Abdullah Alpdoğan
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Hüseyin Abdullah Alpdoğan (1 yanvar 1878 – 9 aprel 1972, Kadıköy, İstanbul ili) — türk əsgər və siyasətçi.
| Abdullah Alpdoğan | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 yanvar 1878 |
| Vəfat tarixi | 9 aprel 1972 (94 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Rütbəsi | general |
1878-ci ildə Abdullah Əfəndinin oğlu olaraq anadan olub. Əsgər və siyasətçi Nurəddin Paşanın qızı Məmduh Xanım (1904–1970) ilə evlənən və iki uşaq sahibi olan Alpdoğan 1972-ci ildə İstanbulda vəfat etdi və Karacaahmet Qəbiristanlığında dəfn edildi.
Hərbi və Siyasi Karyerası
redaktə1902-ci ildə Hərbi Akademiyanı Mülazım (Leytenant) rütbəsi ilə piyada sinfinin on ikincisi olaraq bitirdi. 1905-ci ildə Erkan-ı Hərbi Məktəbini Baş qərargah kapitanı rütbəsi ilə bitirib Osmanlı Ordusuna qatıldı. Səyyar Topçu Alayı 1-ci Tabur Məmuru, Nizamiyə 3. Alayı 3. Tabur 3. Bölük i, Erkan-ı Harbiye 1. Şöbə Sorumlusu, Edirne İstilası Komissiyası Üzvü, 2. Tekirdağ Torpaq heyəti Məmuru, Kale-i Sultaniye 2. Korpus İşçiləri Məmuru, 2. Korpus Erkan-ı Harbiye Məmuru, 5. Ordu Erkan-ı Harbiyesi 9-cu Şöbə Müdirliyi, 11 və 21. Kolordu Erkan-ı Harbiye Məmuru, 9, 41 və 61. Diviziya Komandanlığı, Baş qərargah Baş Qərargahı, 4. Şöbə, Mərkəzi Ordu Erkan-ı Harbiye Zabiti, Milli Müdafiə Nazirliyi Ordu Departamenti və Müsteşar Müavini, 1. Ordu Müfəttişliyi, Erkan-ı Harbiye Məmuru, Tunceli Valiliği və Komandirliyi, 4. Ümumi Müfəttişlik, 8 və 17. Korpus Komandanlığı, 1. Süvari Diviziya Komandanlığı, TBMM VII. Müddət (əlavə seçki) Bolu, VIII. Kastamonu millət vəkili vəzifəsini icra etdi.
Tunceli Valiliği və 1937 Dərsim üsyanı
redaktəQurtuluş Savaşı dövründə Koçgiri Əməliyyatında daha sonra kürəkəni olacaq Sakallı Nurettin Paşanın komandanlığı altında xidmət edən Alpdoğan bu hərbi əməliyyat davam edərkən Ankaraya göndərdikləri teleqramlarla "əməliyyat Dərsimi və ətrafını da əhatə etməlidir" bildirdi. Ancaq bu tələb qəbul edilmədi və əməliyyat Koçgiri ilə məhdudlaşdı.
Alpdoğan Koçgiri Hərəkatı zamanı qazandığı "təcrübələri" 1937–38-ci illərdə Dərsimdə tətbiq etdi.
10 yanvar 1936-cı ildə Səkkizinci Korpusun Komandiri olmuş Alptoğan Tuncelinin valisi təyin edildi. Alpdoğan bu vəzifəni 1943-cü ilin iyun ayına qədər 7 il ərzində icra edəcəkdir.
1935-ci il dekabr tarixli və 2884 saylı Tuncelinin İl İdarəçiliyi Qanununa görə Tuncelili Valisinin səlahiyyətləri aşağıdakı kimi sıralanır :
Nazirin vilayətdəki dövlət qulluqçuları üzərindəki səlahiyyətlərini həyata keçirmək;
Əyalətdəki mahal və alt bölgələrin sərhədlərinin və mərkəzlərinin dəyişdirilməsi;
Rayon qubernatorunu və rayon müdirlərini təyin etmək; zərurət yaranarsa, bu şəxsləri əsgərlər arasından seçmək;
Hərbi zabitlər haqqında hərbi qanunları tətbiq etmək;
Dövlət qulluqçularını cəzalandırmaq;
İntizam Komissiyasının qərarı ilə bu məmurları işdən çıxara bilmək;
Bələdiyyə sədrlərinə alt bölgə müdirlərini və rayon qubernatorlarını təyin etmək;
Əyalət daxilində insanları və ya ailələrini vilayət xalqından bir yerdən başqa yerə köçürmək və ya onların vilayətdə yaşamalarının qarşısını almaq;
Ölüm hökmlərinin təxirə salınması;
Mülki iddia qaldırılmasına icazə vermək;
Həbsin ləğvinə icazə verilməsi.
Alpdoğan'ın səlahiyyətləri və vəzifələri yalnız inzibati deyil, həm də hərbi və ədlidir. Qanuna görə şəhərdə qüdrətli "bir adam" olmaqla, bərabər "Dördüncü Baş Müfəttiş" olaraq bölgədəki bütün dövlət işlərinin olduğu kimi — dövrün yeganə partiyası CHP partiyasının fəaliyyəti və təşkilatının da baş auditoru və müfəttişi idi.
1936-cı ildə dövlətin yuxarı orqanlarına təqdim olunan hesabatlara görə Dərsimdə "ictimai asayiş problemi" yox idi. 1936-cı il Baş Müfəttişlər toplantısında "Hökumətin gücü və təsirinin bu ana qədər girə bilmədiyi Dərsimin Türk Cümhuriyyəti birliyinin ayrılmaz bir parçası halına gəldiyi, bölgə asayişində yüzdə 99 yaxşılaşma olduğu" qiymətləndirmələri edildi.
Buna baxmayaraq Alpdoğan Vali vəzifəsinə başlayar-başlamaz bölgədə "silah toplamaq" qərarını alır. Bütün qəbilə liderləri ilə üz-üzə görüşərək silah toplama qərarını şəxsən özü izləyir. 1936-cı il ərzində davam edən silah toplama işində tam bir müvəffəqiyyət əldə edildi. Qəbilələrin və ailələrin əlindəki silahlarla bərabər bıçaq və xəncərləri topladı.
Ancaq 22 mart 1937-ci ildə Gahmut Körpüsünün yandırılmasına görə "1-ci Tunceli Hərbi Əməliyyatı" rəsmi olaraq başladıldı.
"Hökumətin Tunceli bölgəsinə qoymaq istədiyi polis bölmələrini bölgə xalqı mənafelərinə uyğun görmədikləri üçün Kahmut ilə Pah arasındakı Darboğaz taxta körpüsünü yandırdılar və oradakı jandarmalarla insident yaşandı. Beləliklə qiyam başladı. "
Vali Abdullah Alpdoğanın özü tərəfindən lent kəsilərək açılan bu taxta körpünün yandırılması zamanı İsmayıl Hakkı Yüzbaşı adlı bir əsgər həyatını itirdi. Silahlı qarşıdurmada körpünü yandıranlardan da bir çox insan öldü. 4 gün sonra, 26 aprel tarixində Askisor polis bölməsinə üsyançılar tərəfindən basqın edildi. Bu hadisədə heç kim ölmədi. Ancaq dövlətin reaksiyası çox sərt olacaqdı. 4 may 1937-ci ildə Nazirlər Şurası toplandı və "1937-ci ildə Tunceli Əməliyyatı haqqında Nazirlər Şurasının Qərarı" dərc edildi. "Çox Gizli" ifadəsi ilə yarım səhifədən ibarət olan qərarın ən vacib cümləsi belədir :
"Yalnız hücum hərəkəti ilə irəliləməkdən məmnun qaldıqca, üsyan ocaqları daimi olaraq yerində qalacaq. Bu səbəbdən silahdan istifadə etmişləri və edənləri yerində və sonuna qədər zərər verməyəcək hala gətirmək, kəndləri tamamilə dağıtmaq və ailələri uzaqlaşdırmaq lazım sayıldı. "
Qərara görə, 2 min nəfər qərbə köçürüləcəkdi. Əməliyyat 1937-ci ilin oktyabrında sona çatdı; 5 aylıq hərbi fəaliyyətin sonunda 1 zabit şəhid olmuş; 4 zabit yaralanmışdır. Hərbi və mülki şəxslərin arasında ölüm və xəsarət alanların sayı barədə məlumat yoxdur.
Medallar
redaktəAlpdoğan Osmanlı Ordusunda iştirak etdiyi Birinci Dünya Müharibəsində 2-ci Sinif Dəmir Xaç, Müharibə Gümüş İmtiyaz, Qılınclı 3-cü Mecidi Nişanı, Döyüş Medalı, İstiqlal Medalı kimi medallar və nişanlar ilə müxtəlif tərifnamələr qazanmışdır.