Alban təqvimi

(Qafqaz Albaniyası təqvimi səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)

Alban təqvimiQafqaz Albaniyasında istifadə olunmuş sivil və dini təqvim. Bu təqvimin varlığını ilk dəfə 1832-ci ildə Mariy Brosse irəli sürmüşdür.[1] Ananiya Şirakatsiyə aid 114 nömrəli əlyazmaya istinad edən Brosse bu təqvimdə 12 ay olduğunu göstərir. Təqvim avqust ayından başlayırdı. Ayların adları həm Udi dilində həm də Fars dilində izah olunur. Paris, Tbilisi həmçinin İrəvanda saxlanılan 12 fərqli əlyazmada bu aylar sıralanmışdır. Utili tarixçi Ovannes İmastaserin (1047-1129) qeydlərinə əsasən qədim Alban və Gürcü təqvimləri 29 Avqustda başlayırdı. Bu təqvimin əsasında Udi təqvimi hazırlanmışdır.

Təqvim
Təqvim haqqında
Təqvim
tipi

Günəş, Ay, Ay-Günəş

Təqvim dövrü Uzun illərin
daxil edilməsi

Digər təqvimlər
Armelin · Assuriya · Astek · Benqal · Berber · Bəhai · Budda · Babil · Bizans · Vyetnam · Gilburd · Hind · Holosen · Qafqaz Albaniyası · Qriqori · Gürcü · Qədim yunan · Qədim Misir · Qədim hind · Qibti · Qədim Çin · Qədim fars · Qədim slavyan · Yəhudi · Zərdüşt · Hindistan · İnk · Hicri-qəməri ·Hicri-şəmsi · İrland · Çin · Kont · Malay · Mayya · Nepal · Yuli · Roma · Rumi · Simmetrik · Tamil · Tay Günəş · Tibet · Üçmövsümlü · Türkmən · Universal · Fransız · Xanaane · Xani · Çuçxe · İsveç · Şumer · Efiopiya · Yava · Yapon

Cənubi Qafqaz təqvimləriRedaktə

Qədim Gürcü, Erməni və Alban təqvimlərindəki ayların adları bənzər olmuşdur.

Erməni dilində Gürcü dilində Alban dilində Qriqorian təqvimi
նաւասարդ (navasardi) Axaltslisa Navasardos Avqust
հոռի (horhi) Seteli T'ule Sentyabr
սահմի (sahmi) Teriati Namos' Oktyabr
տրէ (tre) Tristini Çil Noyabr
քաղոց (kaqots) Apani Bokavon Dekabr
արաց (aratz) Novtzeni Mare Yanvar
մեհեկան (maxetsi) Nivnçani Boceone Fevral
արեգ (areq) İqaçay J'qul Mart
ահեկան (ahekan) Vardupay Bontoke Aprel
մարերի (mareri) Marçini Orili May
մարգաց (marqaç) Bubas Exna İyun
հրոտից (hrotiç) Kuraluban Baxna İyul

AylarRedaktə

NavasardunRedaktə

Alban təqvimində ilk ay olmuşdur. Əslən orta pəhləvi dilində olub "yeni il" mənasına gəlir.

T'uleRedaktə

Alban təqviminin ikinci ayı. T'ul - albanca olub, "şərablıq üzüm" deməkdir. [2] Udi dilində də üzüm mənasına gəlir.[Qukasyan 1]

Namos'Redaktə

Alban təqviminin üçüncü ayı. Bu ad üçün iki ehtimal irəli sürülüb. Bir ehtimala görə o farsca ibadət mənasına gələn "namaz" sözündəndir, ikinci bir ehtimala görə isə bu yenə farsca olan "nəm" sözündən gəlir.

ÇilRedaktə

Təqvimin dördüncü ayıdır. Udi dilində "toxum" mənasına gəlir. [Qukasyan 2]

BokavonRedaktə

Təqvimin beşinci ayı. Udi dilindəki "yığmaq, dərmək" mənasına gələn[Qukasyan 3] "bok'sun" sözündən yarandığı güman edilir.[3]

Altı və yeddinci aylarRedaktə

Alban təqviminin altıncı və yeddinci aylarının mənası barədə etimoloji təklif irəli sürülməmişdir.

J'qulRedaktə

Alban təqviminin səkkizinci ayıdır. Udi dilində "yaz, bahar" mənasına gəlir.[Qukasyan 4]

Doqquz və onuncu aylarRedaktə

Bu ayların adlarının mənası haqqında məlumat yoxdur və Udi dili ilə də açıqlanmır.

ExnaRedaktə

Alban təqviminin on birinci ayıdır. Udi dilində "ex" sözü "biçin" mənasına gəlir.[Qukasyan 5]Gürcü və Erməni təqvimindəki paralel aylar da "biçin ayı" mənası verir.[4]

BaxnaRedaktə

Alban təqviminin son ayıdır. Udi dilində be'q' sözü "günəş" mənasına gəlir.[Qukasyan 6]

MənbəRedaktə

  • Jost Gippert, Annual of Armenian Linguistics 9, 1988, 35-46.

İstinadlarRedaktə

  1. Nouveau journal asiatique: ou recueil de mémoires, d'extraits et de Notices. Cild 10. Səh 527.
  2. P.İnqorokva, "Jvel-kartuli c‘armartuli k‘alendari 2", Sakartvelos muzeumis moambe 7, 1931-32, səh.300
  3. W. Schulze, Die Sprache der Uden in Nord-Azerbajdžan, Wiesbaden 1982, səh.284
  4. E.Dulaurier, Recherches sur la chronologie arménienne, t.1, Paris 1859, səh. 167


Voroşil Qukasyan - Udincə-Azərbaycanca-Rusca lüğət, Bakı, "Elm", 1974:

  1. Səh. 211
  2. Səh. 233
  3. Səh. 88
  4. Səh. 114
  5. Səh. 122
  6. Səh. 78