Şəhər əfsanəsi (Amer. ing. urban legend), bəzən sadəcə əfsanə, şəhər mifi (Brit. ing. urban myth) və ya müasir əfsanə (ing. modern legend) — həqiqət kimi paylaşıla bilən, lakin doğru olmaya, qeyri-adi, qorxulu və gülməli əhvəlatları əhatə edən folklor janrı.[1] Şəhər folkorunun hissəsi olaraq, şəhər əfsanələri ya şifahi şəkildə və ya internet vasitəsilə yayılır.[2]
Bəzən şəhər əfsanələri misinformasiya yayma vasitəsinə çevrilə bilər.[3] Mənəvi panika kontekstində yayılan şəhər əfsanələri insanları və ya qrupları aqressiyaya sövq edə bilər. Beləliklə, onun təhlükəli tərəfi də mövcuddur.[4] Məsələn, 2004-cü ildə ABŞ folklorşünası Dayan Qoldsteyn İİV yoluxdurulmuş iynələr haqqında əfsanələri araşdırmış və bu əfsanələrin peşakarların dediklərinə əks olan məlumatlar yaydığını aşkar etmişdir. Müasir tibbə görə, İİV yoluxması cinsi yolu ilə baş verə bilər (o cümlədən müntəzəm cinsi partnyordan). Halbuki bu əfsanələrdə yoluxma anonim yad şəxs tərəfindən törədilirdi və cinsi əlaqə olmadan baş verirdi.[4]
Terminologiya
redaktəŞəhər əfsanəsi anlayışının ən erkən istifadə nümunəsi 1968-ci ilə aiddir. O zaman, onu ABŞ folklorşünası Riçard Doson işlətmişdi.[5] İngilis dilinin professoru Yan Harold Brunvand 1981-ci ilində çap etdirdiyi kitab seriyasında bu anlayışı işlədərək, onu populyarlaşdırmışdı.[6]
Kanadalı folklorşünas Pol Smit izah edir ki, müasir əfsanələr məhz şəhərdə baş veriyi üçün şəhər əfsanəsi adlanır və onun bu termin daha çox istifadə olunur.[4]
Bəzi araşdırmaçılar müasir əfsanə anlayışını üstün tuturlar, çünki bu əhvalatlar müasir zamanlarda (indiki zaman, yaxın keçmiş və ya yaxın gələcək)[4] baş verən olayları əhatə edir və onlarda müasir həyataxüsusiyyətlər qeyd olunur.[7][8]
Quruluşu
redaktəBir çox şəhər əfsanəsinin süjeti və personajları olan təmsili olur. Bu əfsanələrdə sirr, qorxu və ya yumor elementləri yer ala bilər. Çox zaman, şəhər əfsanəsi əxlaqi nağıl kimi işləyə bilər.[9]
Şəhər əfsanəsinin rəvayətçisi iddia edə bilər ki, sözügedən əhvəlat onun dostu (və ya dostunun dostu) ilə baş vermişdir. Hekayəni şəxsiləşdirərək və ona inandıraraq, onun təsir gücünü artırırlar.[10]
İstinadlar
redaktə- ↑ https://www.merriam-webster.com/dictionary/urban%20legend
- ↑ СмирноваЕ. В. Устойчивые мотивы сюжета "геопатогенная зона" в городской легенде. Arxiv surəti 11 dekabr 2013 tarixindən Wayback Machine saytında Вестник ЧелГУ № 21(202) 2010, Филология, Искусствоведение. Вып.45. Стр.114–119.
- ↑ Almaliki, Malik. Online Misinformation Spread // Proceedings of the 2019 3rd International Conference on Information System and Data Mining. New York: ACM. 2019-04-06. 171–178. doi:10.1145/3325917.3325938. ISBN 978-1-4503-6635-9.
- ↑ 1 2 3 4 Архипова Александра, Кирзюк Анна. Опасные советские вещи. Городские легенды и страхи в СССР. Культура повседневности. Новое литературное обозрение. 2021. 536. ISBN 978-5-4448-1174-0, 978-5-4448-1598-4.
- ↑ Oxford English Dictionary, 2d ed. 1989, entry for "urban legend", citing R. M. Dorson in T. P. Coffin, Our Living Traditions, xiv. 166 (1968). See also William B. Edgerton, "The Ghost in Search of Help for a Dying Man", Journal of the Folklore Institute, Vol. 5, No. 1. pp. 31, 38, 41 (1968).
- ↑ Brunvand, Jan Harold. The Vanishing Hitchhiker: American Urban Legends and Their Meanings. New York: WW Norton & Company. 1981. xi-xii & 1-2. ISBN 9780393346534. İstifadə tarixi: 10 November 2024.
- ↑ Brunvand, Jan Harold. Encyclopedia of Urban Legends, 2nd Edition [2 volumes] (ingilis). ABC-CLIO. 2012-07-16. ISBN 9781598847215. 24 січня 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 січня 2018.
- ↑ Fee, Christopher R.; Webb, Jeffrey B. American Myths, Legends, and Tall Tales: An Encyclopedia of American Folklore [3 volumes]: An Encyclopedia of American Folklore (3 Volumes) (ingilis). ABC-CLIO. 2016-08-29. ISBN 9781610695688. 24 січня 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 січня 2018.
- ↑ "Urban Legend Definition". Snopes.com (ingilis). 2011-03-10. İstifadə tarixi: 2022-01-10.
- ↑ Brunvand, p. 423