Alagir

Alagirski rayonunun şəhər mərkəzi

Alagir (oset. Алагир deyilişi) — Rusiyanın subyekti olan Şimali Osetiya respublikasında yerləşən Alagirski rayonunun şəhər mərkəzi.

Şəhər
Alagir
oset. Алагир
48°02′30″ şm. e. 44°12′38″ ş. u.
Ölkə  Rusiya
Respublika Şimali Osetiya
Rayon Alagirski
Mer Tolparov Eduard Vladimiroviç
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1850
Yaşayış məntəqəsi statuslu 1938
Sahəsi 26.76 km²
Mərkəzin hündürlüyü 611 m
İqlimi mülayim
Saat qurşağı UTC+3
Əhalisi
Əhalisi 20.013 nəfər (2019)
Sıxlığı 748,47 nəf./km²
Rəsmi dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +7 86731
Poçt indeksi 363240
Alagir xəritədə
Alagir
Alagir
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiyası redaktə

Vladiqafqazın 55 km qərbində yerləşən Alagir şəhərinin şərqindən Ardon, qərbindən Tsraudon çayları axır. Osetiya maili düzənliyində, Alagir dərəsinin girişində qurulan şəhərin sahəsi təxminən 27 km²-dır.

Alagirin ətəklərin sulfid-sulfat-maqnezium-kalsium sularıyla zəngin Tamisk balneoloji kurortu var.

Etimologiyası redaktə

Şəhərin adı osetin dilindəki "Ullaq İr" (Ullaq - yuxarı, İr - Osetiyanın milli adı) söz birləşməsindən əmələ gəlib, Yuxarı Osetiya mənasını verir.[1]

Tarixi redaktə

 
19-cu əsrin sonu, Alagir

1824-cü ildə (bəzi mənbələrə görə - 1781[2]) müasir Alagir ərazisində daha sonra Alagirlə birləşək olan Saluqardan[3] kəndi quruldu.

1850-ci ildə Ardon çayının sağ sahilində 1897-ci ilə qədər fəaliyyət göstərən gümüş qurğuşun zavodu tikildi. 1863-cü ildə kəndin adı Qornaya olaraq dəyişdirildi.[4]

19-cu əsrin sonlarına gəldikdə Alagir Vladiqafqaz bölgəsinin Terek mahalında bir yaşayış yeri idi. Tolmaçova görə bu dövrdə burada 1975 nəfər yerli sakin, 736 nəfər imeretiyalı, 949 nəfər osetiyalı yaşayırdı.

20-ci əsrin əvvəlindəki məlumatlara görə Alagir qəsəbəsi Terek mahalının bir hissəsi olaraq siyahıya alındı. Əsasən, rus, pravoslav olan 3183 sakini var idi. Qəsəbədə 2 kilsə, 2 məktəb, aptek poçt və teleqraf idarəsi, dövlət poçt xidməti fəaliyyət göstərirdi.

1905-ci ilin dekabrında Alagirdə kəndlilərin silahlı qiyamı baş verdi.

1938-ci ildə qəsəbəyə şəhər statusu verildi.

Böyük Vətən Müharibəsi zamanı şəhər 1 noyabr 1942-ci ildə alman qoşunları tərəfindən işğal edildi. 24 dekabr 1942-ci ildə Nalçik istiqamətində əks-hücum zamanı Zaqafqaziya Cəbhəsinin qoşunları tərəfindən azad edildi.

Əhalisi redaktə

Əhalinin sayı[5][6]:
İllər 1926 1939 1959 1970 1976 1979 1989 1992 1996
4200 12 648 15 163 18 161 18 000 19 007 21 132 23 200 24 500
İllər 1998 2000 2001 2002 2003 2005 2006 2007 2008
23 700 23 100 22 700 21 496 21 500 20 500 20 300 19 900 19 700
İllər 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
19 528 20 949 20 966 20 709 20 575 20 399 20 270 20 211 20 133
İllər 2018 2019
20 043 20 013

Milli tərkibi redaktə

Millət Sayı Ümumi əhali içərisindəki nisbəti %
osetinlər 19 178 91,5 %
ruslar 1 164 5,6 %
ermənilər 131 0,6 %
digərləri 476 2,3 %
Cəmi 20 949 100 %

Sosyal əhəmiyyətli yerləri redaktə

  • Beş orta məktəb
  • Alagir rayon təcili yardım mərkəzi
  • Alagir rayon klinikası
  • Alagir rayon klinik xəstəxanası
  • Diş klinikası
  • Milli Diyarşünaslıq Muzeyi
  • Sadon Qurğuşun Sink Zavodunun Muzeyi və Park Kompleksi
  • Yeddi uşaq bağçası
  • İncəsənət məktəbi
  • Musiqi məktəbi
  • Mədəniyyət Sarayı
  • Kitabxana
  • Uşaq kitabxanası
  • Kinoteatr (2016-cı il mayın əvvəlində açıldı)
  • 2 idman mərkəzi

Abidələr redaktə

Şəhərdə Leninin, Stalinin, Kosta Xetaqurovun heykəlləri, İkinci Dünya müharibəsində ölən alagirlilərin xatirəsinə qoyulmuş T-34 tankı, osetin pedaqoq Babu Zanqiyevin xatirəsinə olan lövhə, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Pyotr Qujvinin adına obelisk vardır.

İdman redaktə

Alagir şəhərini təmsil edən Alagir FK 1992-2000-ci illərdə Rusiya alt liqalarında oynamışdır. 2012-ci ildə Albars FK yaradılmışdır.

Məşhur şəxslər redaktə

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. "Алагир". 2011-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-03.
  2. "Фатима Бутаева: У истоков создания лазера". 2015-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-03.
  3. Цагаева А. Дз. Топонимия Северной Осетии. Часть II. Орджоникидзе, 1975. С. 488
  4. Иваницкий Александр Борисович
  5. "Том 4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года". 2013-08-19 tarixində arxivləşdirilib.
  6. "Alagir - Mənim Şəhərim". 2022-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-03.

Mənbə redaktə

  • Алагир // Новый энциклопедический словарь: В 48 томах (вышло 29 томов). — СПб., Пг., 1911—1916.
  • Алагир // Города России: энциклопедия. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 15. — 559 с. — 50 000 экз
  • Алагирь // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
  • Очерк «Селение Алагир» // Газета «Терские Ведомости» 1883 год №7, №10; 1899 год №127, №133, №139. №140, №142. Автор Толмачёв Сафоний Иоаннович

Xarici keçidlər redaktə