Vikipediya

Şimali Qara dəniz regionunda Genuya koloniyaları

Şimali Qara dəniz regionunda Genuya koloniyaları və ya Qazariya (it. Gazaria) — XIII əsrin ortalarından XV əsrin sonlarına qədər Krımda və Qara dəniz sahillərində, indiki Rusiya, Ukrayna və Rumıniyada yerləşən Genuya Respublikasının kolonial mülklərinə verilən ad.[1]

Şimali Qara dəniz regionunda Genuya koloniyaları
Paytaxt Feodosiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Genuya hakimiyyətini konsul təmsil edirdi və Qazariyanın mərkəzi Krım yarımadasındakı Kəfə (indiki Feodosiyə) şəhəri idi. Qazariya adı Xəzəriyyədən götürülmüşdür, lakin xəzərlər bu regiona genuyalılar gəlməzdən xeyli əvvəl hökmranlığı dayandırmışdılar.[2]

Tarixi

redaktə

Qazariya koloniyalarının yaradılmasının siyasi əsası 1261-ci il Nimfey üqaviləsi olmuşdur. Bu müqavilə ilə Nikeya imperatoru Mixail Paleoloq genuyalılara "Mare Maius" (Qara dəniz) regionunda ticarət etməyə eksklüziv hüquq vermişdir. Nəticədə, 1266-cı ildə Kəfə genuyalılara verilmiş və Qazariya mülklərinin mərkəzi olmuşdur.[3]

1308-ci ildə Qızıl Orda monqolları Toxtamış xanın komandanlığı altında uzun bir mühasirədən sonra Kəfəni ələ keçirdi. Beş il sonra genuyalılar Toxtamışdən sonra gələn Özbək xandan koloniyalarını geri almağı bacarmışdılar. 1313-cü ildə şəhəri geri aldıqdan sonra Genuya koloniyanın idarəsini daha strukturlu şəkildə təşkil etmişdir.[4]

1347-ci ildə Canıbəyin rəhbərliyi altında olan Qızıl Orda Kəfəni yenidən mühasirəyə almışdır. Anonim bir xronikada qeyd edilmişdir ki, mühasirəçilər ölü müdafiəçilərin cəsədlərini şəhər divarlarının içərisinə katapultlarla atırdılar. Bu müdafiəçilər Şərqdən yayılan bir xəstəlik olan Qara ölüm (vəba) səbəbindən həlak olmuşdular. Kəfənin sakinləri mümkün olan ən qısa zamanda cəsədləri dənizə atırdılar, lakin buna baxmayaraq, xəstəlik yayılmışdı. Qara ölüm genuyalıların geniş ticarət şəbəkəsinə daxil olmuşdur və bu şəbəkə bütün Aralıq dənizini əhatə edirdi. 1347-ci ilin payızında Kəfədən yola çıxan ticarət gəmilərində xəstəlik Avropada ilk Konstantinopola çatmış və daha sonra Mesina vasitəsilə bütün Avropaya yayılmışdır.[5]

1453-cü ildə Konstantinopolun süqutundan sonra Genuya Qazariyanın suverenliyini Müqəddəs Georgi Bankına təhvil vermişdir, çünki bunun tək başına türklərə qarşı müqavimət təşkil edə biləcək yeganə qurum olduğunu düşünmeşdülər, lakin bu ərazilər 1474-cü ildə Osmanlı imperiyası tərəfindən ələ keçirilmişdir.[6]

İdarəetmə

redaktə

Qanunverici səlahiyyət "Officium Gazarie"yə verilmişdir. Bu, altı aylıq müddət üçün vəzifədə qalan səkkiz magistratdan ibarət idi və onlar həm də öz varislərini təyin edirdi. İcra hakimiyyəti Kəfə konsuluna, bir il müddətinə xidmət edən və Genuya hökuməti tərəfindən təyin olunan bir katib və ya kanslerə həvalə olunmuşdur. Seçilmiş 24 üzvdən ibarət şura bir il müddətinə xidmət edirdi. Bunların yarısı zadəganlar, yarısı isə tacir və ya ustalardan ibarət idi. Onlardan dördü Genuya vətəndaşlığı qazanmış yerli sakinlər ola bilərdi. Ən sonda, şura 24 nəfərlik şuradan kənar altı üzvdən ibarət məhdud bir şura seçmişdir. Koloniyanın digər şəhərləri Kəfənin idarəetməsinə tabe olan və ona bənzər idarəedici orqanlara malik idi.[7]

1341-ci ildən etibarən, Genuya Qazariyasında qüvvədə olan qanunlar "Liber Gazarie"də toplanmışdır. Bu, hazırda Genuya Dövlət Arxivində saxlanılır. Kolleksiya daha sonra 1441-ci ildə "Statuta Gazarie" adı ilə yenilənmişdir.[8]

Qazariyanın vergi gəlirləri koloniyanın müdafiəsi üçün xərcləri qarşılayan dövlət kreditorlarının assosiasiyası olan "compera di Gazaria"ya təyin edilmişdi. Əslində, "compera" Qazariyanın vergi sistemini idarə edən Müqəddəs Georgi Bankına məxsus idi.[9]

Koloniyalar

redaktə

Krımda:

  • Kəfə
  • Çembalo
  • Soldayya
  • Vosporo
  • Sarsona
  • Qotiya kapitanlığı

Qərbi Qara dəniz regionunda (Ukrayna və Rumıniya):

  • Maurokastro qalası (Bilqorod-Dnistrovski)
  • Ginestra qəsri
  • Likostomo qalası (Kiliya)
  • Kostansa
  • Kaladda

Taman yarımadası və Tanaisdə (Rusiya):

  • Tana (Azov)
  • Matreqa (Tmutarakan)
  • Kopa (Slavyansk-na-Kubani)
  • Mapa (Anapa)
  • Batariyo (Novorossiysk)
  • Kosta və Layso (Soçi)

Gürcüstanda (Abxaziya)

  • Kakari (Qaqra)
  • Santa-Sofiya (Alaxadzı)
  • Pesonka (Pitsunda)
  • Kavo-di-Bukso (Qudauta)
  • Nikosiya (Yeni Afon)
  • Sevastopol (Suxumi)

Gürcüstanda (Acarıstan)

  • Lo Bati (Batumi)

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "ИТУАК. Том 57 (1920), стр.23. Бертье-Делагард А. Л. Исследование некоторых недоуменных вопросов средневековья в Тавриде". 2015-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-19.
  2. ↑ Газария  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  3. ↑ Из истории средневекового Крыма: высшие официалы генуэзской Кафы перед судом и наветом: [О консулах — высших должностных лицах генуэзской колонии в Причерноморье] / С. П. Карпов // Отечественная история. — 2001. — N 1. С. 184—187.
  4. ↑ А. Р. Андреев. История Крыма. — М., «Монолит-Евролинц-Традиция», серия «История и страна», 2002. С. 45
  5. ↑ Kelly, John. The Great Mortality: An Intimate History of the Black Death, the Most Devastating Plague of All Time. Harper Collins Publishers. 2005. ISBN 0060006927.
  6. ↑ Мартин Броневский. Описание Крыма (Tartariae Descriptio) Arxiv surəti 13 aprel 2014 tarixindən Wayback Machine saytında — Записки Одесского общества истории и древностей. Том VI. 1867. — С. 344
  7. ↑ Кулаковский Ю. А. «[Прошлое Тавриды: Краткий исторический очерк]» (Киев, 1906; 2-е изд., доп. — Киев, 1914. Глава XV)
  8. ↑ Катюшин Е. А. Феодосия. Каффа. Кефе: Исторический очерк. — Феодосия: Издат. дом «Коктебель», 1998.
  9. ↑ Типаков В. А. Общины Готии и Капитанство Готии в уставе Каффы 1449 г. Arxiv surəti 29 sentyabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında — Культура народов Причерноморья. 1999. N6. С. 218—224
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şimali_Qara_dəniz_regionunda_Genuya_koloniyaları&oldid=7890064"