Çalkandular
Çalkandular (rus. чалканцы) — Rusiya Federasiyasının Altay Muxtar Respublikasında, Kurmaç-Baigol, Suronaş, Maysk, Biyka, Çuika, Turaçak rayonu və Qorno-Altaysk şəhərində kompakt yaşayan azsaylı türkdilli xalqdır.
| Çalkandular | |
|---|---|
 | |
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
| Dili | Çalkanduca (Altaycanın ləhçəsi) |
| Dini | Tengriçilik, Ortodoksluk |
| Qohumluluğu | Kumandılar, Tubalar, Altaylar, Telengitler, Teleütler |
| Mənşəyi | türk |
Çalkandular redaktə
Çalkandular, Çalkandılar və ya Çalkanlar[1] Rusiyanın cənub bölgəsindəki Altay Respublikasında yaşayan Türk xalqlarından Altayların 850 nəfərlik qəbiləsidir. UNESCO-ya görə dilləri və mədəniyyətləri yox olmaq təhlükəsi qarşısındadır.[2][3]
Adlandırma redaktə
Biy çayı qolu olan Lebed çayı sahilində yaşadıqlarından keçmişdə kökü qədim kuğu sözündən olan Kuu-kiji və ya Lebed Tatarları adlanırdılar. “Kuu” xüsusilə Tıva Respublikasında “kuular” soyadını daşıyan bir sülalə olaraq bilinir. Çalkandular “Kuular” ilə bağlantıları vardır.
Coğrafiya redaktə
Çalkandular əsasən Altay Reespublikasının Turaçaq rayonunda , Kurmaç-Baygöl ilə Suronaş kəndlərində, bir hissəsi isə Biyka, İtkuç kəndlərində, çox az hissəsi isə Çoyskiy rayonunda yaşayırlar.[4]
Əhali redaktə
2002-ci ilin məlumatlarına görə sayları 855 nəfərdir[5] və bunların ancaq 539 nəfəri çalkanduca danışa bilir.
Boyları redaktə
Salkanıq və Sakşılıq olmaq üzrə iki qola ayrılırlar.
Dil redaktə
Çalkanduların dili çalkanduca altaycanın şimali altay qrupu ləhçəsinə aiddir və bu qrupdakı tıva və kubandıların ləhçələrinə oxşayır. Bütün çalkanduların iki dili olub rusca da danışırlar. Çalkandu dili 2000-ci ildə Rusiya Federasiyasında azsaylı xalq dili statusunu almış və Rusiya xalqlarının qırmızı kitabına daxil edilmişdir. O vaxtdan sonra Altaycadan ayrı müstəqil bir dil olaraq qəbul edilir.[6]
İstinadlar redaktə
- ↑ Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık Arxivləşdirilib 2012-10-21 at the Wayback Machine, Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
- ↑ "Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları" (türk. ). www.sonseslerduyulmadan.hacettepe.edu.tr. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "The Chelkan Language" (ing. ). http://lingsib.iea.ras.ru/. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "The Chelkan Language" (ing. ). http://lingsib.iea.ras.ru/. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "The Chelkan Language" (ing. ). http://lingsib.iea.ras.ru/. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-29.