Vikipediya

Şirakava-qo və Qokayama tarixi kəndləri

Şirakava-qo və Qokayama kəndləri (yap. 白川郷・五箇山の合掌造り集落) - Yaponiyanın Honşu adasında (Tokay-Hokuriku regionu), Gifu və Toyama prefekturalarının sərhədindəki Söqava vadisində yerləşirlər[1]. Dağ ətəyində yerləşən və 68 hektar əraziyə yayılmış "qassö" (yap. 合掌 - Gasshō) üslublu evlərin[2], qış aylarında ölkənin qalan hissəsindən uzun müddət əlaqəsi kəsilirdi; kəndlilər tut ağacından ipək almaq üçün ipəkqurdu becərilməsi, yetişdirilməsi və yayılması hesabına yaşayırdılar. Hal-hazırda kompleksə daxil olan 3 ənənəvi yapon kəndi (Ogimaçi, Ainokura və Suqanuma) "Yerli ətraf mühit və sosial-iqtisadi şəraitə yaxşı uyğunlaşdırılmış ənənəvi həyat tərzi nümunəsi" kimi, 1995-ci ildə UNESCO-nun Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısına daxil edilmişdi.

Şirakava-qo və Qokayama tarixi kəndləri
yap. 白川郷・五箇山の合掌造り集落
Xəritə
36°15′25″ şm. e. 136°54′23″ ş. u.
Ölkə  Yaponiya
Yerləşir Honşu adası, Gifu və Toyama prefekturalarının sərhədindəki Söqava vadisi
Tikilmə tarixi VIII əsr
Üslubu Gasshō
Sahəsi 68 ha
Rəsmi sayt whc.unesco.org/en/list/7…
TipiMədəni
Kriteriyaiv, v
Təyin edilib1995
İstinad nöm.734
DövlətYaponiya
RegionAsiya-Sakit okean
Şirakava-qo və Qokayama (Yaponiya)
Şirakava-qo və Qokayama
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarix redaktə

   
Qokayama (solda)
və Şirakava (sağda)

 
Kəndin əsas xüsusiyyətlərindən birisi
ətraf mühitlə harmoniya təşkil etməkdir

Hələ bu yaxınlarda çox nadir rikşalar səyahət üçün bu ucqar regiona gəlməyə cürət edirdi, atlılar üçün isə bu yerlər keçilməz idi. Bax beləcə, Şirakava-qo kəndinin sakinləri bütün dünyadan tam təcrid olunmuş şəkildə yaşayırdılar. Və bu təcrid sayəsində, onlar heç kimə oxşamayan memarlıq üslubunu yaratmışdılar.

VIII əsrdə hazırkı kəndlərin yaxınlığında yerləşən "Haku san" dağının mərkəzində tərki-dünya ayinlərinin pərəstişkarları məskunlaşır. XIII əsrdə bu ərazlərdə yaşayan insanlar əvvəlcə Tenday-sü, daha sonra isə Dzödo-sinsü adlı əsas buddist cərəyanlarının təsiri altına düşürlər. Regionun uzaqda yerləşməsi və çətinliklə gedilə bilməsini nəzərə alaraq, cəmiyyət üzvləri öz həyat tərzini Dzödo-sinsü məktəbindən, xüsusilə də onun ev təsərrüfatı ilə məşğul olan kəndlilərin qarşılıqlı əməkdaşlığının faydalılığını təbliğ edən "Kumi" sistemindən götürməyi qərara alırlar.

Şirakavanın köhnə sakinləri öz nəsil şəcərələrni hələ imperator ailəsinin uzaq qohumları sayılan məşhur Tayra klanından aparırlar. Edo dövrünün başlanğıcında, yəni XII əsrdə Tayra ailəsi hakimiyyət uğrunda başqa klanla mübarizəyə qoşulur. Uzun illər davam edən bu müharibə Tayra klanının məğlubiyyəti ilə nəticələnir. Tayra üzvləri əlçatmaz Söqava vadisinə sığınacaq tapırlar. Böyük Tayra ailəsi bir damın altında yerləşirlər. O vaxtdan bu yana burada böyük, bəzən iki-üçmərtəbəli binalar tikirlər; bu cür evlərdə 30 nəfərə qədər adam sərbəst yerləşə bilərdi[3][4][5].

Leninin kommunizmin işıqlı gələcəyi barədə uzun əsrlər sonra səsləndirəcəyi tezislər artıq Şirakava-qo kəndində o dövrdən mövcud idi. Kəndin əhalisi qədim zamanlardan indiyə kimi kommuna şəklində yaşayır. Onlar da hamısı birlikdə işləyir. Hətta düyü plantasiyalarında belə onlar hamısı birlikdə çalışırlar. Əqər damın dəyişdirilməsinin vaxtı çatıbsa (bunu hər 50 ildən bir etmək lazımdır), buna bütün kənd əhli qoşulur. Keçmişdə bu kəndlərin dünya xarici mühitindən təcrid oluması səbəbindən, belə sistem sadəcə olaraq əhali üçün zəruri idi.

XVII əsrdən başlayaraq və sonrakı 250 il ərzində Şirakava-qo və Qokayama sakinlərinin əsas məşğuliyyəti barıt istehsalı və evlərin damında barama yetişdirilməsi idi. Geriyə qalmış aqrar ölkəni dünyanın aparıcı ölkələrindən birinə çevirmək üçün 1868-1889-cu illərdə keçirilən Meydzi inqilabından sonra, barıt istehsalı qadağan olur. Həmçini buna parallel olaraq, bir neçə il soyuq qış ayları bütün baramanı məhv edir. Kənd sakinləri üçün əsas gəlir mənbəyi ağac olur. Bu gün Şirakava-qo və Qokayama turizmin hesabına yaşayır. Kəndin yaşı və qeyri-adi memarlığı əcnəbiləri cəlb edir, yaponların özləri isə bura əsl qışa baxmağa gəlirlər. Dekabr ayından mart ayına qədər buraya 4 metrəyə qədər qar düşür. Söqava vadisində ilin bütün fəsillərini müşahidə etmək olar - iqlim baxımından, bura Yaponiya üçün həqiqətən də nadir və unikal yerlərdən biridir[6].

Xarici ölkələrdə Şirakava-qo kəndinə maraq ilk dəfə 1935-ci ildə başlamışdı; alman memarı Bruno Taut Yaponiyada yaşayan zaman, bu kəndlərə baş çəkmiş və onların memarlığını yüksək qiymətləndirmişdi[7]. Daha sonralar özünün qeyd kitabçasında o bunu yazmışdı: Qassö-dzukuri üslubu memarlıq baxımından çox rasional və məntiqidir. Hər halda, mən əvvəllər onu heç vaxt görməmişəm. Məncə bu İsveçrə landşaftının illüziyasıdır[8].

Hələ 30 il bundan öncə Şirakava-qonun qədim abidələri tamamilə məhv ola bilərdi. Zamanın və sərt iqlimin təsirindən evlər dağılmağa başlayır. Kəndin yerində müasir qəsəbənin inşası planlaşdırılırdı. Prefekturanın icazəsi ilə torpağın bölünməsinə və kənd sakinlərinin başqa bölgələrə köçürülməsinə başlanılır. Və bu zaman bir qrup fəal gənc "satmayaq", "verməyək" və "məhv etməyək" şüarları altında aksiyaya başlayırlar. Bu aksiya tezliklə bütün ölkəyə məlum olur və mədəni dəyərlərin qorunub saxlanılması tərəfdarları tərəfindən dəstəklənir. 1967-ci ildə Kadzura rayonunun qrup şəklində köçürülməsi zamanı, Şirakavanın administrasiyası qassö-dzukuri modelinin qorunması üçün buraya qonşu rayonlardan müxtəlif taxta evləri və su dəyirmanını gətirirlər[9].

Vəhdət redaktə

Sö çayı boyunca uzanan Ogimaçi, Ainokura və Suqanuma öz əvvəlki yerlərində qorunub saxlanılmış nadir qassö-dzukuri üslublu yapon kəndləridir. İkinci dünya müharibəsindən bu yana kənd evlərin sayının kəskin azalmasına baxmayaraq, məhz bu üç kənddə qassö üslubunun bütün klasterləri mühafizə olunmuşdur, bu isə onların hər birinin öz ənənəvi görkəm və xarakterini saxlamağa imkan yaradır. Bundan əlavə kəndin yol və kanal sistemində, o cümlədən meşə və kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların səmərəli istifadəsi üçün tətbiq olunan ənənəvi metodların heç biri ciddi dəyişikliyə uğramayıb. Ogimaçi və Suqanumadan bir kilometr məsafədə aparılan iri yol tikintisi kəndin ətrafındakı mənzərəli landşafta fəlakətli təsir göstərə bilərdi, bunun aradan qaldırılması və təbii gözəlliyin qorunması əlavə tədbirlər görülmüşdü (məsələn, yol və sahil boyu çoxlu sayda ağacların əkilməsi, xüsusi dizayn ilə tərtib olunmuş körpünün tikintisi zamanı nəzarət tədbirləri). Sıx meşələr hələ də ərazinin 96%-ni əhatə edir bu isə çay boyunca yerləşən ərazilərdə ağır texnikanın hərəkətini məhdudlaşdırır və təsərrüfat üçün yerlərin azalmasına səbəb olur.

Şirakava-qo və Qokayama kəndlərinin tərkibinə 3 qədim icma sahəsi daxildir:

Ogimaçi redaktə

Ogimaçi (yap. 荻町) - Şirakava-qo kompleksinə daxil olan 3 kənddən birisidir. Söqava vadisi boyu axan çayın tez-tez daşması, ətraf ərazilərdə yerləşən qədim tikililərə böyük təhlükə yaradırdı, buna görə də ərazidə bir neçə bəndin tikintisinə qərar verilir[10]. 1960-cı illərdə aparılan inşaat işləri zamanı ətrafdakı qassö-dzukuri üslublu evlərin hamısı Ogimaçiyə köçürülmüşdür (məhz bu səbəbdən bu kəndin ərazisi daha böyükdür). Buradakı qassö evləri süni şəkildə yüksək sıxlıqda toplanmışdır. Amma əslində bunun xüsusi bir əhəmiyyəti yoxdur, çünki bu evlərin hamısı dövlət tərəfindən qorunan memarlıq abidələridir və indiyədək əsasən yerli ailələrin yaşayış yeri kimi xidmət göstərir. Bölgədə turizmin sürətlə inkişafı, bir çox yerli fermer evlərində restoran və ya Minşukuların (səhər yeməyi və gecələmə yeri) yaradılmasını stimullaşdırır[11][12]. Qədim yapon kəndlilərinin həyat tərzi, məişəti və tərtibatını ziyarətçilərə göstərmək üçün, kompleksə daxil olan bir neçə ev muzeyə çevrilmişdir. Onların içərisində kəndin şimal qurtaracağında yerləşən ən böyük qassö tikilisi "Vada-ke"-ni xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Turistlər həmçinin yaxınlıqdakı Naqase-ke, Myozendzi-ke (kəndin məbəd-muzeyi) və Kanda-ke binalarına da baş çəkirlər.

Avtobus dayanacağı yaxınlığında, yəni çayın qərb tərəfində Qassö-dzukuri Folklor Parkı (yap. 合掌造り民家園) yerləşir. Açıq səma altındakı bu muzeyə bir zamanlar məhv olmaqdan qorumaq məqsədilə vadinin ətrafına səpələnmiş 25 fermer evi gətirilmişdi. Takayama rayonunda yerləşən Hida Folklor Muzeyindən az fərqlənən bu parkda qədim mebellərlə döşənmiş evlərin içinə baxmaq imkanı verir. Bundan başqa, burada keramika, toxuculuq, ağac emalı və xəttatlıq kimi ənənəvi yapon sənətləri nümayiş olunur. Şirakavanın Haçiman-dzindzya məbədində isə, hər il oktyabr ayının 14-19 arasında Doburoku festivalı keçirilir[13]. Doburoku (yap. どぶろく) və ya Niqori (yap. 濁酒) - düyüdən istehsal olunan alkoqollu içki və sakenin xüsusi bir növüdür. Onun adı zahiri görünüşünə görə, təxminən "buludlu içki" kimi tərcümə olunur. Burada söhbət həcminə görə 14-17% spirtdən gedir. Doburoku-Matsuri sərgi salonunda turistlər festivalın hazırlanması və keçirilməsi ilə tanış olurlar.

Ainokura redaktə

Ainokura (yap. 相倉) bəzi tətqiqatçıların fikrincə üç tarixi kənd içərisində ən gözəlidir. Kənd ümumilikdə 27 evdən ibarətdir (onlardan 20-si qassö-dzukuri üslubundadır). Burada çox maraqlı "Gündəlik həyat tərzi" muzeyi yerləşir (Ainokura Minzokukan) - turistlər üçün giriş 200 yendir. Bu muzeydə insanlar tərəfindən gündəlik həyatda istifadə olunan müxtəlif əşyalar, eləcə də oyuncaqlar və kağızdan hazırlanmış əl işləri nümayiş olunur[14].

Suqanuma redaktə

Suqanuma (yap. 菅沼) - Qokayama kəndinin ən diqqətəlayiq yerlərindən biridir və iki hissəyə bölünür: Suqanuma və Qokayama Qassö no Sato. Hər iki bölgə bir-biri ilə tunel vasitəsilə birləşdirilmişdir, xüsusi liftin köməyi ilə isə, yaxınlıqdakı təpəyə qalxmaq olar; buradan kəndə möhtəşəm mənzərə açılır. Suqanumada cəmi 8 ev təsərrüfatı yerləşir və 40 nəfər yaşayır. Burada əmlakın böyük hissəsini təsərrüfat tikililəri təşkil edir (anbarlar, quruducular və s.). Bir qayda olaraq yanğının yaranma riskinin azaldılması məqsədilə, onlar yaşayış binalarından uzaqda yerləşirlər. Evlərin həyətləri, eləcə də ətraf ərazilər qeyri-standart formalı, kiçik ölçülü və irriqasiya olunan düyü çölləri ilə əhatə olunub.

  •  
    Şirakavanın qış mənzərəsi
  •  
    Qassö üslublu evlər hər 50-60 ildən bir təmir edilir.
  •  
    Tipik Şirakava-qo evinin birinci mərtəbəsindəki ocaq
  •  
    Myozendzi-ogi

Qassö-dzukuri redaktə

Qassö-dzukuri (yap. 合掌造り) ifadasənin birinci hissəsi "əllərini dua edirmiş kimi tutmaq" (合掌), ikinci hissəsi isə "hazırlanma, konstruksiya" (造り) mənasını verir[15]. Bu söz birləşməsi ənənəvi yapon üslubu ev inşaatının əsas fərqləndirici xüsusiyyətini - saman materialı ilə yaxşı döşənmiş xüsusi sərt qoşaçatılı damın dua zamanı yığılmış əlləri xatırladan konstruksiyanı göstərir[16]. Ənənəvi yapon evinin məhz belə bir damla tikintisi müəyyən dərəcədə Honşu adasının bu dağlıq rayonun iqlimi ilə irəli gəlirdi. Qış aylarında buradakı dağlarda güclü qar yağır. Ona görə də, qarın damda çox qalmaması və onun dağılmasına səbəkar olmaması üçün, bu cür konstruksiya həlli ən optimal variant idi. Hər iki kənddə yaşayan sakinlərinin əsas məşğuliyyəti tut ağaclarının yetişdirilməsi və ipəkqurdunun çoxaldılması idi. İpəkqurdlarının daha effektiv çoxaldılması üçün evlərin sonuncu mərtəbəsi xüsusi olaraq onlar üçün uyğunlaşdırılmışdı[17].

Qassö-dzukuri üslubunun xüsusiyyətləri:[18]

  • bu üslubda inşa olunmuş ənənəvi yapon evinin damı təxminən 60 dərəcə bucağa malikdir, yəni demək olar ki, bərabəryanlı üçbucaq formasında olur. Həmçinin bu cür evlərin inşası zamanı misbmardan istifadə edilmirdi.
  • Belə hündür və dik dam evin içərisinə qar, yağış suyunun və ya rütubətin daxil olmasından çox yaxşı qoruyurdu. Unikal konstruksiya qar və ya yağışın dik yamaclı dam örtüyündə gecikməsinə imkan vermirdi, bununla əlaqədar o, demək olar ki, daim quru qalır və çürümürdü. Həmçinin bu cür tikinti həlli bacadan imtina etməyə imkan verirdi.
  • Evin sahəsi kifayət qədər böyük idi (üç və ya dörd yarus) və tarixən böyük ailələrin yaşaması üçün nəzərdə tutulurdu.
  • Yapon evinin daxili tərtibatı maksimum səmərəli şəkildə istifadə edilirdi. Adətən onun ayrı-ayrı otaqları ipəkqurdunun bəslənməsi və yaxud ənənəvi vasi kağızının istehsalı üçün düzəldilirdi. Qış aylarında belə məşğuliyyət dağ sakinləri üçün etibarlı gəlir mənbəyini təmin edirdi.
  • Ən qədim zamanlardan Yaponiyadakı evlər və, xüsusilə, Şirakava və Qokayamadakı qassö-dzukuri evləri kollektiv qarşılıqlı yardım prinsiplərinə əsaslanaraq qurulmuşdur. Yapon sözü olan "yui" (結) - ənənəvi yapon kəndli ailələri arasında könüllü mübadilə və qarşılıqlı əmək sistemi mənasını verir.
  • Həmçinin özünün məkan səmtləşdirməsi sayəsində, evlər çay axarı istiqamətindən əsən güclü küləkdən müdafiə olunurdu. Evin girişi bir qayda olaraq, küləyin əsas istiqamətinə perpendikulyar yan tərəfdə yerləşirdi.

Qassö-dzukuri sadəcə olaraq tipik kənd evləri deyil; onlar insan tərəfindən çəkilmiş kanatlar vasitəsilə möhkəm şəkildə bir-birini saxlayan sütun və qobular və onların üzərində yerləşən nəhəng üç və ya beş yaruslu qurğulardır. Bu cür evlər adətən qalınlığı təxminən bir metr olan küləş dam ilə örtülür[18].

Ədəbiyyat redaktə

  • Nippon mit europäischen Augen gesehen. Herausgegeben, mit einem Nachwort und Erläuterungen versehen von Manfred Speidel. Gebrüder Mann Verlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-7861-2612-6.
  • Japans Kunst mit europäischen Augen gesehen. Herausgegeben, mit einem Nachwort und Erläuterungen versehen von Manfred Speidel. Gebrüder Mann Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-7861-2647-8.
  • Bruno Taut in Japan: das Tagebuch. Herausgegeben und mit einem Vorwort versehen von Manfred Speidel, Gebrüder mann Verlag, Berlin 2013.
  • NISHIYAMA Noriaki, HUMIHIKO Kobayashi, 2006. Environmental assets in Ogimachi-village, Shirakawa mura: Foundation of protection of Gassho-style houses in World Heritage
  • UCHIUMI Mika, KURODA Nobu, 2008.3. A study on the state and preservation of rethatching in Ogimachi, Shirakawa Village, Landscape Research (Journal of the Japanese Institute of Landscape Architecture, Tokyo, ISSN: 1340-8984), 71(5), 697-700.
  • KURODA Nobu, NAKAZONO Hiroko, MATSUMOTO Keita 2001.2 Landscape in Shirakawa-go, Village of Gassho-style houses: Report of Landscape Research, Foundation of protection of Gassho-style houses in World Heritage, pp113. [in Japanese].

İstinadlar redaktə

  1. ↑ この記事名は文化庁の表記に基づくが、「・」を「と」にして「白川郷と五箇山の合掌造り集落」とする文献も見られるユネスコ世界遺産センター (1998)、世界遺産アカデミー (2005) など。なお、世界遺産アカデミーは『世界遺産検定公式テキスト (1)』（毎日コミュニケーションズ、2009年）では、「白川郷・五箇山の - 」としている。
  2. ↑ 世界遺産センター公式サイトの概要 Arxivləşdirilib 2017-03-15 at the Wayback Machine（2014年6月10日閲覧）による。World Heritage Centre (2012) p.32では58,873.1 haとなっている。
  3. ↑ 日本国政府・文化庁 (1994) の「3-a. 歴史」
  4. ↑ ICOMOS (1995) p.43
  5. ↑ 日本国政府・文化庁 (1994) の「合掌造り家屋の成立時期」
  6. ↑ 宮沢 (2005)、30-31頁
  7. ↑ タウト [1939] (2011) p.21. なお、p.57 にも同様の評言がある。
  8. ↑ ユネスコ世界遺産センター (1998) p.236. 世界遺産アカデミー (2005) p.111 では、水没は5集落とされている。
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-26.
  10. ↑ ユネスコ世界遺産センターが公式に掲げている英語名（世界遺産センターによる構成資産リスト Arxivləşdirilib 2022-08-07 at the Wayback Machine、2014年6月10日閲覧）。相倉集落と菅沼集落の節も同じである。
  11. ↑ 2012年の第36回世界遺産委員会で、日本の8件を含む25か国の世界遺産について、登録範囲の明確化が行われた。この面積はそれに基づく（World Heritage Centre (2012) p.32）。
  12. ↑ 世界遺産センターによる構成資産リスト Arxivləşdirilib 2022-08-07 at the Wayback Machine（英語。2014年6月10日閲覧）
  13. ↑ 白山と北陸の山. ヤマケイアルペンガイド. 山と溪谷社. 2000. 132–135. ISBN 4635013219.
  14. ↑ 世界遺産アカデミー (2005)、106-108頁
  15. ↑ 世界遺産アカデミー (2005)、107頁
  16. ↑ Nishi, Kazuo; Hozumi, Kazuo 1996: What is Japanese architecture?. Kodansha. pp. 82. ISBN 4-7700-1992-0.
  17. ↑ 宮沢 (2005)、44頁
  18. ↑ 18,0 18,1 "YUME NO HIKARI 夢の光:`О Японии от всего Сердца". Nihongo.pro. 2014-06-28.[ölü keçid]

Xarici keçidlər redaktə

 
Vikianbarda Şirakava-qo və Qokayama tarixi kəndləri ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şirakava-qo_və_Qokayama_tarixi_kəndləri&oldid=7241898"