Çillə gecəsi

Çillə gecəsi və ya Yelda gecəsi — Yer kürəsinin şimal yarımkürəsində, ilin 365 gününün ən uzun gecəsidir. Bu gecə, şəmsi ilinin, dey ayın başlanğıc gecəsi, azər ayının sonuncu gecəsi və 3 ay Novruz bayramına qalmış bir gecədir.

Təbrizdə Çillə gecəsi

Çillə ağacı

40 gün davam edən böyük çillənin (21 dekabr-29 yanvar) ilk günüdür. Sonra 20 günlük kiçik çillə (29 yanvar-18 fevral) gəlir.

Milad tarixi ilə dekabrın 20-dən 21-nə keçən gecədir.

Bu gecə əsasən, İran, Azərbaycan, Türkiyədə qeyd edilir.

Çillə gecəsindən sonra, yer kürəsinin şimal bölgələrində görünən günəş, ən aşağı vəziyyətə çatandan sonra, üfüqdə üç gün hərəkətsiz qalır və dördüncü gün yuxarı qalxır. Bu hadisə 25 dekabr günü, yəni çillə gecəsindən dörd gün sonraya təsadüf edir. Həmin gün, yəni 25 dekabr günü günəş tanrılarının bir çoxunun doğum günüdür və həm də qədim roma təqviminin başlanğıc günü kimi qeyd olunmuşdur. Qədim roma təqvimi miladdan öncə 753cü ildə Rem və Romul tərəfindən icad olunmuşdur, Yuli Sezar tərəfindən dəyişdirilmişdir, Bu təqvim hər 128 ildə bir gün geri qalırdı. Beləki 1582ci ildə, Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günü yəni Novruz bayramı günü, 11 mart gününə təsadüf etmişdir. Sonda 4 oktyabr 1582 günü papa XIII Qriqorinin göstərişi ilə 11 gün irəli çəkilərək düzəliş olmuşdur.

Hazırda Yuli təqvimi 14 gün geri qalmışdır və bir çox yerlərdə köhnə yeni il bayramını 14 yanvar günündə qeyd edirlər.

Bu təqvim, ilk yaranan tarixindən 1582ci ilədək dəqiq olmaması səbəbi ilə, hazırkı miladi təqvimin ilk günü, çillə gecəsinin dörd gün sonrasına təsadüf etmir.

1- Misirdə 3000 il e.ə "Horus", 2- Pars ərazilərində 1200 il e.ə "Mitra" 3- Qədim anadoluda (Frigya-da) 1200 il e.ə "Attis", 4- Hindistanda 900 il e.ə "Krişna", 5- Yunanistanda 500 il e.ə Dionysus, 6- Roma imperiyasında miladın 1-ci ilində Jesus (İsa) və bir çox tanrıların 25 dekabrda doğulması, günəşin çillə gecəsindən dörd gün sonraki yuxarı qalxması ilə əlaqədardır və gündüz vaxtının uzanması, baharın gəlməsini və günəşin yenidən dirilməsinin əlaməti olaraq Milad bayramı olaraq hesablanmışdır.

Çillə gecəsi bayramın ideyası işığın qaranlıq üzərində simvolik qələbəsidir. Qədim inanclara görə, həmin gecə xeyir qüvvəsi (Axura Mazda) şər qüvvəsi (Əhrimən) ilə kəskin mübarizə aparmışdır. Urmiya, Təbriz, Ərdəbil, Zəncan, Xoy, Şəbistər, Marağa, Naxçıvan, Şəki, Gəncə və digər şəhərlər və çoxlu sayda Azərbaycan kəndləri bu gecəni qeyd edirlər.

İranda azərbaycanlı, fars, kürd, lur, bəluc, ərəb və türkmənlər bu gecəni xüsusi şövq ilə qeyd edirlər.

Bu gecədə qar yağması çoxlu sevincə səbəb olur. Həmin gecə ailə üzvləri, qohum, dost, tanış səmimiyyətlə bir yerə yığışır və ilin ən uzun gecəsini çoxlu meyvə və şirniyyat yeməklə qeyd edirlər.

Bu gecənin ən əhəmiyyətli atributlarından biri qarpızdır. Belə ki, hər ailə həmin gecə mütləq bir qarpız almalıdır. Əgər yeni evlənənlər varsa, onlara da valideynləri tərəfindən qarpız hədiyyə edilir.

Qoz (cəviz) halvası, kök halvası, paxlava, günəbaxan toxumu, meyvələr və şirniyyatlar bu gecə süfrədə olmalıdır.

Tarix

Qədim İranda müqəddəs gecələrdən sayılan "Yalda gecəsi" I Daranın dövründə eramızdan əvvəl 502-ci ildən qədim iranlıların təqvimində rəsmi olaraq qədim iranlıların rəsmi təqviminə daxil olmuşdur. Bu qədim ənənədir. Əkinçiliyi həyatının əsasını təşkil edən, il boyu fəsillərin keçməsinə və təbii ziddiyyətlərə adət etmiş qədim dövrlərin insanları günəşin fırlanması, fəsillərin dəyişməsi və s. yüksəkliklər. Gecə və gündüzün qısalığını, ulduzların istiqamətini, hərəkətini və mövqeyini tənzimləyin. Bəzi günlərdə və fəsillərdə günlərin çox uzun olduğunu və nəticədə həmin günlərdə daha çox işıq və günəş işığından istifadə edə bildiklərini müşahidə etdilər. Günəşin simvol işığının və parlaqlığının yaxşı və məqbul olduğuna, gecənin qaranlığında döyüşəcəklərinə inam yaranmışdı. Qədim xalqlar, o cümlədən [Aryan] tayfaları Hind-İran - Hind-Avropadan aşkar etmişlər ki, ən qısa günlər payızın son günü və qışın ilk gecəsidir və dərhal sonra O günlər getdikcə uzanır, gecələr qısalır, ona görə də onu günəşin doğulduğu gecə (Mehr) adlandırıb ilin əvvəli etmişlər.Xristian Milad bayramı da bu inancdan qaynaqlanır. Qədim Avesta mədəniyyətində il soyuq mövsümlə başlayır, Avestada isə "Sareda" və ya "soyuq" sözü ( "İl" məfhumunu ifadə edən Saredha) özü də "soyuq" mənasındadır və Şeytan üzərində Orməzdin şeytan üzərində qələbə, qaranlıq üzərində nurun müjdəsi deməkdir. Qəti arqumentdə aşağıdakı "Yalda" sözü belə ifadə edilmişdir: {Sitat | Yalda qışın ilk gecəsi və payızın son gecəsidir, ilk ciddi və sonuncu qövsdür və bütün ilin ən uzun gecəsidir və o gecə və ya o gecəyə yaxın günəşi Jedi Qülləsinə çatdırır və deyirlər ki, o gecə çox uğursuz və uğursuzdur və bəziləri Yalda 11-ci gecənin ciddi olduğunu deyirlər.} Qaranlıq şeytanı təmsil edirdi və ilin ən uzun gecəsində şeytani zülmət uzandığı üçün bu gecə iranlılar üçün bəxti gətirmədi və gələndə qaranlığı, şeytanı və şər əməlkarları məhv etmək üçün od yandırıb qaçdılar. , camaat yığışıb gecələyirdilər, yeyir, içir, şadlanır, rəqs edir, söhbət edir, oxuyur, nə təzə ədviyyatlı meyvələr saxlanılırdısa, qurudulmuş meyvələr süfrəyə düzülürdü. Yaldanın süfrəsi "Myazd" adlanırdı və orada təzə və qurudulmuş meyvələr, həmçinin qoz-fındıq və ya zərdüştilər adlanan "Orməzd" və "Orməzd"in xüsusiyyətləri şərəfinə bu bayram və ziyafətin aksesuarlarından biri olan "Lork" da yer alırdı. "Mehr" və ya günəş. Haşim Razi, Qədim İranın xronologiyası və şənlikləri, səh.554 və 559</ref> , Ocaq, ətriyyatçılar, yeyən, yeyən və s., mövsümün ədviyyatları və qida məhsulları və müxtəlif yeməklər. , "süfrə" kimi müqəddəs yeməklər də yer alırdı. Yalda gecəsi həm də günəş tanrısının, ədalətin, əhd-peymanın və müharibənin doğum gecəsi kimi tanınır. Bu iki əsas hekayə haqqında ümumidir. Birincisi, bu Mehr gecəsində Mitra və ya Avestada və Əhəməni padşahlarının yazılarında qeyd edildiyi kimi, Mitra dünyaya qayıdır. Qədim hind-fars tanrılarından biri olan O, günün saatlarını uzadır və nəticədə günəşin üstünlüyü meydana çıxır. Mehr-ibadət və ya Mehr-dini Zərdüştilikdən əvvəlki dində Mitraya sitayiş üzərində qurulmuşdur və Avropada buna Mitraizm də deyilir. Bəzi alimlər Yəldə gecəsində peyğəmbərin doğulduğuna da inanırlar: “Parfiya səltənətinin 51-ci ilində miladi 196-cı ilə təsadüf edir, Yəldə gecəsində peyğəmbər dünyaya gəlir. Onu iki delfin sudan çıxarır, çünki Mehr ayininə görə su xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi." Hər iki variantda Yalda gecəsi Aralıq dənizinin şərqində geniş yayılmış məhəbbət ayinlərinin qalığı olan suitinin anadan olduğu gecədir və onun izləri, o cümlədən Palmira”da qalan suiti məbədlərində görünür. indiki İordaniyada.

Yaldanın başqa tayfaların bayramları ilə oxşarlığı

Qış İnqilabının qeyd edilməsi digər qədim tayfalar arasında da geniş yayılmışdı. Qədim Romada və xristianlığın yayılması ilə eyni vaxtda Roma tanrısı Sol İnvictusa (məğlubedilməz günəş) sitayiş çox geniş yayılmışdı və romalılar onun doğumunu Qış İnqilabı zamanı qeyd etmişlər. Sol İnvictus da Roma [Mitraizmində] xüsusi rol oynayıb və hətta Mitra (qədim fars tanrısı Mitranın yunanca qarşılığı) yenilməz günəş adlanırdı. Alimlər hesab edirlər ki, Qərb Xristianlığı bu dinə özünün ilkin çərçivəsini xristianlıqdan əvvəlki dinlərə, o cümlədən Mitraizmə və məsələn, kilsə təqviminə, xristianlıqdan əvvəlki ayin və mərasimlərin bir çox qalıqlarına borcludur.Xristianlıq xüsusilə [Milad] və Milad Xristianlığın rəsmiləşdirilməsi və Konstantinin əmri ilə eramızın IV əsrində qədim Romada Saturnaliyanın qeyd edilməsi və Mitranın doğumunun qarışığı olaraq, Məsihin rəsmi doğum günü hesab olunurdu. Avropada və Roma İmperiyasına tabe olan ərazilərdə Razuri dinlərinin inkişafı dövründə və xristianlığı qəbul etməzdən əvvəl romalılar hər il dekabrın 17-ni qeyd edirdilər "Saturnaliya" adı. qədim əkinçilik tanrısı Saturn planetinə hörmət etmək üçün istifadə olunurdu. Bayram yeddi gün davam etdi və Qış İnqilabı da daxil edildi. Romalılar hesablamalarında Julian təqvimindən istifadə etdikləri üçün qış gündönümü günü dekabrın 21 və ya 22-si deyil, təxminən 25 dekabr idi. Belçikalı arxeoloq və müasir mitraizmin banisi Frans Kommon və digər həmfikir Mitraistlər Roma Mitraizmi anlayışlarını tamamilə Məzdisna və Fars tanrısı Mitra dinindən götürürlər, lakin bu fikir 1970-ci illərdən bəri ciddi şəkildə tənqid olunur. və indi Roma və qədim Yunanıstan dünyasında dinlərin öyrənilməsində ən mübahisəli məsələlərdən birinə çevrilmişdir. Mitranın doğum günü xristianlığı qəbul edən yeganə din deyil. etmişdir. Xristian ənənələri ilə mitraizm arasında çoxlu oxşarlıqlar var. Bu gün İsa Məsihin doğumunu qeyd edən bütün xristianlar hələ də Milad günü kaminləri və şamları yandırır, yolkanı kiçik işıqlarla bəzəyir, gecəni yaşayır və xüsusi yeməklər yeyirlər; Onlar bir-birini ziyarət edir və bu münasibəti dostları və qohumları ilə qeyd edirlər; Eynilə qədim iranlıların Yəldə gecəsində keçirdikləri ənənə kimi. Milad və Yalda müxtəlif millətlərə və dinlərə mənsub insanları birləşdirən çoxlu ümumi inancların, adətlərin, simvolların, hekayələrin və əfsanələrin yalnız bir neçə nümunəsidir.

Xarici keçidlər

• Yelda və Çillə