İdarəetmə iqtisadiyyatı
İdarəetmə iqtisadiyyatı (iqtisadiyyatın idarəedilməsi; ing. managerial economics) — biznesdə praktiki problemlərin həlli üçün iqtisadi anlayışların, nəzəriyyələrin, alətlərin və metodologiyaların tətbiqini öyrənən elmi fəndir, iqtisadi nəzəriyyə və idarəetmə nəzəriyyəsinin birləşməsidir. Menecerə qərar qəbul etməkdə kömək edən və təcrübə ilə nəzəriyyə arasında əlaqə rolunu oynayan bir intizam. O, praktikada iqtisadi nəzəriyyə və iqtisadiyyatı birləşdirir və məsələn, əməliyyat tədqiqatı, riyazi proqramlaşdırmadan istifadə etməklə, firma məqsədləri və çatışmazlıqdan irəli gələn məhdudiyyətlər əsasında biznes qərarlarını optimallaşdırmaq üçün reqressiya təhlili, korrelyasiya və hesablama kimi kəmiyyət üsullarına əsaslanır.
Tarixi redaktə
Hesab edilir ki, idarəetmə iqtisadiyyatı anlayışı ilk dəfə amerikalı iqtisadçı Coel Din tərəfindən 1951-ci ildə özünün “İdarəetmə iqtisadiyyatı” [1] əsərində, idarəetmə iqtisadiyyatının biznes siyasətinin formalaşdırılması üçün iqtisadi təhlildən istifadə edilməsi olduğunu müəyyən edərək təqdim edilmişdir. O, öz işində qeyd edirdi ki, “iqtisadi nəzəriyyəçilərin maraqlandığı məsələlərlə praktiki menecerləri maraqlandıran davranış problemləri arasında böyük uçurum var. İqtisadiyyat mütəfəkkirlərinin siyasi iqtisadiyyat kurslarında edə biləcəyi praktik töhfələrə top menecerlərə çıxış imkanı vermək üçün bu boşluğu doldurmaq lazımdır[2].
Amerikalı professor Uilyam Baumol 1961-ci ildəki işində [3] qeyd etdi ki, istənilən iqtisadçı nəzəri modellər yaratmaq biliklərindən istənilən mürəkkəblikdə olan kommersiya məsələlərini həll etmək üçün istifadə edə bilər.
Tərifi redaktə
Britannica-ya görə, idarəetmə iqtisadiyyatı iqtisadi prinsiplərin kommersiya firmalarında və ya digər idarəetmə vahidlərində qərar qəbul etmək üçün tətbiqidir. Əsas anlayışlar ayrı-ayrı istehlakçıların, firmaların və sənayelərin davranışını öyrənən mikroiqtisadiyyatdan götürülmüşdür ki, bunlara digər təhlil vasitələri də əlavə edilmişdir: məhsullara cari və gələcək tələbatın qiymətləndirilməsi üçün statistik üsullar; mənfəəti artırmaq, xərcləri minimuma endirmək və məhsulların ən sərfəli kombinasiyasını seçmək üçün əməliyyatların tədqiqi və proqramlaşdırma üsulları; qərarlar nəzəriyyəsi və oyun nəzəriyyəsi, menecerlərin fəaliyyət göstərdiyi qeyri-müəyyənlik və qeyri-müəyyən bilik şərtlərini tanıyaraq, investisiya imkanlarını qiymətləndirmək üsullarını sistemləşdirmək[4].
Bir sıra iqtisadçıların fikrincə, idarəetmə iqtisadiyyatı iqtisadi resursların optimal bölüşdürülməsi problemlərinə iqtisadi nəzəriyyənin (əsasən mikroiqtisadiyyat) tətbiqi sahəsidir. Digərləri isə hesab edirlər ki, idarəetmə iqtisadiyyatı yalnız mikroiqtisadiyyat sahəsidir, mühasibat uçotu, maliyyə, marketinq və idarəetmənin prinsip və metodlarının inteqrasiyasına yanaşmadır. Həmçinin hesab edilir ki, idarəetmə iqtisadiyyatı iqtisadiyyat nəzəriyyəsinin fənlərarası elmi və özəl və dövlət sektorlarında qərar qəbulunu təmin edən qərar qəbuletmə elmidir. Amerikalı iqtisadiyyat professoru K.K. Sio (ing. K.K. Seo), bu tərifləri birləşdirən idarəetmə iqtisadiyyatı, rəqabət aparan sahələr arasında məhdud resursların optimal bölüşdürülməsinə dair idarəetmə qərarlarının keyfiyyətini yüksəltmək üçün iqtisadi nəzəriyyənin mikroiqtisadi bölməsini praktiki problemlərə necə tətbiq etməyi öyrənən bir fəndir[5].
P.Keyt və F.Yanqın müasir dərsliyində idarəetmə iqtisadiyyatı təşkilatların məhdud resurslarından ən yaxşı şəkildə istifadə edilməsinə dair kommersiya qərarlarının qəbul edilməsi üçün iqtisadi təhlilin əhatə dairəsi kimi müəyyən edilmişdir[2].
Araşdırma sahəsi redaktə
İdarəetmə qərarlarının qəbulu sahələrinə aşağıdakılar daxildir:
- investisiya fondlarının qiymətləndirilməsi
- fəaliyyət istiqamətinin seçimi
- məhsul seçimi
- optimal performansın müəyyən edilməsi
- satış təşviqi
Demək olar ki, istənilən biznes qərarını idarəetmə iqtisadiyyatından istifadə etməklə təhlil etmək olar, lakin o, ən çox aşağıdakılara tətbiq olunur:
- Risk Analizi — riskin və asimmetrik məlumatların kəmiyyətini müəyyən etmək və onlardan risklərin idarə edilməsi üçün qərar qəbul etmə qaydalarında istifadə etmək üçün müxtəlif modellərdən istifadə olunur.
- İstehsalın təhlili — istehsalın səmərəliliyinin təhlili, istehsal amillərinin optimal bölüşdürülməsi, məsrəflər, miqyas qənaətləri və firmanın maya dəyəri funksiyasını qiymətləndirmək üçün mikroiqtisadi üsullardan istifadə olunur.
- Qiymətlərin təhlili — mikroiqtisadi üsullar müxtəlif qiymət qərarlarının, o cümlədən transfer qiymətlərinin, birgə qiymətlərin, qiymət ayrıseçkiliyinin, qiymət elastikliyinin təxminlərinin və optimal qiymətqoyma metodunun seçilməsinin təhlili üçün istifadə olunur.
- Kapital büdcəsi — şirkətin kapital almaq qərarlarını öyrənmək üçün istifadə edilən investisiya nəzəriyyəsidir.
Universitetlərdə bu fənn ilk növbədə bakalavr və magistr tələbələrinə tədris olunur. Bu inteqrasiya predmeti kimi görünür. Başqa sözlə, tələb olunan kursların geniş spektrindən bir çox anlayışları birləşdirir. Biznes iqtisadiyyatı üzrə dərəcələr bir çox ölkədə mövcuddur, çox vaxt idarəetmə iqtisadiyyatı, maliyyə iqtisadiyyatı, oyun nəzəriyyəsi, biznesin proqnozlaşdırılması və sənaye iqtisadiyyatını əhatə edir.
Həcmi redaktə
İdarəetmə iqtisadiyyatı müəyyən dərəcədə göstəriş xarakteri daşıyır, çünki idarəetmə problemlərini həll etmək üçün fəaliyyət istiqamətini nəzərdə tutur. Problemlər firmanın istehsal, mühasibat, satış və s. kimi müxtəlif şöbələri ilə bağlı ola bilər.
(a) Əməliyyat məsələləri
- Tələb üzrə həll
- İstehsal həlli
- Mübadilə nəzəriyyəsi və ya qiymət nəzəriyyəsi
- İnsanın bütün iqtisadi fəaliyyəti
(b) Ətraf mühit məsələləri
- Daxili biznesin / beynəlxalq mühitin təbiəti və meylləri
- Sosial xərclərin və dövlət siyasətlərinin təbiəti və təsiri
Həmçinin baxın redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Joel Dean (economist) Managerial Economics — New York: Prentice-Hall, Inc., 1951 — 621p.
- ↑ 1 2 Кит П., Янг Ф. Управленческая экономика. Инструментарий руководителя Arxivləşdirilib 2021-07-31 at the Wayback Machine — СПб.: Питер, 2008 — С.34 — 624с. — ISBN 978-5-469-01489-8
- ↑ Boumol W. What Can Economic Theory Contribute to Managerial Economics? Arxivləşdirilib 2020-03-28 at the Wayback Machine//American Economic Review, Vol. 51, No. 2, (May, 1961), pp. 142—146
- ↑ Managerial economics Encyclopædia Britannica Online ensiklopediyasında
- ↑ Сио К. К. Управленческая экономика Arxivləşdirilib 2020-03-27 at the Wayback Machine — М.: Инфра-М, 2000 — С.23—24 — 671с. — ISBN 5-86225-724-1