Adi toğlugötürən

Adi toğlugötürən (lat. Gypaetus barbatus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinin toğlugötürən cinsinə aid heyvan növü.

Adi toğlugötürən
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Sinif: Quşlar İnfrasinif: Yenidamaqlılar Klad: Neoaves Klad: Passerea Klad: Telluraves Klad: Accipitrimorphae Dəstə: Qırğıkimilər Fəsilə: Qırğılar Yarımfəsilə: Toğlugötürənlər Cins: Toğlugötürən Növ: Adi toğlugötürən
Beynəlxalq elmi adı
Gypaetus barbatus L., 1758[…]
Şəkil axtarışı ITIS   175483 NCBI   33610 EOL   45515786 FW   137191

Təsviri

Qartal boyda iri yırtıcıdır (5-6 kq). Qanadları ensiz uzundur. Quyruğu uzun və pazvaridir. Çənəsinin altında sərt qıl lələklərdən ibarət "saqqal" var. Ona görə də ona saqqallı qartal da deyirlər. Bel tərəfi göyümtül-boz, qarın tərəfi isə kürən, başı və boynu açıq rənglidir.

Yayılması

Avropa, Asiya və Afrikada yayılıb. Azərbaycanda dağların alp və nival qurşaqlarında nəsil verir. Oturaq yaşayır. Yaşayış yeri və həyat tərzi: Sıldırım qayalığı xoşlayır, yem üçün alp və subalp çəmənliyinə uçur. Son illərdə Naxçıvanda Arazboyu sıldırım qayalıqda ilin bütün fəsillərində tək-tək olur, lakin yuvası tapılmayıb. Qışda (dekabr) sıldırım qaya üzərində yuva tikir. Eyni yuvadan uzun illər istifadə edir. Yanvar ayında 1-2 ədəd qonur ləkəli ağımtıl yumurta verir, 55-60 gün kürt yatır. İki bala çıxarmış ana quş zəif balanı yeyir, 1 bala böyüdür. İyul ayında pərvaz balası müşahidə olunur. Adama qarşı çox həssasdır, ehtiyatlı davranır. Ovunu havada süzməklə axtarır. Əsas yemi leşdir. “Quzugötürən” adlansa da heç bir ev heyvanına hücum etməsi qeyd edilməyib.

Sayı və azalma səbəbi

XIX əsrdə adi saylı, XX əsrin ortalarında nadir olub, 1990-cı illərdə kritik vəziyyətə düşmə təhlükəsi yaranıb. XX əsrin axırında 52 quş sayılıb, son 10 ildə isə 13 quş qeyd edilib. Böyük Qafqazın Azərbaycana məxsus yüksək dağlıq hissəsində 5 cüt qalıb.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Uzun illər heyvandarlığa zərərli bilib təqib edilməsi, sonra da ovçuların rəqibi kimi tələf edilməsi, yem bazasının zəifləməsi.

Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər

Ovlanması qadağandır. Zaqatala və İlisu Dövlət Təbiət Qoruqlarında, Şahdağ, Zəngəzur və Göygöl Milli Parklarında nəzarət altında saxlanılır. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan MR-in Qırmızı kitablarına daxil edilib. Bakı zooparkında nümayiş etdirilib əhaliyə tanıdılır. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxildir.

Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər

Qoruqların ərazisindən kənarda olan yuva sahələrinə təbiət abidəsi statusunun verilməsi, süni şəraitdə yetişdirilib təbiətə buraxılması, yem bazasının qorunması.