Ağ Amerika kəpənəyi

Ağ Amerika kəpənəyi
Ağ Amerika kəpənəyi
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar Klad: Pancrustacea Yarımtip: Altıayaqlılar Sinif: Həşəratlar Ranqsız: Dicondylia Yarımsinif: Qanadlılar Budaq: Metapterygota İnfrasinif: Yeniqanadlılar Ranqsız: Eumetabola Ranqsız: Tam çevrilmə ilə inkişaf edən həşəratlar Dəstəüstü: Panorpida Ranqsız: Amphiesmenoptera Dəstə: Pulcuqluqanadlılar Yarımdəstə: Xortumcuqlular ???: Ağ Amerika kəpənəyi
Beynəlxalq elmi adı
	Hyphantria cunea Dru Drury, 1773;
ITIS	117304
NCBI	39466
EOL	51860112

Ağ Amerika kəpənəyi (lat. Hyphantria cunea) — buğumayaqlılar tipinin pulcuqqanadlılar dəstəsinin ayıcalar fəsiləsinə aid olan növ.

Xarici quruluşu

Zərərvericinin kəpənəyi ağ rəngdədir. Qanadları açıq halda 40-50 mm-dir. Bığcıqları qaradır. Sanki ağ hissəciklərlə tozlanmışdır. Dişi fərdlər erkəklərdən böyük olur. Erkək fərdlərdə bığcıqlar lələkşəkilli, dişilərdə isə sapşəkillidir. Erkək fərdlərin ön ayaqlarının bud və burma hissələri tünd sarıdır. Erkək fərdlərin qanadları üzərində tünd-qəhvəyi rəngdə nöqtələr vardır. Baş hissəsi uzun tükcüklərlə örtülmüşdür. Bığcıqları qaradır. Qarıncığın çox hissəsi ağdır. Ayaqları açıq-sarıdır. Yumurtası qızılı-sarımtıl olmaqla, kiçik və hamardır, 05-07 mm-dir. Tırtılları, I-II yaşlarda açıq-sarımtıldır, bel hissəsində iki cərgədə qara və ağ tükcüklər vardır. Axırıncı yaş tırtılın uzunluğu 30-35 mm-dir. İpək baramacığın içərisində, pup mərhələsində ağacların qabığı altında, gövdə yarıqlarında, yerə tökülmüş yarpaqlar altında və bəzən də torpağın 2,5-3 sm dərinliyində qışlayır. Pupun uzunluğu 12-15 mm olur. Tünd-qəhvəyi rəngdədir.^[2]

Həyat tərzi

Evribiont növdür. Bu ayıca kəpənəyi 120 növ bitkiyə zərər verir. Abşeronda aparılan tədqiqat zamanı onun 30 növ bitki ilə qidalanması müəyyən olunmuşdur. Tut ağacının müxtəlif növlərinə, alça, alma, gavalı, ərik, armud, şaftalı, göyəm, itburnu, yasəmən, göyrüş, qovaq, qarağat və s. növlərə zərər verir. Kəpənəyi may ayının əvvəllərində, iyul aylarında uçur, 2 nəsil verir. Birinci nəsil kəpənəklərin kütləvi uçuşu isə iyun ayının ikinci yarısına təsadüf edir. Uçuş 15-25 gün davam edir. Kəpənəklər 10-14 gün yaşayır. Onlar axşama yaxın uçurlar, gündüzlər yarpaqların alt və üst tərəflərinə topa halında yumurta qoyurlar və yumurtaların üzərini şəffaf tükcüklərlə örtürlər. İyul ayının ikinci yarısında ikinci nəslin kəpənəkləri görünməyə başlayır. Ağ amerika kəpənəyinin axırıncı yaşlı tırtıllarını ən çox taxin milçəkləri, puplarını isə xalsid və ixnevmanid parazitləri yoluxdurur. Bəzən bu mərhələlərdə parazit tərəfindən ziyanvericinin məhvi 95%-ə çatır. ^[3] Ağ amerika kəpənəyinin Avropa arealındakı entomofaq kompleksi əsasən onunla eyni ərazidə yaşayan fitofaq növlərin yırtıcı və parazitləri hesabına baş verir.^[4] Azərbaycanda ağ amerika kəpənəyinin parazit kompleksi (parazitoidləri) Hymenoptera və Diptera dəstələrindən olan 9 növ birincili parazitlərlə təmsil olunmuşdur [4,5,6,7,8,9, 10,11].

Yayılması

Rusiya, Ukrayna, Moldova, Qafqaz, Azərbaycan (Quba-Xaçmaz və Abşeron bölgələri), ABŞ, Meksika, Kanada, Avropa ölkələrində yayılmışdır.

Ədəbiyyat

1. Чураев И.А. Сельхозгиз. Москва: 1962, 102 с.
2.S.Ə.Hacıyeva. Azərbaycanın ayıca (Lepidoptera, Arctiidae) kəpənəkləri (dissertasiya). Bakı: 2005.
3.E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (dissertasiya). Bakı: 2013.
4. Nuriyeva İ.A. Azərbaycanda amerika ağ kəpənəyinin parazitoidləri Psychophagus omnivorus (Pteromalidae ) və Brachimeria intermedia (Chalsididae)-nin bəzi bioekoloji xüsusiyyətləri. Azərb.Aqrar elmi.1996.№ 5-6. s.60-63.
5. Nuriyeva İ.A. Azərbaycanda amerika ağ kəpənəyinin parazitoidləri Exorista larvarum və Compsilua concinnata Meigen-nin bəzi bioekoloji xüsusiyyətləri.Heyvanlar aləminin öyrənilməsi və qounması” elmi konf.Mat.Bakı.1997.s.95-97.
6. Nuriyeva İ.A. Amerika ağ kəpənəyinin parazitoidi kimi Pimpla tuionella-nın ekosistemlərdə bioloji mübaizədə rolu.Ətaf mühit və ekol. Elmi metod.konf. Bakı. “Ozan”.1997.s.154.
7. Nuriyeva İ.A. Ağ amerika kəpənəyinin ( Hyphantria cunea Dury) say dinamikasında yerli parazitoidlərin rolu. AMEA Xəbərləri 2001, № 4-6.
8. Nuriyeva İ.A. Azərbaycanda amerika ağ kəpənəyinin populyasiyasının fizioloji vəziyyəti. Kimya-biologiya elmləri və təhsilin aktual poblemləri. Resp. Elmi konf.ADPU-80.Bakı-2001.s.147-149.
9. Nuriyeva İ.A. Ağ amerika kəpənəyi və onu yoluxduran parazitləin inkişafının sinxonluq vəziyyəti.“XX əsrin sonunda heyvanlar aləminin öyənilməsi və qorunması” akad.M.Ə.Musayevin 80 il.Konf.material.Bakı 2001.s.184-186

10 . Nuriyeva İ.A.Bioecologikal abilities of parasitoids parasitising Hyphantria cunea Drury(Lepidoptera, Arctiidae) in Azerbaijan.Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresi, 4-7 Eylül 2002. Erzurum-Türkiye.
11.Nuriyeva İ.A. Ziyanverici kəpənəklərin bir sıra parazitoidlərinin trofik əlaqələri. Azəb.Zooloqlar Cəmiyyəti.1qurultay mateial.Bakı-2003.s.244-249

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Hyphantria cunea (Drury)

İstinadlar

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
↑ E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (dissertasiya). Bakı: 2013.
↑ S.Ə.Hacıyeva. Azərbaycanın ayıca (Lepidoptera, Arctiidae) kəpənəkləri (dissertasiya). Bakı: 2005.
↑ S.Ə.Hacıyeva. Azərbaycanın ayıca (Lepidoptera, Arctiidae) kəpənəkləri (dissertasiya). Bakı: 2005.

[_31a935dd5a968d09-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.

[2] E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (dissertasiya). Bakı: 2013.

[3] S.Ə.Hacıyeva. Azərbaycanın ayıca (Lepidoptera, Arctiidae) kəpənəkləri (dissertasiya). Bakı: 2005.

[4] S.Ə.Hacıyeva. Azərbaycanın ayıca (Lepidoptera, Arctiidae) kəpənəkləri (dissertasiya). Bakı: 2005.

[1]

[2]

[3]

[4]