Çarlz Darvin
Çarlz Robert Darvin (ing. Charles Robert Darwin; 12 fevral 1809[1][2][…] – 19 aprel 1882[1][2][…]) — ingilis naturalisti və səyyahı, çağdaş təkamül nəzəriyyəsinin təməlini qoymuş ingilis təbiətşünası. 1859-cu ildə özünün məşhur Növlərin mənşəyi kitabını yazmışdır.
| Çarlz Darvin | |
|---|---|
| ing. Charles Robert Darwin | |
 | |
| Doğum adı | Charles Robert Darwin |
| Doğum tarixi | 12 fevral 1809[1][2][…] |
| Vəfat tarixi | 19 aprel 1882[1][2][…] (73 yaşında) |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | biologiya, təbiətşünaslıq, zoologiya |
| Elmi dərəcələri |
|
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
   |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəÇarlz Darvin 1809-cu il fevral ayının 12-də Şrusberi şəhərində həkim ailəsində anadan olmuşdur. Darvin anasını erkən yaşında itirmişdir. Edinburq Universitetində Tibb üzrə təhsil almışdır, lakin öz istəyi olmadığı üçün yarımçıq qoymuşdur. Daha sonra 1827-ci ildə Kembric Universitetinin İlahiyyat fakültəsinə daxil olmuşdur. Universiteti qurtaran kimi 1831-ci il dekabrın 27-də "Biql" gəmisində təbiətşünas kimi səyahətə çıxmışdır. Səyahət zamanı Qalapaqos adalarında, Tenerife adasında, Kokos adalarında, Braziliya sahillərində, Argentinada, Uruqvayda, Odlu Torpaqda, Tasmaniyada olmuşdur. Darvinin son xarici səyahəti (ondan sonra Darvin heç zaman İngiltərəni tərk etməmişdir) 1836-cı ilin oktyabrında sona yetdi.
O, səyahətinin nəticələrini 1839-cu ildə "The Journal of a Naturalist", 1840-cı ildə "Zoology of the Voyage on the Beagle", 1842-ci ildə "The Structure and Distribution of Coral Reefs" və s. əsərlərində nəşr etdirmişdir.
1838–1841-ci illərdə London Geologiya Cəmiyyətinin katibi olmuşdur. 1839-cu ilin yanvarında Kral Cəmiyyətinin üzvü seçilmişdir. 1842-ci ildə növlərin mənşəyi haqqında ilk oçerkini yazmışdır. Darvin öz əsərlərini yazarkən ingilis təbiətşunası və geoloqu A. Layleylə, amerikan botaniki A. Qreemlə yazışmış, müzakirə aparmışdır. "Növlərin mənşəyi" əsərini yazarkən fikirləri ingilis təbiətşünası A. Vollesin fikirləri ilə çox yaxın olduğundan onların bəzilərindən istifadə etmişdir. A. Volles və Darvin bir-birindən asılı olmadan növlərin müxtəlifliyi haqqında eyni cür fikirləşmişlər.
1858-ci il iyulun 1-də Qrey, Layley və Hukerin dəstəyi ilə Darvin öz "Təbii seçmə yolu ilə növlərin əmələ gəlməsi və ya yaşama uğrunda mübarizədə əlverişli fərdlərin saxlanması" (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life) əsərini Londonda Linyen cəmiyyətinə təqdim etdi. 1859-cu ilin noyabrında həmin əsəri nəşr etdirdi.
1868-ci ildə ikinci kitab "Mədəni bitkilərin və ev heyvanlarının mənşəyi" (The Variation of Animals and Plant under Domestification) nəşr olundu.
1871-ci ildə Darvinin daha bir kitabı "İnsanın mənşəyi və cinsi seçmə" (The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex) nəşr olundu.
Darvin dəfələrlə Böyük Britaniyanın və digər Avropa ölkələrinin elmi cəmiyyətlərinin mükafatlarına layiq görülmüşdür.
Çarlz Robert Darvin 1882-ci il aprel ayının 19-da uzun sürən xəstəlikdən sonra Daun sindromundan vəfat etmişdir. Vestminster abbatlığında (Westminster Abbey) dəfn olunmuşdur.
Miras
redaktəÖlümünə qədər Darvin və həmkarları əksər elm adamlarını təkamülün dəyişmə ilə törəmənin doğru olduğuna inandırmışdılar və o, fikirlərdə inqilab etmiş böyük bir alim kimi qəbul edilirdi. 1909-cu ilin iyununda, o dövrdə onun "təbii seçmənin əsas, lakin müstəsna modifikasiya vasitəsi olduğu" fikri ilə razılaşsa da, dünyanın hər yerindən Kembricdə bir araya gələn 400-dən çox məmur və elm adamı tərəfindən şərəfləndirildi . onun yüz illiyi və Növlərin mənşəyi haqqında kitabının əlli illiyi .
Təxminən 20-ci əsrin əvvəllərində, yəni " darvinizmin tutulması " olaraq adlandırılan bir dövrdə elm adamları müxtəlif alternativ təkamül mexanizmləri irəli sürdülər və nəticədə bu mexanizmlər əsassız oldu. İngilis statistik Ronald Fişer 1918-ci ildən 1930-cu ildə yazdığı "Təbii Seleksiyanın Genetik Nəzəriyyəsi" kitabında nəhayət, Mendel genetikasını təbii seçmə ilə birləşdirdi . O, nəzəriyyəyə riyazi əsas verdi və təbii seçmənin təkamülün əsas mexanizmi olduğuna dair geniş elmi konsensus gətirdi və bununla da populyasiya genetikası və müasir təkamül sintezinin əsasını qoydu.
Xatirə
redaktəDarvinin yaşadığı dövrdə bir çox coğrafi xüsusiyyətlərə onun adı verilmişdir. Darvinin iki və ya üç adamı ilə birlikdə dağılan buzlaq böyük bir dalğanın süpürülməsinə səbəb olduğu zaman onları yaxınlıqdakı sahilə yıxılmaqdan xilas etdikdən sonra Beagle Kanalına bitişik su genişliyinə Robert FitzRoy Darvin Səsi adını verdi . Qayıqlarından uzaqlaşdılar və And dağlarında yaxınlıqdakı Darvin dağı Darvinin 25-ci doğum gününü qeyd etmək üçün adlandırıldı. 1839-cu ildə Beagle Avstraliyada tədqiqat apararkən, Darvinin dostu Con Lort Stokes gəminin kapitanı olan təbii limanı gördü. Wickham Port Darvin adını verdi : yaxınlıqdakı qəsəbə 1911-ci ildə Darvin adlandırıldı və Avstraliyanın Şimal Ərazisinin paytaxtı oldu .
Darvin İngiltərədə anıldı, onun portreti İngiltərə Bankı tərəfindən buraxılan kolibri və HMS Beagle ilə birlikdə çap edilmiş 10 funt sterlinqlik əsginasın arxa tərəfində çap olundu .
Londondakı Təbiət Tarixi Muzeyinin əsas zalında Darvinin oturmuş heykəlini görmək olar .
1897-ci ildə açılmış Darvinin oturmuş heykəli Darvinin uşaq ikən iştirak etdiyi Şrewsberi Məktəbinin yerləşdiyi bina olan Şrewsberi Kitabxanasının qarşısında dayanır. Darvinin başqa bir gənclik heykəli Kembricdəki Christ's College -in ərazisində yerləşir .
Kembric Universitetində aspirantura olan Darvin Kolleci Darvin ailəsinin adını daşıyır.
2008–09-cu illərdə İsveçin The Knife qrupu Danimarkanın Hotel Pro Forma ifaçı qrupu və Danimarka, İsveç və ABŞ-dən olan digər musiqiçilər ilə birlikdə Darvinin həyatı və Növlərin Mənşəyi haqqında " Sabah " adlı opera yaratdı. bir il . Tamaşa 2010-cu ildə Avropa teatrlarını gəzdi.
Əsərləri
redaktə- Ətraflı bax: Çarlz Darvin biblioqrafiyası
- İnsan və heyvanlarda emosional ifadə (The Expression of the Emotions in Man and Animals)
- Bığayaqlı Molyuskalar (Monograph on the Cirripedia)
- Bitki aləmində çarpaz və öz-özünə tozlanmanın təsiri (The Effects of Cross- and Self-Fertilization in the Vegetable Kingdom)
- Eyni növə məxsus bitkilərin müxtəlif çiçək formaları (Different Forms of Flowers in Plants of the Same Species)
- Qurdların fəaliyyəti nəticəsində bitki formalarının tam formalaşması (The Formations of Vegetable Mould through the Action of Worms).
Həmçinin bax
redaktəMənbə
redaktə- Əli Hüseynov, Məcnun Babayev. "Məşhur biologiya alimləri", Bakı, "Maarif", 2002. səh. 33. (az.)
Xarici keçidlər
redaktə- Darvin haqqında (eng) Arxivləşdirilib 2007-08-29 at the Wayback Machine
- Çarlz Darvin (rus)
- Darvinin əsərləri (eng) Arxivləşdirilib 2015-06-08 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 Lundy D. R. Charles Robert Darwin // The Peerage (ing.).
- ↑ 1 2 Cambridge Alumni Database (ing.). University of Cambridge.
- ↑ 1 2 https://search.amphilsoc.org/memhist/search?creator=darwin;smode=advanced;f1-date=1869.
- ↑ 1 2 https://www.amacad.org/sites/default/files/academy/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/electionIndex1850-1899.pdf.
- ↑ 1 2 http://www.ras.ru/news/shownews.aspx?id=6904027a-321e-40ae-9387-6a5cfa28bf4c#content.
- ↑ 1 2 Манойленко К. В. Награды имени академика К.М. Бэра: история основания, значение, Awards Named for the Academician Karl von Baer: A History of Their Foundation and Significance (rus.). // Историко-биологические исследования 2014. Т. 6, вып. 1. С. 26–47. ISSN 2076-8176; 2500-1221
- ↑ https://www.francetvinfo.fr/monde/royaume-uni/stephen-hawking-sera-enterre-au-cote-de-newton-et-darwin-a-l-abbaye-de-westminster_2666542.html.