Türk dili

Türk dili
Türk dili
Orijinal adı	Türkçe
Ölkələr	Bolqarıstan; Kipr Respublikası; Yunanıstan; Türkiyə; Şimali Kipr Türk Respublikası;
Tənzimləyən təşkilat	Türk Dil Qurumu
Danışanların ümumi sayı	82.231.620 nəf. (2021); 5.870.300 nəf. (2021);
Təsnifatı
	Nostratik dillər Altay dilləri Türk dilləri Ortaq türk dili Oğuz dilləri Qərbi Oğuz dilləri[d]türk dili
Yazı	Türk əlifbası
Dil kodları
QOST 7.75–97	тур 693
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur
Dilin strukturlarının dünya atlası	tur
Ethnologue	tur
ABS ASCL	4301
IETF	tr
Glottolog	nucl1301
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Türk dili və ya Türkcə (türk. Türkçe, Türk dili, Türkiye Türkçesi, Anadolu Türkçesi) — Türkiyə Respublikasının, Kipr Respublikasının və Şimali Kipr Türk Respublikasının rəsmi dili. Elmdə Altay dilləri qrupunun türk dilləri qoluna aid edilir. Alternativ adlandırma kimi türkologiyada Türkiyə türkcəsi (Anadolu türkcəsi) adı işlədilir. Azərbaycan türkcəsi türkmən və qaqauz dillərinə çox yaxındır. Bu dillər ümumi türk dilinin oğuz qrupuna aiddir. Təqribən 438 söz və şəkilçilərdə fərq vardır.^{[mənbə göstərin]}

Türk dilinin rəsmi dil olduğu ölkələr
Türk dilinin regional dil olaraq tanındığı ölkələr

Türk dili İraq, Suriya, Almaniya, Bolqarıstan və Yunanıstanda azlıqların dili qəbul edilir. Bolqarıstan və Yunanıstanda isə türkcə televiziya kanalları fəaliyyət göstərir. Ümumiyyətlə, türk dilinin (Anadolu türkcəsi) yayılma arealı Osmanlı imperiyasının idarə etdiyi ərazilər ilə üst-üstə düşür.

Türk dilində ingilis, alman, fransız, ərəb və s. kimi dillərdən fərqli olaraq varlıqlar cinsiyyətinə görə fərqləndirilmir. Cümlə quruluşu əksər hallarda belədir: mübtəda cümlənin əvvəlində, xəbər sonunda işlənir. Təyin təyin etdiyi sözün əvvəlində işlənir.

Hal-hazırda 1928-ci ildəki hərf inqlabından sonra latın hərflərindən istifadə olunur.

Türkcə ya da Türk dili qərbdə balkanlardan başlayıb şərqdə Xəzər dənizi sahəsinə qədər danışılan Türk dilləri dil ailəsinə aid daim güncəllənən dildir. Türk dillər Osmanlı türkcəsisinin davamını təşkil edir. Başda Türkiyə olmaqla qədim Osmanlı İmperiyası coğrafiyasında danışılan Türk dili, dünyada ən çox danışılan 15-ci dildir. Türk dilinin daim güncəllənən olması hər hansı bir yenilik üzərindən istənilən qədər yeni sözlər yarada bilmək imkanını verir. Türkiyə türkcəsi bu yönündən dolayı digər Türk dillərilə ortaq ya da ayrı olan onlarca söz mövcuddur^[3].

NəzəriyyələrRedaktə

Türk dili ilə bağlı bir neçə təsdiqini tapmayan iddealar var. Bunlar aşağıdakılardır:

Koreya, yapon, fin, macar dillərinin türk dili ilə qohum olması;
Amerika hindularının türk mənşəli olması və türkcə danışmaları. Fərziyyəyə görə Sibir türkləri Berinq boğazı vasitəsilə Amerikaya gedib çıxmışlar.

İstifadə olunan əlifbalarRedaktə

YayılmaRedaktə

Türkiyə türkcəsində danışanların dünya üzərində yayılımı Rəsmi Dil Türkiyə, ŞKTR, Kipr, Makedoniya (Şəhər səviyyəsində), Kosovo,İraq (Regional) 1.000.000 dan fazla konuşan Almaniya 500.000 – 1.000.000 arası konuşan Bolqarıstan, Suriya 100.000 – 500.000 arası konuşan Fransa, Niderland, Belçika, Birləşmiş Krallıq, Avstriya, ABŞ, Özbəkistan,Azərbaycan,iran,Rusiya 25.000 – 100.000 arası konuşan Yunanıstan, Avstraliya, Kanada, Meksika, Rusiya, İsveç, Danimarka, İsveçrə, Rumıniya 25.000 az konuşan/ hiç konuşmayan Kalan ülkeler

Türk dilinin rəsmi dil olduğu ölkələr
Türkcənin regional dil olaraq tanındığı ölkələr

DialektlərRedaktə

Beş Dialektlər vardır

Anadolu

Şərqi Anadolu Qərbi Anadolu Şimalqərbi Anadolu olmaq üzrə üçe ayrılıb

Rumeli

Şərqi Rumeli Qərbi Rumeli olmaq üzrə ikiye ayrılıb

Kipr

Suriya

ƏlifbaRedaktə

Türk ƏlifbasıRedaktə

Aa

Bb

Cc

Çç

Dd

Ee

Ff

Gg

Ğğ

Hh

Iı

İi

Jj

Kk

Ll

Mm

Nn

Oo

Öö

Pp

Rr

Ss

Şş

Tt

Uu

Üü

Vv

Yy

Zz

Azərbaycan dilində olan "ə" hərfi Türk dilində "e" hərfi içində gizlədilir.

FonetikaRedaktə

MisalRedaktə

ben — mən
sen — sən
o — o
biz — biz
siz — siz
onlar — onlar
bir, iki, üç — bir, iki, üç
dört, beş, altı — dörd, beş, altı
yedi, sekiz, dokuz, on — yeddi, səkkiz, doqquz, on
ne — nə
nasıl — necə
niye/neden/niçin — niyə/nədən/nə üçün
nere/nereye — hara haraya
ne zaman — nə vaxt
kim — kim
Türkçe biliyorum/bilmiyorum — Türkcə bilirəm/bilmirəm
Nereden geliyorsun? — Haradan gəlirsən?
Çocuklar şimdi okulda.("mektep" köhnə söz) — Uşaqlar indi məktəbdədir.
Bu akşam gideceğim. — Bu axşam gedəcəyəm.
Müzik dinlemeyi çok severim. — Musiqi dinləməyi çox sevirəm.
Bu çocuk benim kardeşim. — Bu uşaq mənim qardaşımdır.
Mustafa Kemal Atatürk Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusudur. — Mustafa Kamal Atatürk Türkiyə Respublikasının qurucusudur.
Almanca öğrenmek için derslere başlayacağım. — Alman dili öyrənmək üçün dərslərə başlayacağam.
Ben Azerbaycanlıyım. — Mən Azərbaycanlıyam.
Benim bilgisayarım var. — Mənim kompüterim var.
Yoğurt — Qatıq
Balık — Balıq

QrammatikaRedaktə

LeksikaRedaktə

Türk dili sözlükləriRedaktə

Sözlük

İstinadlarRedaktə

↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge University Press, 1987. səh. 307. ISBN 978-0-521-42443-1
↑ ¹ ² https://www.ethnologue.com/language/tur/24.
↑ Prof. Dr. Doğan Aksan, Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi, s. 68.

[_ff73b27db2970588-1] Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge University Press, 1987. səh. 307. ISBN 978-0-521-42443-1

[_325cd6af65d71de9-2] ¹ ² https://www.ethnologue.com/language/tur/24.

[3] Prof. Dr. Doğan Aksan, Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi, s. 68.

[2]

[1]

[3]