İnstinkt

İnstinkt (lat. instinctus – arzu, niyyət, oyanma) və ya Sövqi-təbii — qeyri-iradi və ya şüursuz olaraq məqsədəuyğun hərəkət etmək və ya iş görmək qabiliyyəti; orqanizmin xarici və daxili qıcıqlanmalara verdiyi anadangəlmə reaksiyalarının məcmusu; canlıların, daxili və ya xarici mühitin dəyişməsinə cavab olaraq anadangəlmə, şüursuz halda və qeyri-iradi görmə qabiliyyəti (məsələn, özünüqoruma instinkti). Milçəkqapan quşunun qış gələndə cənuba uçması, ayının qış yuxusuna getməsi, itin sahibini qorumaq istəməsi instinktdir.

İnstinkt və ya irsi davranış bir canlının təbiətində var olan başqa kompleks bir davranışa yönəlmə meylidir. Tədris prosesinin təsirli olmadığı, canlının əvvəlki təcrübələrindən müstəqil şəkildə verdiyi reaksiyalar instinkt daxilində qiymətləndirilməkdədir. Həmçinin heyvanların mürəkkəb davranışında təzahür edən bu cür reflekslər ardıcıllığına instinkt deyilir.

Hər hansı bir davranış əvvəlki təcrübəyə əsaslanmadan (yəni öyrənmə olmadığı halda) həyata keçirilirsə, instinktivdir və buna görə də fitri bioloji amillərin ifadəsidir. Sahildə təzəcə yumurtadan çıxan dəniz tısbağaları instinktiv olaraq okeana doğru hərəkət edəcəklər. Kenquru doğulduqdan sonra anasının kisəsinə dırmaşır. Digər nümunələr arasında heyvan döyüşü, heyvanlarla cinsi görüşmə davranışı, daxili qaçış funksiyaları və yuva tikintisi də daxildir. İnstinkt onun dəyişməz fitri xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilsə də, onun icrasının təfərrüatları təcrübə ilə dəyişdirilə bilər; məsələn, bir it təcrübə ilə dinləmə bacarıqlarını təkmilləşdirə bilər.

Ədəbiyyat

• Əliquliyev R., Şükürlü S., Kazımova S. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan terminlər. Bakı: İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.