Alahan monastırı

Alahan — Mersin ilində, Mut ilçəsinin ətrafında böyük bir kilsə kompleksidir.

Alahan monastırı
36°46′46″ şm. e. 33°21′56″ ş. u.
Ölkə	Türkiyə
Şəhər	Mersin
Yerləşir	Mut
Tikilmə tarixi	I- əsr
Üslubu	Bizans memarlığı
Kateqoriya	Məbəd
Əhəmiyyəti	Dünya əhəmiyyətli
Alahan monastırı, Türkiyə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Məskunlaşma

Alahan monastırı Mersini Qaramana bağlayan əsas yolunun 2 km şərqində və Mut ilçəsinin 15 km-ə qədər şimalında yerləşir. Monastırın yolu hər mövsüm açıqdır və ana yoldan nəqliyyat vasitəsilə 10 dəqiqəlik məsafədədir.

Tarixi

İsanın həvarilərdən Tarsuslu Pavel (Sen Paul) və yenə Tarsusda yaşamış, Xristianlığın qabaqcıllarından Barnabes, 41-ci ildə Xristianlığı yaymaq üçün Anadoluya müxtəlif səfərlər etmişdilər. Bunların gəzintiləri əsnasında yerləşdikləri dərhal hər yerdə xatirələrinə məbədlər inşa edilmişdir. Lakin, o tarixdə Xristianlıq hələ rəsmi din olmadığından və ibadət gizli olduğundan məbədlərini də gözdən uzaq və gediş-gəlişin çətin olduğu yerlərdə tikilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Alahan monastırının olduğu yerdə də belə bir məbədin inşa edildiyi aydın məsələdir.

Ancaq bugünkü monastır xristianlığın rəsmi olaraq qəbul edilməsindən sonra, V əsrdə əsrdə inşa edilmişdir. Monastırı inşa etdirən adam monastırda Lahd və bir kitabəsi olan Tarasis adlı bir rahibdir. Ancak maliyyənin böyük hissəsi Bizans imperatoru tərəfindən təmin edilmişdir. Bəzi qaynaqlar monastırın 440–442-ci illər arasında, digər qaynaqlar isə 474-cü ildən sonra inşa edildiyini bildirir. İmperator 440–442-ci illər arasında II Theodosius (401–450), 474-cü ildən sonra isə Flavius Zenoydu (425–491). (Bəlkə də monastırın fərqli hissələri fərqli imperatorlar dövründə inşa edilmişdir). Monastırın parlaq dövrünün Ərəb axınları başladıqdan sonra yəni VII əsrdə sona çatdığı aydın olur. Bununla belə monastırın uzun müddət ayaqda qaldığı bəllidir. XVII əsrdə məşhur səyyah Övliya Çələbi (1611–1683?) Monastır üçün "Usda əlindən yeni çıxmış kimi dayanır" qeyd etmişdir.

Memarlıq xüsusiyyətləri

Alahan monastırı geniş bir sahədə yerləşən bir kompleksdir. Bu kompleks, Qərb kilsəsi (Evangelist basilica), Monastır və Şərq kilsəsi, qaya oyma keşiş otaqları ilə ətrafdakı məzarlardan meydana gəlmişdir. Kompleksin daş işçiliyi və motivlərlə bəzədilmiş zəngin bəzəkləri dövrün ən usta əllərindən çıxdığını göstərir. Çox təəssüf ki, Qərb kilsəsi yıxılmışdır. Şərq kilsəsi isə bir abidə olaraq varlığını davam etdirməkdədir.

Yıxılmış Qərb kilsəsinin girişi olduğu güman edilən bir məkanda aralarında Cəbrayıl və Mikailin də olduğu qanadlı mələk və müxtəlif heyvan təsvirləri və İsa büstü var. İki quruluş 115 m uzunluğunda kolonlu kəmərli bir qalereya-terasla bir-birinə bağlanmışdır. Qalereyanın ortasında qabartma bəzəmə ilə hər yanı işlənmiş böyük bir niş yer alır. Oxşar qalereyada apsisli bir xaç var. Xaç içində xaç formalı bir hovuz var. Vaftizhanenin qarşısında qaya məzarları oyulmuşdur. Məzarlardan biri Monastır qrupunun qurucusu Tarasisə aiddir. Kitabəsi belədir: Burada çox Flavius Severinus və Flavius Dagalaiphusun konsüllüğünden sonra İndiktionun 15-ci ilin 13 fevralında müqəddəs orucların ilk həftəsinin çərşənbə axşamı günü ölmüş olan xatirəsi müqəddəs qurucu Tarasis yatır.

Şərq kilsəsi diqqətli bir işçiliklə kəsmə daşlardan inşa edilmişdir. Kilsənin dəyişik yerləri qabartma bəzəklər ilə bəzədilib. Düzbucaqlıya yaxın planlı qübbənin binanı aşan divarlarında hər cəbhədə bir ədəd olmaq üzrə dörd pəncərə var. Kilsə altmış yetmiş il sonra (532–537) inşa ediləcək olan İstanbuldakı Ayasofya kilsəsi ilə ortaq xüsusiyyətlərə malikdir.

Arxeoloji işlər

Alahanda 1955–1972-ci illər arasında Alman arxeoloqu, professor Michael Gough  (ing.)(1916–1973) tərəfindən elmi qazıntılar aparılmışdır. Bu qazıntılar zamanı Gough bir ara Ankarada İngilis arxeologiya institutu müdiri də iştirak etmişdir. Bu institutun ilk müdiri yenə Mersində Yümüktəpə qazıntılarını icra edən John Garstang (ing.) idi (1876–1956).

Alahan monastırı 25 fevral 2000-ci il tarixində Dünya Mədəniyyət Mirasına namizəd siyahısına əlavə olunmuşdur. Türkiyə siyahısında 12-ci sıradadır.