightianum Thwaites
Zingiber wrayi Prain ex Ridl.
Zingiber yingjiangense S.Q.Tong
Zingiber yunnanense S.Q.Tong & X.Z.Liu
Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm.
- Zingiber zerumbet subsp. cochinchinense (Gagnep.) Triboun & K.Larsen

Dində

"Quran"da zəncəfil haqqında belə bir ifadə var:

"Orada qarışığı zəncəfil olan bir kasadan içirərlər."^[3]

— İnsan surəsi, 17

İstinadlar

↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
↑ Quranda adı çəkilən bitkilər Arxivləşdirilib 2013-07-29 at the Wayback Machine (az.)

Zəncəfil:The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)

Xarici keçidlər

[1] Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.

[2] Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.

[3] Quranda adı çəkilən bitkilər Arxivləşdirilib 2013-07-29 at the Wayback Machine (az.)

[1]

[2]

[3]