İnsan və vətəndaş hüquqları bəyannaməsi

İnsan və vətəndaş hüquqları bəyannaməsi (fr. Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen) — Böyük Fransa inqilabının fərdi insan hüquqlarını təyin edən ən vacib sənəddir. Bəyannamə 26 avqust 1789-cu ildə Təsis məclisi (fr. Assemblée nationale constituante) tərəfindən qəbul edilmişdir. İnsan Hüquqları və Vətəndaşlar Bəyannaməsinin ideyaları doğuşdan bəri hər kəsə məxsus olan bərabərlik və azadlıq konsepsiyasına əsaslanır. İnsanın və vətəndaşın təbii hüquqları fərdin azadlığı, söz azadlığı, etiqad azadlığı, təzyiqə qarşı durmaq hüququ elan edildi.

Bəyannamə hələ də Fransanın konstitusiya hüququnun əsasını təşkil edir. 4 oktyabr 1958-ci ildə Fransa konstitusiyası ilə təsdiqlənir. 16 iyul 1971-ci ildə Fransa Konstitusiya Şurası Bəyannaməni qanuni məcburi sənəd kimi tanıdı, pozuntusu qeyri-konstitusiyaya ziddir.

2003-cü ildə YUNESKO bəyannaməni "Dünyanın yaddaşı" reyestrinə daxil etdi.

Ümumi məlumat

XVIII əsrin sonlarına yaxın Fransada burjua inqilabının ilkin şərtləri inkişaf etdi. Vaxtilə vahid milli dövlətin yaranmasında mütərəqqi rol oynayan mütləq monarxiya indi kapitalizmin inkişafına mane olan və zadəganların və ruhanilərin çoxsaylı imtiyazlarını qoruyan mürtəce bir qüvvəyə çevrildi.

1789-cu ildə inqilabi vəziyyət formalaşdı. Feodal rüsum və vergilərdən və xüsusən 1788-ci il məhsulu az olduğundan kəndlilər kütləvi şəkildə şəhərlərə gəldilər və orada yoxsullar sırasına qoşuldular.

Hökumət siyasətindən kralı ümumi narazılıq 1789-cu ilin yazında 175 il birləşməyən Baş Dövlətləri toplamağa məcbur etdi. Üçüncü təbəqə nümayəndələrinin sayı zadəgan və ruhanilərin bir yerə yığılmış deputatlarının sayına bərabər idi. Üçüncü təbəqənin deputatları arasında lider mövqeyi qərarların birlikdə müzakirə edilməsini və digər siniflərlə birlikdə səs verməyi tələb edən burjuaziya tutdu. Burjua dövlətlərinin belə bir əmri ilə qələbə təmin ediləcəkdi, çünki zadəgan deputatları və ruhanilər arasında üçüncü mülkün fikirlərini bölüşən insanlar var idi. Lakin imtiyazlı siniflərin nümayəndələri bu təklifi qəbul etməkdən imtina etdilər. Buna cavab olaraq, burjua "ipi kəsmək" qərarına gəldi və iyunun 17-də üçüncü təbəqənin deputatlarını "Milli Məclis" elan etdi.

Hadisələrin inkişafında həlledici məqam inqilabın başlanğıcı olan 14 iyul 1789-cu ildə Parisin işçi kütlələrinin qiyamı oldu. Özünü Qurucu adlandırmağa başlayan milli məclisin mövqeyini gücləndirdi — fr. Constituante və əslində hakimiyyəti böyük burjuaziyanın əlinə keçirdi.

Xarici keçidlər

• Боск Я. Арсенал для подстрекателей (Декларация прав человека как программа практических действий) // Исторические этюды о Французской революции. Памяти В. М. Далина (К 95-летию со дня рождения). М.: ИВИ РАН. Пер. с фр. А. В. Чудинова. 1998.
• «Declaration of the Rights of Man and Citizen 1789» Kar aktyor və işarə dili tərcüməçisi Horst Ditrix (Avstriya) İnsan və Vətəndaş hüquqları Bəyannaməsinin mətnini işarə dilinə ötürür (video)