Aizanoi
Aizanoi (q.yun. Αἰζανοί) ― qərbi Anadoluda mövcud olmuş qədim yunan şəhəri. Şəhərin dağıntıları indiki Kütahya yaxınlığındakı Çavdarhisar qəsəbəsində, Penkalas çayı sahilində, dəniz səviyyəsindən təxminən 1,000 metr (3,300 ft) yüksəklikdə yerləşir. Roma dövründə şəhər mühüm siyasi və iqtisadi mərkəz idi. Dövrdən qalan qalıqlar arasında Zevs məbədi və qeyri-adi birləşmiş teatr-stadion kompleksi var. Şəhər Son qədim dövrdə tənəzzülə uğramışdır. Obyekt 2012-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilməsi üçün təqdim edilmişdir.[1]
| Aizanoi | |
|---|---|
 | |
| 39°12′15″ şm. e. 29°36′37″ ş. u.HGYO | |
| Yer | Çavdarhisar, Kütahya ili, Türkiyə |
| Region | Frigiya |
| Tip | Yaşayış məntəqəsi |
| Tarix | |
| Era | Roma imperiyası |
| Yer qeydləri | |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix
redaktə
Bölgədə Tunc dövründən bəri məskunlaşıldığı məlumdur. Şəhər öz adını Frigyalıların əfsanəvi əcdadlarından Arkas və pəri Eratonun üç oğlundan biri olan Azanın adından almış ola bilər.[2][3] Ellin dövründə şəhər e.ə. 133-cü ildə Romaya vəsiyyət edilməmişdən əvvəl Berqama krallığından Vifiniya krallığının hakimiyyəti altına keçdi. Bu dövrdə şəhər öz sikkələrini kəsməyə davam edirdi.[1] Ərazidəki monumental tikililər erkən imperiya dövründən III əsrə qədər davm edir.
Aezani Romanın Frigiya Pakatian əyalətinin bir hissəsi idi. Şəhərin yepiskopu 325-ci ildə ilk ekumenik məclis olan Birinci Nikeya Kilsə Məclisinin iştirakçısı idi.
7-ci əsrdən sonra Aezani tənəzzülə uğradı. Səlcuqilərin dövründə məbəd təpəsi müasir şəhərin, Çavdarhisarın da adının əlaqəli olduğu Çavdar Tatarları tərəfindən istehkama çevrildi.[1][2][3]
Aizanoinin dağıntıları 1824-cü ildə Avropa səyyahları tərəfindən kəşf edilmişdir. 1830-cu və 1840-cı illərdə aparılan tədqiqat işləri, 1926-cı ildən etibarən Alman Arxeologiya İnstitutu tərəfindən hələ də həyata keçirilən sistematik qazıntılarla davam etdirilmişdir.[1][2][3]
2021-ci ilin yanvar ayında Pamukkale Universitetindən Dr. Elif Özerin rəhbərlik etdiyi arxeoloqlar ərazidəki dərənin yanında basdırılmış və təxminən 2 100 il əvvələ aid 651 Roma sikkəsini ehtiva edən küp aşkar etdiklərini açıqladılar. Tədqiqatçılar ərazidə ilk dəfə 2019-cu ildə küp aşkar etmişdilər. Küpdəki sikkələrin 439 ədədi denari (Qədim Romada gümüş sikkə), 212-si Kistofor, Perqama adi gümüş sikkə idi. Yaxşı qorunan pulların üzərində əsasən Sezar, Brut və Mark Antoni həkk olunmuşdu. Tapıntı Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyi nümayiş etdiriləcək.[4][5][6][7]
Qədim tikililər
redaktəZevs məbədi
redaktə
Təpənin üstündə yerləşən Zevs Məbədi şəhərin əsas müqəddəs yeri idi. Ərazidən aşkarlanmış seramik tapıntılar buranın eramızdan əvvəl III minilliyin birinci yarısından bəri yerli yaşayış məskəni olduğunu göstərir. Arxitrav kitabəsinin son oxunuşuna görə məbədin inşasına Domisianın dövründə başlanılmışdır.[8]
Daha sonralar təpəni ələ keçirən Çavdar tatarları məbəddə atlı və döyüş səhnələrini həkk etmişdirlər.[2][3][9][10] Məbədin uclarında səkkiz, yan tərəflərində isə on beş sütun var.[2][3]
Məbəd 1970-ci il Gediz zəlzələsi nəticəsində zərər görmüş və bərpa edilmişdir.[11]
Teatr və stadion
redaktəAizanoi teatrı və stadionu bir-birinə bitişik şəkildə tikilib və bu birləşmiş kompleksin qədim dünyada misilsiz olduğu deyilir.[1] Bu iki tikilnini səhnə binası ayırır.[12] İnşaat eramızın 160-cı ilindən sonra başlamış və üçüncü əsrin ortalarında tamamlanmışdır.[2][3]
Hamamlar
redaktəƏrazidə iki term müəyyən edilmişdir. Bunlardan birincisi teatr-stadion və məbəd arasında yerləşir. İkincisi isə əsrin ikinci yarısına aiddir və mərmər əşyalardan ibarətdir. Bir neçə əsr sonra yenidən tikilən obyekt yepiskopun iqamətgahı rolunu oynamışdır.[2][3]
Bazar
redaktəAizanoi dünyada inflyasiyanın hesablandığı və oradan imperiyanın digər şəhərlərinə yayıldığı qeydə alınan ilk yerdir.
Nekropol
redaktəŞəhərin böyük nekropoluna qapı formalı Frigiya məzar daşları nümunələri daxildir. Yazılarda vəfat etmiş şəxsin və ya donorun adları verilmişdir. Ölüləri müşayiət edən əşyalara kişilərin məzarlarında öküz, aslan və qartal, qadınların məzarlarında isə yun səbətləri və güzgü daxildir.[3]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 "Aizanoi Ancient City". UNESCO. 19 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 May 2012.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "Aizanoi". Çavdarhisar Kaymakamlığı. 2016-02-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-31.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Aizanoi Ancient City". Go Turkey. 2011-04-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-31.
- ↑ Agency, Anadolu. "Rare collection of Roman coins found in Turkey's ancient Aizanoi". Daily Sabah (ingilis). 2021-01-28. 2021-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-17.
- ↑ "Collection of priceless Roman coins unearthed in Turkey". www.aa.com.tr. 2021-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-17.
- ↑ Jack Guy. "More than 650 silver Roman coins found in a jug in Turkey". CNN Style (ingilis). 2021-02-09. 2022-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-17.
- ↑ Davis-Marks, Isis. "Trove of 650 Coins Bearing Likenesses of Caesar, Mark Antony Unearthed in Turkey". Smithsonian Magazine (ingilis). 2022-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-17.
- ↑ Kai Jes, Richard Posamentir, Michael Wörrle, Der Tempel des Zeus und seine Datierung, in Klaus Rheidt, ed. Aizanoi und Anatolien (von Zabern, 2010)
- ↑ Niewöhner, Philipp. Aizanoi and Anatolia // Millennium – Jahrbuch (2006). MILLENNIUM-Jahrbuch / Millennium Yearbook. 3. De Gruyter. 2006. 239–253. doi:10.1515/9783110186437.239. ISBN 978-3-11-018643-7.
- ↑ Tabbernee, William. Montanist inscriptions and testimonia: epigraphic sources illustrating the history of Montanism. Mercer University Press. 1997. 722.
- ↑ Freely, John. Classical Turkey. Penguin Books. 1991. səh. 138. ISBN 9780140118537.
- ↑ Rohn, Corinna. "The Theater-Stadium-Complex in Aizanoi" (alman). Publikationsserver der BTU Cottbus-Universitätsbibliothek. 2014-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-04-01.