İd Kah məscidi
İd Kah məscidi — (uyğ. ھېيتگاھ مەسچىتى; çin. 艾提尕尔清真寺; fars dilində: عیدگاه, Eydgah, mənası "Bayram, şənlik yeri") Çinin, Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunun, Qaşqar şəhərində yerləşən məscid.
| İslam | |
| مسجد عيدگاه İd Kah Məscidi | |
|---|---|
| 艾提尕尔清真寺 Ài Tí Gǎ Ěr Qīng Zhēn Sì | |
 | |
| Din | |
| Mərasimləri | 20000 |
| Statusu | məscid |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |
 ÇXR |
| Bölgə | Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu |
| Yeri |
Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu, Qaşqar Çin Xalq Respublikası |
| Memarlıq | |
| Tikdirəni | |
| Memarı | Saqsız Mirza |
| Üslubu | məscid |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi redaktə
İd Kah məscidi Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunda ən böyük məsciddir və Çindəki ən böyük məscidlərdən biridir. Hər cümə təxminən 10.000 nəfər ibadət edir və 20.000 nəfərə qədər insan məsciddə ibadət edə bilər.[1]
Məscid Əmir Seyid Əlinin iki oğlundan böyüyü Saqsız Mirzə tərəfindən tikilmişdir. Atalarının xatirəsini yad etmək üçün 1442-ci ildə tikilən məscid (996-cı ilə aid köhnə tikililəri özündə birləşdirsə də) 16.800 kvadrat metr ərazini əhatə edir.
Məscidin müasir qızıl kərpicdən olan tikilisi 1798-ci ildə inşa edilmişdir və 1832-ci ildə mövcud ölçüsünə qədər daha da genişləndirilmişdir.[2]
9 avqust 1933-cü ildə Çin Respublikası Milli İnqilab Ordusunun 36-cı müsəlman Diviziyasının generalı huey Ma Çzanq Kumul üsyanının uyğur liderlərindən olan Timur Bəyi öldürdü və başını kəsib İd Kah məscidində süngü üzərinə keçirərək ümumi tamaşaya qoydu.[3][4][5][6]
1934-cü ilin martında uyğur əmiri Abdulla Buğranın da başının kəsildiyi, başının İd Kah məscidində göstərildiyi mənbələrdə əksini tapmışdır.[7][8]
1934-cü ilin aprelində çinli müsəlman general Ma Çjunin, Qaşqardakı İd Kah məscidində nitq söyləmişdir. Bu nitqində o, uyğurlara Çin Respublikası Nankinin Homindan hökumətinə sadiq qalmalarını tələb etmişdir.[9][10][11]
30 iyul 2014-cü ildə məscidin imamı, Cumə Tahir səhər namazına qatıldıqdan bir müddət sonra bıçaqlanaraq öldürülmüşdür.[12][13] Oğlu Məmət Cümə İd Kah məscidinin hazırkı imamıdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri redaktə
İd Kah məscidi bir ibadətgah, sutra salonu, darvaza qülləsi və bəzi digər köməkçi binalardan ibarətdir. Məbəd qapısı sarı kərpicdən düzəldilib, qapısı 4.7 metr, eni 4.3 metr, darvaza binası isə təqribən 17 metrdir. Darvaza qülləsinin hər iki tərəfində 18 metr hündürlüyündə iki minarə asimmetrik şəkildə tikilib və qüllənin zirvəsində aypara dayanır. Hər gün sübh çağı məbədin imamı beş dəfə qalaya qalxaraq, müsəlmanları ibadət etməyə çağırır. Darvaza qülləsinin arxasında üstündə minarə olan böyük bir tağ var.
Dini təqiblər redaktə
Azad Asiya radiosu, 2018-ci ildə məscidin ön girişinin kənarında çoxdan asılı olan, Quran ayələrini özündə əks etdirən lövhənin hökumət məmurları tərəfindən "Uyğur inancını, ədəbi əsərlərini və dilini ortadan qaldırmaq" üçün qaldırıldığını bildirirdi.[14]
2020-ci ilin mayında Azad Asiya radiosu lövhənin götürülməsi barədə yenidən məlumat vermişdir.[15] Lakin 2020-ci ilin iyul ayında ABŞ-dakı Çin səfirliyi məscidin içərisində asılmış lövhəni göstərən imamla video müsahibəsini təqdim edərək məscidin təmir olunduğunu iddia etdi. İmam lövhənin yağış suları və günəş şüalarından korlanmaması üçün içəriyə köçürüldüyünü bildirdi.[16][16][17]
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Peter Neville-Hadley. Frommer's China. Frommer's, 2003. ISBN 978-0-7645-6755-1. Page 302.
- ↑ Steinhardt, Nancy Shatzman. China's Early Mosques. Edinburgh: Edinburgh University Press. 2015. 268. ISBN 978-0-7486-7041-3.
- ↑ S. Frederick Starr. Xinjiang: China's Muslim borderland. M.E. Sharpe. 2004. səh. 77. ISBN 0-7656-1318-2. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ James A. Millward. Eurasian crossroads: a history of Xinjiang. Columbia University Press. 2007. səh. 198. ISBN 978-0-231-13924-3. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ Andrew D. W. Forbes. Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911–1949. Cambridge, England: CUP Archive. 1986. səh. 93. ISBN 0-521-25514-7. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ The British newspaper The Times reported that a turki chief was beheaded on August 25, 1933
- ↑ Christian Tyler. Wild West China: the taming of Xinjiang. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press. 2004. səh. 116. ISBN 0-8135-3533-6. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ Andrew D. W. Forbes. Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911–1949. Cambridge, England: CUP Archive. 1986. səh. 123. ISBN 0-521-25514-7. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ S. Frederick Starr. Xinjiang: China's Muslim borderland. M.E. Sharpe. 2004. səh. 79. ISBN 0-7656-1318-2. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ James A. Millward. Eurasian crossroads: a history of Xinjiang. Columbia University Press. 2007. səh. 200. ISBN 978-0-231-13924-3. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ Andrew D. W. Forbes. Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911–1949. Cambridge, England: CUP Archive. 1986. səh. 124. ISBN 0-521-25514-7. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- ↑ "Xinjiang imam killed after clashes". 31 July 2014. 23 August 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2018 – www.bbc.co.uk vasitəsilə.
- ↑ James T. Areddy. "State-Appointed Muslim Leader Killed in China". The Wall Street Journal. 31 July 2014. 6 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 August 2014.
- ↑ "Removal of Islamic Motifs Leaves Xinjiang's Id Kah Mosque 'a Shell For Unsuspecting Visitors'". Radio Free Asia (ingilis). 2020-07-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-12.
- ↑ "Removal of Islamic Motifs Leaves Xinjiang's Id Kah Mosque 'a Shell For Unsuspecting Visitors'". Radio Free Asia (ingilis). 2020-07-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-02.
- ↑ 1 2 "Chinese Embassy in US". Twitter (ingilis). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-12.
- ↑ "Xinjiang imam refutes U.S. rumor on plaque of historic mosque - Xinhua | English.news.cn". www.xinhuanet.com. 2020-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-02.
Xarici keçidlər redaktə
- Çinin daxilinə səyahət (ing.)