Aleksandr Topanov

Aleksandr Mixayloviç Topanov (rus. Алексaндр Михaйлович Топaнов; 10 oktyabr 1903, Şira aymağı, Qərbi Sibir vilayəti[d]10 yanvar 1959, Alupka, Krım vilayəti[d]) – Xakas şairidramaturqu, Xakas ədəbiyyatının ilk yaradıcılarından biri, xakas əlifbasının və yazı sisteminin müəllifi.[1]

Aleksandr Topanov
Aleksandr Mixayloviç Topanov
Doğum tarixi 10 oktyabr 1903(1903-10-10)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 10 yanvar 1959(1959-01-10) (55 yaşında)
Vəfat yeri
Milliyyəti xakas türkü
Təhsili Karsnoyark Ruhani Seminariyası, İrkutsk Universiteti (bitirə bilməmişdir)
Fəaliyyəti şair, dramaturq, pedaqoq
Fəaliyyət illəri 1928-1959-cu illər
Əsərlərinin dili xakas dili
Janrlar şeir, pyes

Həyatı

redaktə

Alexander Topanov 28 sentyabr 1903-cü ildə Yenisey quberniyasının Ust-Fırkal kəndində (indiki Xakasiyanın Şirinsk rayonu) anadan olmuşdur. Orta təhsilini doğulduğu kənddə almış, sonra Krasnoyarsk Ruhani Seminariyasını, birillik müəllimlik kursunu bitirmişdir. Daha sonra İrkutsk Universitetininin hüquq fakültəsinə daxil olsa da, ancaq vətəndaş müharibəsi ilə bağlı baş verən hadisələr səbəbindən məzun ola bilməmidir.[2]

Orta və pedaqoji məktəbdə müəllim işləmişdir. 1927-ci ildən Moskvada Milli Azlıqlar Şurasında çalışmışdır.

1931-1947-ci illərdə Xakasiya Milli Teatrının aktyoru və ilk bədii rəhbəri olmuşdur. O, teatrda həm dramaturq, həm bədii rəhbər, həm də aktyor kimi fəaliyyət göstərmişdir.

1948-ci ildə repressiya qurbanı kimi Xakasiyanı tərk etməyə məcbur olmuş, Krıma köçərək ömrünün sonlarına kimi orada yaşamışdır. 10 yanvar 1959-cu ildə Krımın Alupka şəhərində vəfat etmiş, orda da dəfn olunmuşdur.[3]

Yaradıcılığı

redaktə

Aleksandr Topanovun 1928-ci ildə xakas ədəbiyyatında ilk şeirlər toplusu olan “Mahnılar kitabı”nı, bunun ardınca"Qırmızı bozkır" poetik məcmuəsini nəşr etdirmişdir.

Onun ilk şeirlər toplusu olan “Mahnılar kitabı” və “Gərəksiz öyrətmə” (“Ӱгредігліг чобағ чох”) dramı rus yazıçısı Maksim Qorkinin təşəbbüsü ilə yayınlanmışdır.[4]

Daha çox dramaturgiya sahəsində fəaliyyət göstərən müəllif “Babi üsyanı” (“Хаттар утии”), “Silahdan traktora” (“Мылтыхтаң тракторзар”), “Dəvətikanı”, “Sinfi düşmənlər” pyeslərinin müəllifi kimi şöhrət tapmışdır. Bununla yanaşı, ilk xakas musiqili komediyası olan "Aldanmış Xorxlo" (“Алаахтыртхан Хорхло”) müəllifidir.[5]

Aleksandr Topanov xakas yazı sisteminin yaradıcılarından biri, ilk xakas əlifbasının müəllifi və rus poeziyasının xakas dilinə tərcüməçisi kimi tanınır.[6]

Xatirəsi

redaktə

Abakan şəhərindəki Xakasiya Milli Dram Teatrı A.M.Topanovun adını daşıyır.

Kitabları

redaktə
  • «С ученьем без нужды» (Драма) Москва: 1928
  • «Книга песен» (Поэтич. сб.), Москва: 1928

Ədəbiyyat

redaktə
  • Майнагашева, Н.С. Жизнь и творчество Александра Михайловича Топанова : [монография] / Н.С. Майнагашева ; гос. бюджетное науч.-исслед. учреждение РХ «Хакас. науч.-исслед. ин-т яз., лит. и истории». – Абакан: Хакас. кн. изд-во, 2013.– 203 с
  • Топанов Александр Михайлович. // Писатели Хакасии. - Абакан, 2000

İstinadlar

redaktə
  1. "Литературная карта Хакасии". 2018-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-03.
  2. Литературы народов России: XX в.: словарь (1100 nüs.). М.: Наука. 2005. 315–316. ISBN 5-02-010208-3.
  3. Литературы народов России: XX в.: словарь (1100 nüs.). М.: Наука. 2005. 315–316. ISBN 5-02-010208-3.
  4. Жизнь и творчество Александра Михайловича Топанова : [монография] / Н.С. Майнагашева ; гос. бюджетное науч.-исслед. учреждение РХ «Хакас. науч.-исслед. ин-т яз., лит. и истории». Abakan: Хакас. кн. изд-во. 2013. 203.
  5. Жизнь и творчество Александра Михайловича Топанова : [монография] / Н.С. Майнагашева ; гос. бюджетное науч.-исслед. учреждение РХ «Хакас. науч.-исслед. ин-т яз., лит. и истории». Abakan: Хакас. кн. изд-во. 2013. 203.
  6. Топанов Александр Михайлович. // Писатели Хакасии. - Абакан, 2000

Xarici keçidlər

redaktə