İndividual psixologiya

İndividual psixologiya (lat. individuum - bölünməz) — dərinlik psixologiyasının istiqaməti, XX əsrin 20-ci illərində Alfred Adler tərəfindən hazırlanmış psixoterapevtik sistem.

Adler bu istiqaməti Z.Freydin psixoanalizi əsasında yaratmış, “valideyn” məktəbinin bəzi ideyalarını inkar etmişdir.

Təsviri

Klassik psixoanalizdən fərqli olaraq, individual psixologiya belə hesab edir ki, xarakterin əsasını tərbiyəyə ehtiyacı olan anadangəlmə “sosial hiss” təşkil edir. İnsan davranışının strukturunda və dinamikasında əsas rolu şüursuzluq deyil, insan şüuru, bioloji deyil, sosial motivlər oynayır. İnsanlar fərd olaraq aciz varlıqlar, qurbanlar və ya keçmiş təcrübələrinin passiv daşıyıcıları deyillər. Onlar aktivdirlər və öz indilərini yarada bilirlər, eləcə də öz gələcəklərini nisbətən qeyri-iradi seçirlər. Bu prosesdə intellekt və insanın öz dəyər və ideallarını dərk etməsi mühüm rol oynayır. Freydin libidosundan fərqli olaraq, individual psixologiyada insanın sosial fəaliyyətinin əsas hərəkətverici qüvvəsi onun hakimiyyətə can atması və insanın şüuraltında dərin kök salmış natamamlıq kompleksidir. Bu kompleksdən irəli gələn əsas insani nöqsanlar boşboğazlıq və şöhrətpərəstlik, fəzilətlər isə cəsarət və əməkdaşlığa meyildir. İndividual psixologiya XX əsrin 20-40-cı illərində Qərbi Avropa və ABŞ-da məşhur idi və neofreydizmin yaranmasına mühüm təsir göstərmişdi.

Yaranma tarixi

A.Adler Vyananın kənarında yəhudi ailəsində anadan olub. Uşaq ikən qardaşına qarşı rəqabət hissi keçirir, tez-tez və ağır xəstələnirdi. Beş yaşında az qala sətəlcəmdən öləcək bir hala düşmdüşdü. Bütün bunlar onun həkim peşəsini seçməsinə təsir etdi. Vyana Universitetinin Tibb fakültəsini bitirdikdən sonra oftalmoloq kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bununla belə, sinir sisteminin fəaliyyətinə artan marağı səbəbindən Adlerin tədqiqat sahəsi psixiatriya və nevrologiyaya doğru dəyişməyə başladı.

1902-ci ildə Freydin yuxugörmələrin izahı ilə bağlı kitabına heyran qalaraq onunla elmi əməkdaşlığa can atmağa başladı. Tezliklə Adler Freydin psixoanalitik ideyaları inkişaf etdirmək və yaymaq üçün yaradılmış dərnəyinə qoşuldu. Görüşlər 1908-ci ilə qədər hər çərşənbə günü Freydin evində keçirilirdi. Bu dairə tez bir zamanda populyarlıq qazandı və genişləndi, 1908-ci ilə qədər " Vyana Psixoanalitik Cəmiyyəti " adlı bir cəmiyyət yaradıldı. 1910-cu ildə Freydin təklifi ilə Adler ona rəhbərlik etdi. Bununla belə, Adler tezliklə Freydin bəzi əsas müddəalarına zidd olan ideyalar hazırlamağa başladı. 1911-ci ildə növbəti iclasda Freyd Adlerin fikirlərini kəskin tənqid etdi və o, cəmiyyətin prezidenti vəzifəsindən imtina edərək tezliklə onu tərk etdi. Həmin ilin oktyabrında Adler və tərəfdarları öz dərnəklərini, sonradan “İndividual Psixologiya Assosiasiyası” kimi tanınan “Azad Psixoanalitik Araşdırmalar Cəmiyyəti”ni təşkil etdilər.

1912-ci ildə Adler individual psixologiyanın əsas anlayışlarını ümumiləşdirən "Əsəbin xarakteri haqqında" nəşr etdi; I Dünya Müharibəsi ilə tezliklə nəşri dayanan Fərdi Psixologiya jurnalını təsis etdi.

Birinci Dünya müharibəsindən sonra o, pedaqogika məsələləri ilə maraqlanır və öz ideyalarını psixologiya sahəsindən praktik sferaya daxil etməyə çalışır. 1919-cu ildə Adler Vyana məktəb sistemi daxilində ilk təhsil klinikasını, sonra isə onun ideyalarını həyata keçirən eksperimental məktəbi yaradır. Bir neçə ildən sonra Vyanada 30-a yaxın belə mərkəz meydana gəlir. Tezliklə oxşar klinikalar Hollandiya, Almaniya və ABŞ-da görünməyə başlayır.

20-ci illərin sonlarından etibarən o, tez-tez ABŞ-a səfər edir, burada individual psixologiya sahəsində fikirlərini inkişaf etdirərək elmi məruzələr və mühazirələr verirdi. 1935-ci ildə ABŞ-a köçdü və burada psixiatr kimi fəaliyyətini davam etdirdi, eyni zamanda tibbi psixologiya professoru vəzifəsini tutdu. Adlerin individual psixologiyası 50-ci illərdə psixoloqların diqqət mərkəzinə düşərək, humanist psixologiyanın formalaşmasına və şəxsiyyət probleminə yeni yanaşmaya əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir.

Adler insan psixikasının öyrənilməsinə yeni, sosial-psixoloji yanaşmanın banisi oldu. Məhz öz konsepsiyası üçün yeni ideyaların inkişafında o, Freyddən ayrıldı. Onun nəzəriyyəsi klassik psixoanalizlə çox az bağlı olan tamamilə yeni bir istiqaməti təmsil edir.