Əmir Teymurun Gürcüstanı ələ keçirməsi
Gürcüstan krallığı 1386-1403-cü illər arasında imperiyası Orta Asiyadan Anadoluya qədər uzanan Teymurun orduları tərəfindən bir neçə dəfə hücuma məruz qaldı. Bu hücumlar Qızıl Ordanın xanı Toxtamışla Əmir Teymur arasındakı rəqabətlə sıx bağlı idi.[2]
| Əmir Teymurun Gürcüstanı ələ keçirməsi | |||
|---|---|---|---|
| Teymurun yürüşləri | |||
 Qafqaz 1405-ci ildə | |||
| Tarix | 1386-1493 | ||
| Yeri | Anadolu, Qafqaz | ||
| Səbəbi | Əmir Teymurun Gürcüstanı tabe etməyə çalışması | ||
| Nəticəsi | Gürcüstan vassal edildi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
Teymur səkkiz hücumundan ilkində Gürcüstanın paytaxtı Tiflisi yağmaladı və 1386-cı ildə Kral V Baqratı ələ keçirdi. Gürcülərin müqaviməti türk ordusunun yendən hücum etməsinə səbəb oldu. Baqratın oğlu və xələfi VII Georg sərt müqavimət göstərdi və hakimiyyətinin çoxunu (1395-1405) Teymurun işğalları ilə döyüşməyə məcbur oldu. Teymur ona qarşı olmuş hücumların bir çoxuna rəhbərlik etmişdir. Gürcüstan üzərində möhkəm hakimiyyət qura bilməsə də, ölkəyə heç bir zaman unudulmayacaq zərbələr vurmağı bacardı.[1]
Tarixi redaktə
Teymurun Qafqazdakı ilk ortaya çıxışı Toxtamışın 1385-ci ildə Qafqazdan Şimali İrana girərkən etdiyi yağmaçılığa cavab idi. Bu iki hökmdar arasında düşmənlik var idi. Teymur inkişaf etməkdə olan imperiyanın qərb sərhədi ilə Toxtamışın xanlığı arasında qalan kiçik sərhəd ölkələrinə tam miqyaslı hücum başladaraq cavab verdi. Teymur Azəbaycan və Qarsı ələ keçirdikdən sonra Gürcüstana daxil oldu. Səltənətinin rəsmi tarixi olan Zəfərnamə Gürcüstandakı bu müharibəni cihad olaraq təmsil etməkdədir. Teymur Qarsdan yola çıxdı və 1386-cı ildə Gürcüstan krallığının ən cənubdakı knyazlıyı olan Samtsxeyə hücum etdi. Oradan gürcü kralı V Baqratın gücləndirdiyi Tiflisə yürüş etdi. Şəhər 21 noyabr 1386-cı ildə ələ keçdi və kral islamı qəbul etməyə məcbur edildi. Gürcü salnamələri onun bu hərəkətini Teymurun güvənini qazanmaq üçün yalandan etdiyini iddia edirlər. Baqratın və oğlu Georgun tabe olmasından sonra Teymur geri döndü, lakin onların ona yenidən qarçı çıxmasından sonra geri dönsə də, Toxtamışın yeni hücumunun başlaması onu geri dönməyə məcbur etdi. Qızıl Ordanı məğlub etdikdən sonra Teymur yenidən Gürcüstana geri döndü. 1394-cü ildə Samtsxe əyalətinə 4 sərkərdəylə ordu göndərdi. Elə həmin ildəcə Araqvi vilayətindəki dağlı gürcüləri cəzalandırdı. Toxtamışın yeni hücumu başladığına görə Tiflisdən Şəkiyə geri döndü.[3]
1395-ci ildə çarəsiz gürcülər şəkili Seyid Əli ilə ittifaq qurdular və Əlincəni mühasirəyə alan Teymurun oğlu Miranşahın işğalçı ordularını məğlubiyyətə uğratdılar. Bu hadisə 1399-cu ildə Teymurun intiqam almaq üçün böyük ordu ilə geri dönməsinə səbəb oldu. Teymur Şəkini ələ keçirdi və qonşu Kaxetiyanı yağmaladı.[4]
1400-ci ilin yazında Teymur gürcü dövlətini yox etmək üçün geri döndü. VII Georgdan Cəlairi şahzadəsi Tahiri təslim etməsini istədi. VII Georg Teymuru rədd etdi və Aşağı Kartlidəki Sagim çayında qarşılaşdılar, gürcülər məğlub oldular və Teymru tərəfindən təqib olunan Georg ölkənin içlərinə çəkildi. Teymur Tiflisi yenidən yağmaladı, orada qarnizon yerləşdirdi və Georgun sığındığı Qori şəhərini mühasirəyə aldı. Kral qərbə doğru hücuma keçsə də, məğlub oldu və qərbi Gürcüstanın çətin keçilən meşələrində gizləndi. Onu ələ keçirə bilməyib qəzəblənən Teymur ölkənin yerdə qalan hissəsini mərhəmətsizcə yağmaladı. Bu yağmalama Teymurun ordularının sistematik olaraq əyalətdən əyalətə keçməsiylə bir neçə ay davam etdi. Demək olar ki, bütün şəhər və qəsəbələr dağıdıldı. Minlərlə insan qul edildi və onunla birlikdə aparıldı. Əkin sahələri yandırıldı.
1401-ci ilin sonlarında Teymur Qafqazı bir kəs daha işğal etdi. VII Georg sülh üçün müraciət etməyə məcbur oldu və qardaşını tələb edilən xəracla göndərdi. Teymur Osmanlı dövləti ilə böyük müharibəyə hazırlaşırdı və bu münaqişə baş verib bitənə qədər Gürcüstandakı vəziyyətin olduğu kimi qalmasına razı idi. Beləcə, Gürcüstan kralının ona döyüşçü verməsi və müsəlmanlara xüsusi imtiyazlar tanıması ilə Georg ilə sülh imzaladı. O, yenə də önləyici tədbirlər gördü və Tortuminin gürcü qarnizonuna hücum edərək qalanı dağıtdı və ətrafdakı əraziləri yağmaladı.[1]
1402-ci ildə Ərzuruma dönən Teymur Osmanlını məğlub etdikdən sonra onun zəfərini təbrik etməyə gəlməyən Gürcüstan kralını buna görə cəzalandırmağa qərar verdi. VII Georg ilə münasibəti pis olan qardaşı Konstantin, kralla arası yaxşı olmayan Samtsxe knyazı İvane Caqeli hədiyyələrlə gəlmişdilər. Georg hədiyyələr göndərsə də, Teymur bunları rədd etdi və Georgu öz hüzuruna çağırdı. Bu əsnada kiçik gürcü qarnizonu tərəfindən müdafiə ediıən Birtvisi qalasını özü də mühasirəyə aldı. 1403-cü ilin avqustunda qalanı ələ keçirən Teymur ordusunu Gürcüstanın sərhəd bölgələrini yağmalamaq və təmizləmək üçün göndərdi və geri çəkiləm VII Georgun arxasıyca Abxaziyaya qədər onu izlədi. Teymurun tarixçisi bu əsnada 700 yaşayış məskəninin yandırıldığını və əhalisinin məhv edildiyini yazır.[1]
Teymur ordusunu ancaq ülama və müftinin Gürcüstan kralına aman vermənin mümkün olmasını bildirdikdən sonra hücumu dayandırdı. VII Georg Teymura böyük miqdarda vergi verməyə məcbur oldu. Teymur geri dönərkən yolu üstündəki bütün kilsə və monastrları yandırdı. 1404-cü ildə Beyləqana çatdı. Beyləqandan Trabzona qədərki bütün bölgələr nəvəsi Xəlil Mirzəyə mülk olaraq verildi. O, Qafqazı tərk edib Orta Asiyaya geri döndü və 1495-ci ildə vəfat etdi.
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Minorsky, Vladimir, "Tiflis", in: M. Th. Houtsma, E. van Donzel (1993), E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936, p. 757. Brill, ISBN 90-04-08265-4.
- ↑ Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation, p. 45. Indiana University Press, ISBN 0-253-20915-3
- ↑ Sicker, Martin (2000), The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege of Vienna, p. 155. Praeger, ISBN 0-275-96892-8.
- ↑ Grousset, René (1970), The Empire of the Steppes: A History of Central Asia, pp. 433–4. Rutgers University Press, ISBN 0-8135-1304-9.