Ziyarət (kitab)

"Ziyarət" – Hamlet İsaxanlı nın 2009-cu ildə Xəzər Universiteti Nəşriyyatı nda işıq üzü görmüş şeirlər və "Ziyarət" adlı poemadan ibarət kitabı.

"Kitaba heca, hecalı sərbəst və ya ritmik sərbəst, həmçinin digər vəznlərdə yazılmış, qəmli və sevinc dolu, fəlsəfi və sadəcə xoş əhval yaradan müxtəlif şeirlər daxildir. Epic-lirik "Ziyarət" poeması şairin öz uşaqlığına, doğulduğu kəndə səyahəti ilə, yaxın və uzaq keçmiş haqqında xatirələri ilə bağlıdır". (Supercildin iç üzündən)

Fəlsəfi şeirlər

Mənası "ye, iç, yat" olan ömür, "Nə dərin həyəcan, nə fəryad / Sevdasız bir həyat – nə həyat?!" kimi vəziyyət şairi qane etmir, o, kitabdakı ilk şeirində, oxucunu arzuları həyata keçirmək üçün fəal həyata çağırır.

Tutuşaq, a dostlar, əl-ələ
Keçməsək arzudan əmələ
Böyük bir təhlükə, qorxu var –
Məhv olar, puç olar arzular
Könüllər coşub nəğmə deməz
Dünya biz deyənə bənzəməz. ("Əl-ələ")

Həyata adətən nikbin baxan, gözəlikdən ilham alan H. İsaxanlı təbiətə vurğunluğunu ifadə edir

Əyildim otlara, diz üstə çökdüm
Güllərin ətrini içimə çəkdim.
Günəş də telini çəmənə sərdi
Daha nə möcüzə istəyəcəkdim?! ("Çiçəkli çəmən")

Şair səyahəti sevsə də, ordakı gözəllik önündə düşüncələrə dalır, "Amma həyat nə kef, nə tamaşadı / Xeyli turşməzədir həyatın dadı". Fəsillərin dəyişməsi hiss olunmayan Malayziyada qəlbin alışdığı xəzan yoxdur; bu, qəribədir…

Burda nə payız var, nə bahar, nə qış
Oğulsansa gəl bu gərdişə alış
Burda xəzan olmur, yarpaq saralmır
Şairim, vətənə dönməyə çalış
Burda nə payız var, nə bahar, nə qış. ("Xəzana alqış")

Digər bir sıra şeirlərində şair dünyanın keçiciliyi üzərində düşünür, ismarıclar edir.

Gedin deyin anama
Uzaqda ki, balan var
Onu çox da qınama –
Uzaqdadır gələmmir.
Son vaxtlar keyfi yoxdur
Yorulub qəm-kədərdən
Heç ürəkdən güləmmir;
Ölmək istəyir hərdən
Amma hələ öləmmir… ("Gedin deyin anama")

Şair bilir ki "Getdiyim yol qırılacaq / Bir gün tamam bitəcək". Lakin kimlərinsə onu yada salacağını da bilir…

Səsim bəzi qulaqlarda qalacaq
Kimlərsə şeirimdən ilham alacaq
Sözümü kimlərsə yada salacaq –
Adamın allahı var
Yada salmaqdan bezmir insanlar. ("Son xatirələr")

Və ya

Bilirəm ki, için-için yanacaq
Neçə illər ad günümü anacaq
Ağrıyacaq mənə bağlı könüllər,
Qəbrim üstə qızaracaq
Qərənfillər, qızıl güllər. ("Məndən sonra")

İnsan ömrü boyu öyrənir. Nyuton, Nizami, Şekspir, Tolstoy, Mövlanədən dərs almaq yaxşıdır, lakin öz kimliyinə malik olmaq, ümumi xora qoşulmamaq mümkündürmü? İnsanı insan edən onun müstəqilliyi, özünəməxsusluğu deyilmi?!

Binadan nə Tolstoyçu, nə Marksist
Nə sosyalist, nə başqa "ist"
Nə Mustafa Kemalistəm.
Zaman-zaman onlara mehman olsam da
Təklikdən də zövq almışam
Söhbət edib, dərs alsam da
Mən öz havamı çalmışam.
Məni xorda oxutsalar
Səsim, sözüm, öz nəğməm var -
Dadı-duzu olsa da kəm,
Yenə nə qəm?!
Mən solistəm ki, solistəm! ("Solist")

Uşaqlıq və gənclik yaş həddi kimi arxada qalsa da, yaşlı adam bir az ehtiyatlı olsa da, uşaqlıq duyğusu da, gənclik atəşi də yaşa dolduqca yox olmur, "sinədə döyünən ürək"də yaşayır. Özünü dartıb "sanballı" olmaq sadə iş deyil.

Bir baxın: canımda neçə can varmış,
Qəlbimi neçə qat duyğular sarmış?!
Qanım uşaqlıqdan axan qan imiş
Gənclik atəşi də qəlbi yaxarmış…

Mənə "sanballı ol" söyləyən dostlar,
Deməyə nə var?!
Başqadır gərdiş –
O qədər də sadə deyilmiş bu iş…

Sevgi şeirləri

Şair "Çox azdır", "Sənsizlik", "Dəniz sahilində görüş", "Hər sevən yetməz ki kama…", "Bu nə sevgi, nə fəlsəfə?", Qulluğumda dur", "Ay qız", "Nə olardı?", "Səexoşluq", "Ya sən, ya heç", "Qədər bumu", "Sevilmək istəyi" kimi müxtəlif vəznli (heca, sərbəst, hecalı sərbəst, əruz) şeirlərində sevginin sevinci, qəmi və nəşəsini, eşq fəlsəfəsini poetikləşdirib.

Şeirlərdən parçalar:

Açılır rəng-rəng çiçəklər
Açılmayır kefim bu yaz.
İsinir xırda böcəklər
İsinir soyuq küləklər
Bu günəş mənimki deyil
Yaman üşüyürəm bu il.

Bu yaz mənə qəm gətirdi
Açılmayır kefim bu yaz.
Çoxları tək mən demirəm
Dərdim kitablara sığmaz –
Dərdlərim bircə sətirdi:
Sənsiz yaşaya bilmirəm. ("Sənsizlik")

Sənə hər nə söyləsələr
Allaha sığın desələr
Möcüzəyə bel bağlama,
Hər sevən yetməz ki kama…
Hər sevdiyi qismət olmur insana
Ürəyində bəslədiyi
Sevgilər qalır ona. ("Hər sevən yetməz ki kama…")

Sevənlər-onlardır bəxtəvər
Sevməyən insanı kim sevər?! ("Sevilmək istəyi")

Əlimdəki bir aşiqin qələmidir
O qələmə ilham verən
Bir dəli eşq aləmidir.
Biz yazırıq, yaradırıq sətir-sətir
Bu yandan da vərəq-vərəq ömür bitir
Nə etməli, bu bəşərin xilqətidir.
Hər nə qədər olsa da gec
Sözüm bir, fikrim qətidir:
Ya sən, ya heç! ("Ya sən, ya heç!")

Çox azdır

Nə qədər "sevirəm" söyləsən
Dünyalar qədər də çox sevsən
Ağlasan (bilirəm kövrəksən) –
Qoy olsun, qoy coşsun duyğular
Bil ki, eşq nə qədər çox olsa
Yenə də çox azdır, gözəl yar.

Aşiqi hər addım sınamaq
Sözdən söz çıxarıb qınamaq –
Bu köhnə avazdır, gözəl yar.
Sevginin başqadır səfası –
Sevginin hər cövrü-cəfası
Cilvə, işvə, nazdır, gözəl yar.

Gözlərin üstümə yürüsə
Canımı atəşə bürüsə
Bil ki, kefim sazdır, gözəl yar.
Dilin bal, dişlərin dürr isə
Bizi titrətməsə bir busə
Dil ya diş çox azdır, gözəl yar…

Nə olardı?

Nə olardı, gülüm, dəyişməyəydin,
Gözündən qığılcım yox olmayaydı
Tale bəxş edənə boyun əyəydin
Od saçan gözlərə yaş dolmayaydı?!

Nə olardı, gülüm, susa biləydin
Səbirdən sənə də bir pay düşəydi
Ağlamaq yerinə deyib-güləydin
Qara bulud bizdən yan ötüşəydi?!

Səndən ilham alıb şeir yazaydım
Bizi məst edəydi bu eşqin dadı
Hər şeyi sevgiyə, eşqə yozaydım
Bax onda deyərdim: həyat röyadı

Satirik şeirlər

Qoyunlar xoru

Qoyun olduq, dağ döşündə cəm olduq
Otdan yedik, sudan içdik, dəm olduq.

Qoyunsansa sual vermə
Daha demə
Kimlərə həmdəm olduq?!
Alış itə, alış qurda
Xan çobana, xan çomağa
Alış təzə, köhnə yurda
Başaşağı otlamağa.

Biz öz qoyun gözümüzü
Döyə-döyə
Yaradana şükür olsun deyə-deyə
Hələ çox iş görməliyik,
Yunumuzu, südümüzü…
Sözün düzü
Biz ki belə yeməliyik –
İstəsələr canımızı verməliyik.

Qoyunsansa sual vermə
Daha demə
Nədən belə havalandıq, dəm olduq,
Ağzı qara canavara yem olduq?!

Dözə-dözə

Dözülməz çox dərdlərə
Dözdük…dözürük hələ.

Toyların qulaq batıran səsinə
Xanımların hikkəsinə
Dözürük yana-yana.
Dözürük ağ yalana,
Soyğunlara, talana.
Sözdən uzaq əmələ
Dözdük…Dözürük hələ.

Boşboğazın çənəsinə
Cahilin mənəm-mənəm deməsinə
Canavarın quzunu yeməsinə
Dözdük,
Rüşvətin xırdasına, yekəsinə
Dözdük,
Xəritənin sol küncdəki ləkəsinə *
Üzüldük,
Amma dözdük.

Hakimlərə pul verdi vəkillər
Polisə işə girdi "killer"
Yenə dözdük.

Böhtana, nifrətə, kinə
İblisə, şeytana, cinə
Daş ürəyə, zəhər dilə
Dözdük…və dözürük hələ.

Dözmüşük…və dözməliyik
Durmaq olmaz ki yarıda?!
Dözməsək… deməli biz dəliyik
Dözməsək… bu dünyadan getməliyik.
Dözüb başqaları da
Bizə – mənə, sənə qədər
Yəqin biz də dözəcəyik
Yəqin ki… ölənə qədər.

Dağlıq Qarabağ və ətrafı nəzərdə tutulur.

"Millət" şeirindən parçalar:

İstedadda bu xalq, vallahi, təkdir
Baş işlətmək ona nəyə gərəkdir?!
Bir xalq ki bazarda belə zirəkdir
Ona nə Hind taydır, nə Çin, a millət!

Madam ki qarşıda xoş gələcəkdir
İşimiz onsuz da düzələcəkdir.
Elə ki, bu doğru yol ilə getdin
Onda kamilliyə yetdin, a millət.

Özgəyə qurbandır o quru canın
Dövran dəyişdikcə dəyişdi qanın
İranın, Turanın, ya Rusiyanın
Quyruğuna düşüb getdin, a millət.

Beşikdən yabançı dillərdən yapış
İngilisi, Rusu bilməyə çalış.
Doğma dil boş şeydir, ona bənd olma
Və xam xəyallarla özünü yorma
Vicdan, həya, vüqar… Bunları unut
Rüşvət ver, rüşvət al, işini bərk tut!

=============== ===============
Millətin işləri başından aşır
Gecə-gündüz toyda, ya bazardadır
Millətə oynayıb gülmək yaraşır
Elmə, fəlsəfəyə vaxtı hardadır?!

Çal-çağır bol olsa, basılarmı ər?
Millət fərəhindən göyə yüksələr;
Ürəkdə saxlama nə dava, nə kin
Get-gedə azalır qonşun dərbədər
Nə qalıb? – Uzağı yüz-yüz əlli min,
Yəni bizim şadlıq evləri qədər.

============== ==============
Guya mənəviyyat axsayır indi
Nə qədər axsasa yenə bəsindi.
Mənəviyyat nədir, təmizlik nədir?
Təmiz olan bədbəxt gör nə gündədir!

— Elmdə sıramız?… – Bəli, seyrəkdir
Bizimki o deyil, sevən ürəkdir-
On səkkiz min şair nəyə gərəkdir
Sən məni də şair etdin, a millət?!

Günahımız çoxdur, aləmə sığmaz
Heç biri sirr deyil, deyəcəm az-az.
Yox! Dilim od tutar, gəlsin telli saz
Aşıq meydan açsın, mən deyim, sən yaz.

Gah sağa, gah sola, gah dala getdin
Nə dövlətə, nə də kamala yetdin.
İşlər belə getsə…yox! Belə getməz -
Belə getsə millət kamına yetməz.
Hamısını desəm ömür bəs etməz
Və sair və sair etdin, a millət.

"Ax, Avropa" şeiri də maraqlıdır.

Zarafatyana şeirlər

"Zarafatyana" adı altında əsasən şux, zarafatla məcazın bir-birinə qovuşduğu şeirlər toplanmışdır: "Demişəm", "Tərif", "Könül savaşı", "Ay su dərdi çəkən yar", "Sulu qar", "Mənmi, yoxsa sənmi?", "Təzə dəb", "Dostları topa tutma".

Könül savaşı

Sən könül savaşına
Çəkmə məni, ay gözəl –
Görmürsünmi yanıram?!
Kül oldum, insafa gəl.
Mən ki sənin başına
Dönürəm, dolanıram
Canımı almaqla sən
Xeyirmi görəcəksən?

Demirəm şuxluq etmə
Yerində et, çox etmə!

Mən başına dönəndə
Sən də döndər başını
Lal olubsan – dilə gəl
Dəryasan – sahilə gəl.

Tök ətəyindən daşı
İncitmə vətəndaşı
Gəmisən? – Limana gəl
Kafirsən? – İmana gəl
Axır düz yola düzəl.

Gəl imkan ver, ay gözəl
Ay bal dodaq, gül yanaq
Bu könül savaşını
İkimiz də qazanaq!

Ay su dərdi çəkən yar

Gözündən sevgi yağsın
Ay qaş-qabaq tökən yar.
Bulaqlar şır-şır axsın
Ay su dərdi çəkən yar.

"Su yoxdur, çay da yoxdur"
Deyib işvə satan yar,
Çay yoxdur – farağat dur,
Dalda qaş-göz atan yar.

Saçlarının ucunu
Əllərində əzən yar
Boynuna al suçunu
Ay məndə suç gəzən yar.

Qonağa nə deyərlər?
— Göz üstündə yerin var.
Nə döyər, nə söyərlər
Mahnı deyər samavar.

Boynunu yana əyib
Nəlbəkini düz, gözəl
Pürrəngi çay dəmləyib
İstəkana süz, gözəl.

Pürrəngi çay dəmləyib
İstəkana süzəndə
Mən sözümü cəmləyib
Çatdım son iki bəndə:

Can alan, naz satanlar
O tay, bu tayda çoxdur
Sevgidə nə desən var
Sevgidə qayda yoxdur.

Şeirlərdən parçalar:

Deyinibsən gödək donu
Hara gedir işin sonu?
Bir quru canım var, onu
Al, sənə qurban demişəm. ("Demişəm")

Səni çox tərif etsələr
Səndən heç yoxdur desələr
Sənə xoş gəlsə də belə
Çox aldanma şirin dilə
İnsan bəzən yalan deyir
Bilə-bilə. ("Tərif")

Ürəyimdə odlu sevgi bəslədim
Sevgilimə açdım onu mən fağır.
Onda da bir xoş üz görmək istədim
Gördüm…üz-gözündən zəhrimar yağır.

Təbiət insanla ittifaq qurmur
Günəş istəyirsən, sulu qar yağır.
Yar üçün özünü lap oda da vur
Yenə də başına tufanlar yağır. ("Sulu qar")

Aşiq məşuqə yetməsə
Ortada ah-zar olacaq.
İki qəlb yola getməsə
De, kim günahkar olacaq
Mənmi, yoxsa sənmi, gülüm? ("Mənmi, yoxsa sənmi?")

Ziyarət

Poema lirik qəhrəmanın – kənddə anadan olmuş, orta məktəbdə oxumuş, sonra Bakıya və daha sonra xarici ölkələrə üz tutmuş, artıq yaşa dolmuş insanın doğulduğu kəndə gəlməsi, kəndi ziyarət etməsi, öz uşaqlığı, keçmiş günlər, böyüklərinin həyatı və onların xatirələri, qəhrəmanın keçmiş və bu gün haqqında poetik düşüncələrindən "hörülür".

"Ziyarət" poeması nəşr olunduğu gündən filosof və jurnalistlərin, ədəbiyyatçünasların və ümumiyyətlə, oxucuların diqqətini cəlb etdi. Poema haqqında mətbuatda bir sıra məqalələr yazıldı.

"Ziyarət" poeması qurulmuş süjet ətrafında lirik kənaraçıxmalarla zəngindir. Poema oxucunu yönəldən kiçik fəsillərə ayrılmışdır.

Şükür gəldik kəndimizə
Böyüklərim yada düşdü
Qismətdənmiş bu görüşmək
Dilimiz gödək olmasın
O gözəllik qocalmışdı
Yaşadığım mənə yetər
Könül səsi
Suvararkən bağ-bostanı
Qışla yazın arasında
Nəşə var kənd ocağında
Uşaq ikən yaşa doldum
Yadımdadır bugünkü tək
Çaylar axmazmış tərsinə
Bir diri ceyran balası
Evin divarı uçanda
Yol uzundu
Gözüm toxdu
Dərdini göyə açardı
Neyləyək, qismət bu imiş
Nəğmələrin qanadında
Damarlarda eşq axardı
Saf, dum-duru el nəfəsi

Musiqi

Cavanşir Quliyev "Ziyarət" poemasına müxtəlif leytmotivlər əsasında bütövlükdə simfonik musiqi yazmış, həmçinin 11 mahnı bəstələmişdir. Bu mahnılar müğənni Fədayə Laçının ifasında yazıya alınmış və ifa olunmaqdadır.

Mənbə

Hamlet İsaxanlı. Ziyarət. Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, Bakı, 2009. İSBN 978-9952-20-049-2.
Camal Mustafayev. Ata ocağı. "Xəzər Xəbər", № 290 , noyabr 2010, səh. 26–27.

Həmçinin: "Kredo" qəzeti, № 2 (622), 15 yanvar 2011.

Əli Rza Xələfli. "Ziyarət"in fəlsəfi mahiyyəti. "Kredo" qəzeti, № 2 (622), 15 yanvar; № 3 (623), 20 yanvar; № 4 (624), 29 yanvar; № 5 (625), 5 fevral; 2011-ci il.
Cavanşir Quliyev. Mahnılar. III. (Seçilmiş mahnılar – dörd cilddə – piano ilə oxüumaq üçün). Bakı, 2010. (səh. 192–245: Hamlet İsaxanlının "Ziyarət" ədəbi-musiqili kompozisiyasından; sözləri Hamlet İsaxanlınındır)