Zivin döyüşü

Zivin Müharibəsi — 26 iyun 1877-ci il tarixdə Rusiya imperiyası ilə Osmanlı İmperiyası arasında baş verən və Osmanlının qələbəsi ilə nəticələnən müharibədir.

Müharibə

Süngüdaşı, ya da köhnə adıyla Zivin, Qars vilayətinin Sarıqamış rayonuna bağlı Sarıqamışdan 39 km məsafədə, 65 hanelik bir kənddir. Bu kəndin şərqində sıldırım qayalar üzərində qurulmuş bir qala olan Zivin qalası və qalanın qurulduğu təpə var.

93 müharibəsində bu region Əhməd Muxtar Paşa tərəfindən ruslara qarşı əhəmiyyətli müdafiə məkanı olaraq görülür çünki Araz vadisi və Ərzuruma nazir yollar bu strateji əhəmiyyətə malik yerdən keçir. Osmanlı ordusu paytaxta yaxın Balkan cəbhəsində böyük Rus hücumları səbəbilə çətin vəziyyətdə olduğundan,ardı ardınca məğlubiyyətlər aldığından qüvvələrin və döyüşlərin çoxunu bu cəbhədə istifadə etməkdə idi bu səbəblə Qafqaz cəbhəsində Osmanlı əsgərlərinin kömək alması çox çətin olu. Osmanlılar bölgədəki yerli xalq və türk və kürd tayfa başçılarının verdiyi qüvvələrlə müdafiə olunmaq məcburiyyətindədydi. Bu bölgədə olan 1-ci diviziya əsgər Əhməd Muxtar Paşa tərəfindən zəruri olaraq sıxılmağa çalışılan Rusların Yerevan (İrəvan) sərnişinlər üçün ayrılmış qüvvələrinin komandanı Arshak Ter-Gukasov ilə mübarizə üçün çəkilmişdir, buna görə yalnız 12 batalyondan ibarət olan bir Osmanlı qoşunu qalanı müdafiə etmək üçün qalmışdır. Yenə bu ittifaqa 4 batalyon hərbdə ehtiyat olaraq ayrılmışdır. Birliyin bundan əlavə, az miqdarda süvari dəstəyi ilə 18 topu vardı bu qüvvələr cəmi 10 km-ə (6 milə) yaxın bir cəbhə xətti üçün kifayət edəcək durumda deyildi. Bununla birlikdə Osmanlı komandanlığı bu bölgənin strateji əhəmiyyəti səbəbindən təcavüzə məruz qalacağını təxmin etdiklərindən hər hansı bir hücum vəziyyətinə qarşı 2 ay boyunca səngər qazmış, istehkamlar qurmuş və təpə möhkəmləndirilmişdi. 25 iyulda Karaurgan-Təpəköy yoluna baxan sol qanaddan başqa bütün istehkamların hamısı tamamlanmışdı, sol qanad hücuma daha açıq idi. Sol cinahdakı yamaclar çox dik mövqedə olub bu dik vəziyyətdə piyadaların getməsini ruslar üçün çətinləşdirirdi.

Ter-Gukasov qüvvələri Halyaz müharibəsində keçirilən türklərin hücumları və Fevzi Paşa qüvvələrinin Doğubəyazıdı geri almaq üçün etdiyi hücumlar ilə çətin vəziyyətə düşmüşdür. Haylaz müharibəsində Osmanlı ordusunun ağır itkilərinə baxmayaraq, bu rus qolunun arsenalı tükənmiş, lojistik və tamamlama dəstəyi əllərindən alınmışdır. Doğubəyazid istiqamətindəki hücumlarla arxadan əhatə ediləcəyini anlayan Ter-Gukasov irəliləməsini dayandırmış və mühasirəyə düşməmək üçün geri çəkilməyi düşünmüşdür.

Ancaq Rus komandanlığı da vəziyyətin fərqinə varmış və digər qol olan prens Malikovun regiondakı müxtəlif Rus qoşunları ilə hücuma keçib Ter-Gukasovu bu ağır vəziyyətdən xilas etməsi üçün bir yardım hərəkatı keçirməsi yenə 2 cəbhədən Osmanlı cinahının yarılması və Ter-Gukasov qüvvələri ilə birləşib Türk müdafiə xəttinin ortadan qaldırılmasına qərar verilir.

Rus komandir Melikov Ter-Gukasovun qüvvələri ilə birləşib Osmanlı müdafiə xəttini yarmaq üçün Zivin dağına, yoxsa Mecinkirt istiqamətindəki bölgəyə hücum etmələri barədə qərarsız idilər. Sonunda Zivinə hücum etməyi üstün bildilər. Bununla bərabər Rus komandanlığındakı general Geyman, türk ordusunun tamamilə məhvi tərəfdarı və Melikova da bu istiqamətdə əmrlər verirdi. 1829-cu ildə Osmanlı-Rus müharibəsində Ruslar yenə Zivində Türk qoşunlarının sol qanadına hücum etmişlər, sarp yamaclara qarşın Köprüköy yolundan türkləri çəkilməyə məcbur etdilər. Bu yürüşdə bənzər bir vəziyyət müzakirə edildi ancaq sağ cinahdan keçiriləcək uğurlu bir hücumunun bölgədəki Türk ordusunun hamısının çəkilmə yolunu bağlayacağı və nəticədə bu təpədəki bütün türk ordusunun məhv ediləcəyini hesabladılar. Bu səbəblə Türk ordusunun sağ qanadına hücum etməyə qərar verdilər. Texniki cəhətdən bu doğru olsa da Osmanlı ordusunun istehkam xətti bu bölgədə qurulmuşdu. Buna qarşı təpədəki Osmanlı ordusunda süvari qüvvəsi Ruslara görə son dərəcə azdı, ruslar top baxımından da Türklərdən üstündü və atəş gücü olaraq bir Rus taburu, türk batalyonuna görə 25% daha çox atəş gücünə və insan dəstəyinə malik idi. Bununla yanaşı Melikof əgər 4 batalyonunu ehtiyatda istifadə edərsə piyada sayı və atəş gücü baxımından Türklərlə bərabər hala gələcək, ancaq top və süvari qüvvələri istiqamətindən üstünlük olduğundan bu birliklərin təsirli istifadə edilməsi halında bunun asanlıqla bağlanıla hesablanmışdı. Malikovun bu xətalı qərarları bütün bir müharibənin taleyini dəyişdirdi.

Türk ordusunda Əhməd Muxtar Paşa kimi təcrübəli və istedadlı üstünə qarşın Zivin bölgəsindəki əsgərlərin komandiri Feyzi Paşa, bacarığı və təcrübəsi olmayan Kürd İsmayıl Haqqı Paşa kimi müxtəlif zabit və yüksəklərə malik olsa da, birliklərini, İsmayıl Haqqı Paşa ilə birlikdə təşkil edəcək kifayət qədər vaxta malik idi.

Rus ordusu 25 iyunda Zivin çayından gürcü, erməni, kazak qüvvələrini də əhatə edən birliklərin dəstəyi ilə hücuma başladı, ilk başda hücum uğurlu olsa da sonrasında Türk tahkimatları önündə rusların irəliləməsinin qarşısı kəsildi, topçu hücumları isə ərazinin əyri-üyrü olması səbəbindən bir fayda vermədi, yenə süvari qüvvətlərində əyri-üyrü ərazidə və tahkimatlar qarşısında qalıb cəbhə müharibəsinə zorlandı. Türk qüvvələrini planlaşdırdığı kimi çevirəmədi. Sonda rus piyada, topçu və süvari qüvvələri arasında böyük koordinasiyasızlıq baş göstərdi. Melikovun ehtiyatda olan hissələri də səhvi ucbatından piyadalarda, təpəni müdafiə edən əsgərlərin sıx tüfəng atəşi, süngü hücumları üzündən 25-26 iyundakı hücumları da müvəffəqiyyətsiz oldu.

Osmanlı ordusu uğursuz olan ruslara qarşı hücuma keçmək və Rus itkilərini daha da artırmaq istədilərsə də əsgərlərinin durumunu,zəyifliklərini bilən və rusların başqa yerlərdəki hücumlarını əngəlləmək üçün itkilərini minimumda endirmək məcburiyyətində olduğunu anlayan Əhməd Muxtar Paşa zabitlərini mane oldu və qaneedici bir müdafiə qələbəsini üstünlük verdi.

27 iyunda zabitlərinin təkrar taaruzda israrına baxmayaraq Malikov verilən itkilərin ağır xarakterli olduğunu və təpəni bu qüvvələrlə ala bilməyəcəyini anladığından qoşunlarını sürətlə geri çəkmək məcburiyyətində qaldı. Əhməd Muxtar Paşa cəbhəyə gələndə öz əsgərlərindən 500 nəfər ölü və yaralı itkisinə qarşılıq Rusların 3 dəfə artıq itki verdiyini gördü.

Nəticə

Bu döyüşdə alınan xarabazar Rus ordusunun əhvalını ağır dərəcədə pozmuşdur, bu fitnə-fəsadın sonra məyus olan Tergukasov və onunla birləşəmiyən digər Rus ordusu da geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır. Bununla bərabər (bir az da İsmayıl Haqqı Paşa və süvarilərinin uğursuz təqibləri sayəsində) Tergukasov və Malikovun rəhbərlik etdiyi Rus ordusu uğurla geri çəkilmişdir və bu çəkilmə nəticəsində ruslar yenidən möhkəmlənərək yenidən yenidən hücuma keçmişdilər.

İstinadlar

[BALKAN SAVAŞLARI SONRASI RUMELİ’DEN TÜRK GÖÇLERİ VE OSMANLI DEVLETİ’NDE İSKÂNLARI| EdirneTrakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Haziran, 2008]