Adi dəlixiyar
Adi dəlixiyar (lat. Ecballium elaterium)[1] digər adları: Adi it xiyarı və ya İt qarpızı [2] – balqabaqkimilər fəsiləsinin dəlixiyar cinsinə aid bitki növü.[3]
| Adi dəlixiyar | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ecballium elaterium | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||
| Ecballium elaterium (L.) A.Rich. | |||||||||||||||||
| Sinonimlər | |||||||||||||||||
|
Momordica elaterium |
|||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Botaniki təsviriRedaktə
Hündürlüyü 10-50 sm olan çoxillik ot bitkisidir. Bir neçə qısa gövdə əmələ gətirir. Yarpaqları iri, yumurtavari-ürəkvari, zəif dilimlidir. Bütövlüklə cod nahamardır. Tacı kifayət qədər böyük, açıq sarı rəngdədir. Meyvəsi uzunsov, ovalvari, toxunduqda sürətlə sıçrayıb şirə buraxır. May-avqust aylarında çiçəkləyir, iyun-noyabr aylarında meyvə verir.
Mənşəyi və yayılmasıRedaktə
Adi dəlixiyar kserofil coğrafi tipinin aralıq dənizi sinfinin aralıq dənizi qrupuna aiddir. Aralıq dənizi, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, Rusiya, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır.
Azərbaycanda adi dəlixıyar Böyük Qafqazın Quba massivi, Kiçik Qafqazın mərkəzi və cənub rayonları, Bozqır yaylası, Samur-Dəvəçi və Kür-Araz ovalıqları, Kür və Naxçıvan düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Lənkəranın Muğan rayonları və Diabarda yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlərRedaktə
Mezokserofitdir, dağ-kserofit və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Quru yamaclarda, bostanlarda, alaq yerlərdə qrup şəklində bitir, dincə qoyulmuş torpaqlarda sıx ləkələr əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibiRedaktə
Steroid, alkaloid, flavonoid, piyli yağlar və karotinoidlərlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqiRedaktə
Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, eksperimental və xalq təbabətində, habelə kliniki sınaqlarda və homeopatiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, dəri, revmatizm, malyariya, sarılıq, babasil, bəd xassəli şişlər, radikulit xəstəlikləri, podaqra, işləmə, baş, qulaq və diş ağrıları zamanı istifadə olunur. Antibakterial, antihelmint, antifunqal, sidikqovucu, qusdurucu, işlədici və bəd xassəli şişlərə qarşı təsirə malikdir.
ƏkstəsirləriRedaktə
Zəhərlidir, daxilə qəbulu zamanı ehtiyatlı olmaq lazımdır.
İstifadə olunan hissələriRedaktə
Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, çiçəkləri, meyvələri və kökü istifadə edilir.
İstifadə formalarıRedaktə
Cövhər və şirələr.
İstinadlarRedaktə
- ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı: Elm, 1998.
- ↑ "Şərqi Azərbaycan ostanının dərman bitkiləri" (PDF). 2016-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-20.
- ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası. Bakı: 2009.
İstinadlarRedaktə
- Mehdiyeva N.P. Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi. Bakı: 2011
Həmçinin baxRedaktə
|
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |