Ən ölümcül aviasiya qəzaları və insidentlərinin siyahısı

Ən azı 50 nəfərin ölümü ilə nəticələnən aviasiya qəzaları və olaylarının siyahısı — məqaləsinə ticari sərnişin və kargo uçuşları, hərbi sərnişin və kargo uçuşları, yaxud bir hadisədə ən azı 50 nəfərin həlak olduğu ümumi aviasiya qəzaları və insidentləri daxildir.

Terorist və ya digər hücumlar da daxil olmaqla 539 belə hadisə baş verib. Bunlardan 198-i ən azı 100 ölüm, 33-ü ən azı 200 ölüm, 8 qəza ən azı 300 ölüm, 4 qəza isə ən azı 500 nəfərin ölümü ilə nəticələnib. 1923-cü ildən (ilk belə qəza və hadisəsi 50-dən çox adamın ölümü ilə nəticələnib) bu günə kimi, yeddi qitədə və üç böyük okeanda 571 təyyarə bu qəzalardan qaça bilməmiş və bütün qəzalarda ümumilikdə 56 min 669 nəfər həyatını itirmişdir.

Tarixi

17 dekabr 1903-cü ildə Rayt qardaşlarının qabaqcıl uçuşundan beş il sonra, 17 sentyabr 1908-ci il, Tomas Selfric, Virciniya ştatının Fort Myer şəhərində Rayt Model A-nın nümayişi zamanı Orville Rayt ilə sərnişin kimi uçarkən motorlu uçuşun ilk ölümü oldu. 1909-cu ildə Eugène Lefebvre motorlu bir təyyarəni idarə edərkən həlak olan ilk şəxs oldu, ilk ölümcül havada toqquşma isə 19 iyun 1912-ci ildə Fransanın Douai yaxınlığında baş verdi və hər bir təyyarənin pilotu öldü. Bu ilk aviasiya ölümlərindən sonra ölümcül təyyarə qəzalarının miqyası təyyarələrin ölçüsü və tutumu ilə mütənasib olaraq artmışdır. Bir ildə bir aviaşirkətin iştirakı ilə ən çox ölüm halı 2014-cü ildə baş verib, o zaman 537 nəfər (ehtimal ki, dağıntılar aşkar olunmayıb, ölənlərin sayı tam təsdiq edilməyib) Malaysia Airlines MH370 təyyarəsinin yoxa çıxması və dörd ay sonra Malaysia Airlines MH17 reysinin qəzaya uğraması nəticəsində baş verib. Tarixdə hər hansı aviasiya qəzasında ən çox ölüm hadisəsi 1977-ci ildə iki Boeing 747 təyyarəsinin uçuş-enmə zolağında toqquşması nəticəsində 583 nəfərin öldüyü Tenerife hava limanında baş vermiş qəzada baş verib. Havada toqquşma nəticəsində ölənlərin çoxu 12 noyabr 1996-cı ildə Hindistanın Yeni Dehli şəhərinin qərbində, Çarxi Dadridə havada toqquşma zamanı Səudiyyə Ərəbistanı Hava Yollarına məxsus Boeing 747–100B təyyarəsinin Dehlidən Səudiyyə Ərəbistanının Dhahran şəhərinə toqquşması nəticəsində baş verib. Qazaxıstan Hava Yollarına məxsus İlyushin İl-76-nın Çimkənddən Dehliyə uçması nəticəsində hər iki təyyarədə olan 349 nəfərin hamısı həlak olub. 11 sentyabr 2001-ci ildə Dünya Ticarət Mərkəzində American Airlines Flight 11 və United Airlines Flight 175-in qəsdən qəzaya uğraması, uçuşlarda olan 157 nəfərin ölümündən əlavə, 2606 nəfərin yerüstündə ölümünə səbəb oldu. 2012-ci ildə Boeing 1959–2011-ci illər arasında dünya üzrə kommersiya reaktiv təyyarə qəzaları ilə bağlı araşdırma yayımladı, 1798 qəza, 603-ü ölümcül olaraq təsnif edildi ki, bu da göyərtədə 29025 ölüm və əlavə 1173 yerüstü və ya qeyri-kommersiya təyyarəsi ilə toqquşma nəticəsində həlak olub. Boeing təhlili tədqiqat dövrünün sonuna doğru kommersiya aviasiya qəzalarında ölüm nisbətlərinin azaldığını göstərir.

Siyahı üçün açar sözlər

Açar sözlər (ölənlər, növ)

Sütun	Qısaltma	Təsvir
Ölənlər	Tot	Ümumi
	C	Ekipaj üzvü
	P	Sərnişin
	G	Yerdə olanlar
	N	Qeydlər
	†	Xilas olan olmayıb
	1*	Tək xilas olan
Növ	COM	Ticari (qəza/olay)
	MIL	Hərbi (qəza/olay)
	INB	Bombalama
	INH	təyyarə qaçırılması
	EXG	Yerüstü silahlarla edilən hücumlar
	EXS	Başqa təyyarəyə hücum

Table key (yerləşmə, içuş mərhələsi)

Sütun	Qısaltma	Təsvir
Yerləşmə	(none)	< 20 km (12.5 mi)
	"off"	< 20 km (12.5 mi) (suyun təsiri)
	"near"	20 km (12.5 mi)-dən 50 km (31 mi)-ə qədər
	"area of"	> 50 km (31 mi)
Uçuş mərhələsi	STD	Yerdə
	TXI	Havalanmadan öncəki hərəkət
	TOF	havalanma (10m hündürlüyə qədər)
	ICL	İlkin yüksəliş (300m-ə qədər hündürlüyə qədər)
	ENR	Havada (300m-dən çox hündürlükdə)
	MNV	Manevr
	APR	Eniş
	LDG	Endikdən sonra
	UNK	Bilinməyən
Hava limanı	***	Aktiv və ya dayandırılmış hərbi bazalar; bağlanmış/yenidən istifadəyə verilmiş mülki hava limanlarını