Afrodisias

	Afrodisias
Ölkə	Türkiyə;
Kriteriya	ii, iii, iv, vi
Keçid	1519-001
Region	Türkiyə
Daxil edilməsi	2009 (33 sessiya)
	Afrodisias
	↑ UNESCO-nun təsnifatına görə bölgə ;

Afrodisias (q.yun. Ἀφροδισιάς, Aphrodisiás) Tanrı Afroditaya həsr olunmuş bir çox qədim şəhərlərin ümumi adı. Afrodisias adlanan şəhərlərin ən məşhuru bu gün Aydın ilinin Karacasu rayonunun Qeyre məhəlləsinin, Anadolunun cənub-qərbindəki köhnə Kariya bölgəsinin yerləşdiyi yerdəydi.

2009-cu ildə Afrodiziya UNESCO tərəfindən Dünya İrsi Mirası siyahısına daxil edildi^[1] və 2017-ci ildə Dünya İrsi Mirası olaraq qeydiyyata alındı^[2].

Tarixi

E.ə. V əsrdə şəhər, Roma İmperiyası dövründə, eramızın I əsri ilə e.ə V əsri arasında inkişaf etdirildi, əhəmiyyətli bir sənət mərkəzinə, xüsusən heykəltəraşlığa çevrildi və Afrodita məbədi və Afrodita adına edilən mərasimlərlə məşhur olmuşdu.

Zəlzələ bölgəsində yerləşdiyinə görə Afrodisias şəhəri bütün tarix boyu bir çox zəlzələdən ciddi şəkildə təsirlənmişdi. Xüsusilə 4-cü əsr və 7-ci əsrlərdə böyük zəlzələlərin olduğu məlumdur. 4-cü əsrin zəlzələsi Afrodisiasın yerləşdiyi ərazidə su axını kanallarını da dəyişdirdi və şəhərin bəzi hissələrini sel üçün münasib hala gətirdi. Daşqın problemini həll etmək üçün təcili olaraq qurulduğu aydın olan evakuasiya sisteminin sübutlarını bu gün də görmək mümkündür. 7-ci əsrin zəlzələsindən sonra Afrodisias heç vaxt düzəlmədi və yararsız vəziyyətə düşdü. Zamanla qalıqlar qismən Qeyre kənd ərazisini örtdü. 20-ci əsrin əvvəllərində Qeyre kəndinin bir hissəsi zəlzələ səbəbindən yenidən boşaldı, 1960-cı illərdə Qeyre indiki yerinə köçdü və zəlzələ ehtimalı nəzərə alınaraq bir şəhərə çevrildi.

Şəhər 7-ci əsrdən bəri bütpərəstliklə əlaqəli olan Afrodisias adından çıxmış və xristianlığın təsiri altında Stavropolis (xaç kəndi) adlandırılmışdı. Bizans İmperiyası dövründə bölgə Kariya adlanmağa başladı (baxmayaraq ki, qədim Kariya ilə müqayisədə daxili bölgədə yerləşirdi). Türklərin bölgədə suverenliyini qurduğu 1260-cı ildən bəri Kariya adı türk dilində Qeyre olaraq əks olundu.

Qazıntılar və digər işlər

Afrodita məbədi qalıqları

Stadion

Türkiyənin ən məşhur fotoqrafı Ara Gülərin təsadüfi şəkildə bölgədə itməsi ilə tapılmışdır. Ara Gülər Afrodisias xalqının sütun və daşlarından evlərinin və iş yerlərinin müəyyən hissələrində istifadə edildiyini tapdı. Geri qayıdanda şəkillərini dövrün sənətkarlarına və ziyalılarına göstərdi, amma heç kim maraqlanmadı. Daha sonra ABŞ-nin bir jurnalına şəkillərlə məqalələr göndərdi və böyük maraq gördü. Ara Gülər rəngli şəkillər olduqda 10 səhifəni ayıracaqlarını söylədikdə eyni yerə qayıtmışdı. Şəkilləri çəkmiş və yazısını yazmışdır. Ondan daha ətraflı məqalələr tələb olunduqda, Kənan Erimlə görüşmüşdür. Kənan bəy qazıntı işləri üçün lazımi icazələri alır və ətraflı araşdırmalara başlayır. Afrodisiasdakı ilk qazıntılar 1904-1905-ci illərdə Paul Qaudin tərəfindən edildi. Nyu York Universiteti tərəfindən koordinasiya edilmiş Afrodisias qazıntıları, bütün karyerasını 1961-ci ildən ölənə qədər həsr etmiş Kenan Erimə aiddir. Bu gün işlərin davamı yenidən Nyu York Universitetinin himayəsindədir; Oksford Universitetinin Linkoln Kafedrasında Klassik Arxeologiya və İncəsənət professoru R.R.R Smit ilə Nyu York Universiteti Gözəl Sənətlər İnstitutunun professoru Kristofer Rattenin birgə rəhbərliyi altında. Şəhər divarlarından 1 km ərazisi 1-ci dərəcə qorunan ərazi elan edildi. Qalıqların zəngin olması səbəbindən qazıntı işlərinin əvvəlində inşa edilən Qeyre muzeyinin yetərsiz olması səbəbindən yeni Afrodisias muzeyi yaradıldı. 1 iyun 2008-ci ildə Afrodisias antik şəhərindəki muzeyə əlavə olaraq Sebasteion-Sevgi Gönül Salonu açılmışdır.

Ədəbiyyat siyahısı

Bektaş, Cengiz, Afrodisias, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008, ISBN 978-605-396-023-2.
Foss, C., S. Mitchell, et al., Aphrodisias/Ninoe, Pleiades, 2007 [1].
Erim, Kenan T., Aphrodisias, Awakened City Of Ancient Art, National Geographic Magazine, June, 1972.
Erim, Kenan T., Aphrodisias, Net Turistik Yayınlar A.Ş., 2002. ISBN 975-479-166-X.
Erim, Kenan T., Aphrodisias: City of Venus Aphrodite, 1986 (New York: Facts on File).
Güler, Ara, Aphrodisias'ın Çığlığı,Yapı Kredi Yayınları Özel Dizi, İstanbul, Mart 2009, 212 sayfa.
Ilgım, Mesut (Ed.), Afrodisias Sebasteion Sevgi Gönül Salonu, Yapı Kredi Yayınları-2715, İstanbul, 2008, ISBN 978-975-08-1439-6.
MacDonald, David, The Coinage of Aphrodisias, London: Royal Numismatic Society, 1992.
Ratté, Christopher, Archaeological Computing at Aphrodisias, Turkey, Connect, Humanities Computing, New York University, Summer 1998, [2].
Roueché, Charlotte, Aphrodisias in Late Antiquity: The Late Roman and Byzantine Inscriptions, Revised Second Edition, 2004, ISBN 1-897747-17-9^{[ölü keçid]}.
Roueche, Charlotte, Erim, Kenan T. (edd.), Aphrodisias Papers: Recent Work on Architecture and Sculpture, Journal of Roman Archaeology Supplementary Series, 1991.
Smith, R.R.R, Aphrodisias - City and Sculpture in Roman Asia, Ertuğ & Kocabıyık Publications, 2008.
Smith, R.R.R. - Lenaghan, J.L.(Ed.), Aphrodisias'tan Roma Portreleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık-T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ISBN 975-08-1481-5, 2008.

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ "12 Jul 2009" (İngilis). unesco.org. 12 iyul 2009 tarixində arxivləşdirilib.
↑ (İngilis). unesco.org https://whc.unesco.org/en/list/1519/ (#bare_url_missing_title). 2019-04-16 tarixində arxivləşdirilib.

Xarici keçidlər

[reg-1] UNESCO-nun təsnifatına görə bölgə

[2] "12 Jul 2009" (İngilis). unesco.org. 12 iyul 2009 tarixində arxivləşdirilib.

[3] (İngilis). unesco.org https://whc.unesco.org/en/list/1519/ (#bare_url_missing_title). 2019-04-16 tarixində arxivləşdirilib.

[* 1]

[1]

[2]