Alban təqvimiQafqaz Albaniyasında istifadə olunmuş sivil və dini təqvim. Bu təqvimin varlığını ilk dəfə 1832-ci ildə Mariy Brosse irəli sürmüşdür.[1] Ananiya Şirakatsiyə aid 114 nömrəli əlyazmaya istinad edən Brosse bu təqvimdə 12 ay olduğunu göstərir. Təqvim avqust ayından başlayırdı. Ayların adları həm Udi dilində həm də Fars dilində izah olunur. Paris, Tbilisi həmçinin İrəvanda saxlanılan 12 fərqli əlyazmada bu aylar sıralanmışdır. Utili tarixçi Ovannes İmastaserin (1047–1129) qeydlərinə əsasən qədim Alban və Gürcü təqvimləri 29 Avqustda başlayırdı. Bu təqvimin əsasında Udi təqvimi hazırlanmışdır.

Təqvim
Təqvim haqqında
Təqvim
tipi

Günəş, Ay, Ay-Günəş

Təqvim dövrü Uzun illərin
daxil edilməsi

Digər təqvimlər
Armelin · Assuriya · Astek · Benqal · Berber · Bəhai · Budda · Babil · Bizans · Vyetnam · Gilburd · Hind · Holosen · Qafqaz Albaniyası · Qriqori · Gürcü · Qədim yunan · Qədim Misir · Qədim hind · Qibti · Qədim Çin · Qədim fars · Qədim slavyan · Yəhudi · Zərdüşt · Hindistan · İnk · Hicri-qəməri ·Hicri-şəmsi · İrland · Çin · Kont · Malay · Mayya · Nepal · Yuli · Roma · Rumi · Simmetrik · Tamil · Tay Günəş · Tibet · Üçmövsümlü · Türkmən · Universal · Fransız · Xanaane · Xani · Çuçxe · İsveç · Şumer · Efiopiya · Yava · Yapon

Cənubi Qafqaz təqvimləri

redaktə

Qədim Gürcü, Erməni və Alban təqvimlərindəki ayların adları bənzər olmuşdur.

Erməni dilində Gürcü dilində Alban dilində Qriqorian təqvimi
նաւասարդ (navasardi) Axaltslisa Navasardos Avqust
հոռի (horhi) Seteli T'ule Sentyabr
սահմի (sahmi) Teriati Namos' Oktyabr
տրէ (tre) Tristini Çil Noyabr
քաղոց (kaqots) Apani Bokavon Dekabr
արաց (aratz) Novtzeni Mare Yanvar
մեհեկան (maxetsi) Nivnçani Boceone Fevral
արեգ (areq) İqaçay J'qul Mart
ահեկան (ahekan) Vardupay Bontoke Aprel
մարերի (mareri) Marçini Orili May
մարգաց (marqaç) Bubas Exna İyun
հրոտից (hrotiç) Kuraluban Baxna İyul
redaktə

Alban təqvimində ilk ay olmuşdur. Əslən orta pəhləvi dilində olub "yeni il" mənasına gəlir.

Alban təqviminin ikinci ayı. T'ul — albanca olub, "şərablıq üzüm" deməkdir.[2] Udi dilində də üzüm mənasına gəlir.[Qukasyan 1]

Alban təqviminin üçüncü ayı. Bu ad üçün iki ehtimal irəli sürülüb. Bir ehtimala görə o farsca ibadət mənasına gələn "namaz" sözündəndir, ikinci bir ehtimala görə isə bu yenə farsca olan "nəm" sözündən gəlir.

Təqvimin dördüncü ayıdır. Udi dilində "toxum" mənasına gəlir.[Qukasyan 2]

Bokavon

redaktə

Təqvimin beşinci ayı. Udi dilindəki "yığmaq, dərmək" mənasına gələn[Qukasyan 3] "bok'sun" sözündən yarandığı güman edilir.[3]

Altı və yeddinci aylar

redaktə

Alban təqviminin altıncı və yeddinci aylarının mənası barədə etimoloji təklif irəli sürülməmişdir.

Alban təqviminin səkkizinci ayıdır. Udi dilində "yaz, bahar" mənasına gəlir.[Qukasyan 4]

Doqquz və onuncu aylar

redaktə

Bu ayların adlarının mənası haqqında məlumat yoxdur və Udi dili ilə də açıqlanmır.

Alban təqviminin on birinci ayıdır. Udi dilində "ex" sözü "biçin" mənasına gəlir.[Qukasyan 5]Gürcü və Erməni təqvimindəki paralel aylar da "biçin ayı" mənası verir.[4]

Alban təqviminin son ayıdır. Udi dilində be'q' sözü "günəş" mənasına gəlir.[Qukasyan 6]

Mənbə

redaktə
  • Jost Gippert, Annual of Armenian Linguistics 9, 1988, 35–46.

İstinadlar

redaktə
  1. Nouveau journal asiatique: ou recueil de mémoires, d'extraits et de Notices. Cild 10. Səh 527.
  2. P. İnqorokva, "Jvel-kartuli c‘armartuli k‘alendari 2", Sakartvelos muzeumis moambe 7, 1931–32, səh.300
  3. W. Schulze, Die Sprache der Uden in Nord-Azerbajdžan, Wiesbaden 1982, səh.284
  4. E. Dulaurier, Recherches sur la chronologie arménienne, t.1, Paris 1859, səh. 167


Voroşil Qukasyan — Udincə-Azərbaycanca-Rusca lüğət, Bakı, "Elm", 1974:

  1. Səh. 211
  2. Səh. 233
  3. Səh. 88
  4. Səh. 114
  5. Səh. 122
  6. Səh. 78