Şeyx Sənan (opera)
|
Bu məqalə "Şeyx Sənan" operası haqqındadır. Digər mənalar üçün Şeyx Sənan səhifəsinə baxın. |
Şeyx Sənan — Üzeyir bəy Hacıbəyovun ikinci operası.
| Şeyx Sənan | |
|---|---|
 | |
| Bəstəkar | |
| Librettoçu | Üzeyir Hacıbəyov |
| Dili | Azərbaycan dili |
| Yaradılma tarixi | 1909 |
| İlk səhnələşdirmə |
30 noyabr (13 dekabr) 1909 Bakı |
5 pərdəlidir. Librettosunu eyniadlı xalq dastanının motivləri əsasında Üzeyir bəy Hacıbəyov özü yazmışdır. Müxtəlif dinlərə etiqad edən iki gəncin faciəli məhəbbətindən bəhs edir. İlk dəfə 1909-cu il noyabrın 30-da (yeni təqvimlə dekabrın 13-də) Nikitin qardaşlarının sirkində tamaşaya qoyulmuşdur. Tamaşanın rejıssoru H. Şərifov, dirijoru Üzeyir bəy Hacıbəyov olmuşdur. Əsas partiyaları H. Sarabski (Şeyx Sənan), Leyla xanım (T. Boqatko; Xumar), H. Terequlov (Xumarın atası) ifa etmişlər. Lakin operanın səhnə taleyi uğursuz olmuş və o, bir daha oynanılmamışdır. İlk tamaşa ilə əlaqədar o dövr mətbuatında ("Səda", "Tərəqqi", "Həqiqət", "Kaspi", "Baku" qəzetləri və s.) dərc olunmuş yazılar bu uğursuzluğun səbəblərini qismən açıqlayır. Bu xalq dastanı haqqında rusdilli oxuculara hələ 1907*cı ildə ilk dəfə məlumat verən Mehdi bəy Hacınski "Şeyx Sənan" operasına tamaşa edəndən sonra "Avara" imzası ilə dərc etdirdiyi məqalədə yazmışdı: ..."Leyli və Məcnun" operası gənc bəstəkara yeni "Şeyx Sənan" operasını yaratmağa imkan verdi. Gənc bəstəkar dastanın "eşqin sərhəddi yoxdur" kimi əsas ideyasını saxlamaqla ona gözəl musiqi yazmışdır" ("Kaspi", 2 dekabr 1909, №270). "Şeyx Sinan"a tamaşa etmiş incəsənət xadimləri və jurnalistlərin rəylərində "operanın son dərəcə gözəl havası" ("Həqiqət", 26 may 1910, №118), musiqisinin "çox gözəl" ("Səda", 2 dekabr 1909, № 45) olması, burada "Gözəl nəğmələr" eşidilməsi ("Reklam" qəz., rusca) barədə tərifli fikirlər var. Məsələn, "mükəmməl musiqi ilə tərtib olunmuş" ("Səda", 25 oktyabr 1909, № 15) "Şeyx Sənan" operasının səhnə həyatı nə səbəbə uğursuz olmuşdur? İstər Üzeyir bəy Hacıbəyovun müasirləri, istərsə də tədqiqatçıları bunu operanın librettosunun zəifliyi ilə izah edirlər. Operanın librettosu, həqiqətən, zəif olub. Belə ki, tamaşa Üzeyir bəy Hacıbəyovun iki ildən bəri üzərində işlədiyi libretto əsasında oynanılmamışdır. Mənbələrdən aydın olur ki, Üzeyir bəy Hacıbəyov opera üzərində işləyərkən "Şeyx Sənan" dastanını nəzmə çəkməyi dərbəndli şair Mirzə Səməndərə sifariş etmişdi. Bunun bilavasitə şahidi olan H. Abbasov xatirələrində Mirzə Səməndəri Üzeyir bəy Hacıbəyovun tapşırığı ilə Bakıya dəvət etdiyini, onun üç ay burada qalıb dastanı nəzmə çəkdiyini və həmin şerləri əlbəəl Üzeyir bəy Hacıbəyova təqdim etdiyini göstərir (H. Abbasov. "Xatirələrim", Bakı: 1968, səh. 30). Lakin güman etmək olar ki, Mirzə Səməndər hansı səbəbdənsə, kiminsə təhrikilə ilk tamaşaya az qalmış şerləri Üzeyir bəy Hacıbəyov almış və o, librettodakı şerlərin yerini dar macalda şifahi xalq ədəbiyyatından seçdiyi parçalarla əvəz etmişdir. Müasirləri operanın səhnə həyatının uğursuzluğuna "musiqisinin Avropa tərzində olmasını, "yəhudi xoru"nun xoşagəlməyən oxumalarını, Leyla xanımın "müsəlman ləhnlərinə biganəliyi"ni və s. səbəblər də göstərirdilər. "İlk tamaşadan sonra Ü. Hacıbəyov özü "Şeyx Sənan" operasını məhv etmişdir" iddiası da əsassızdır. Üzeyir bəy Hacıbəyov 1911-ci ildə opera üzərində yenidən işlədiyi, təzə libretto yazacağı haqqında "Kaspi" qəzetində (8 may, 1911) məlumat vardır. "Şeyx Sənan" operasının musiqisi isə heç zaman məhv edilməmiş, bəstəkar bu musiqidən sonrakı əsərlərində istifadə etmişdir. "Şeyx Sənan" operasının ilk tamaşası barədə rəylərin, Üzeyir bəy Hacıbəyov başqa əsərlərinə yazılmış resenziyaların, "Nicat" cəmiyyətinin iclaslarındakı müzakirələrdə irəli sürülən mülahizələrin tədqiqi bu əsər haqqında natamam təsəvvürləri dəqiqləşdirməyə imkan verərdi.