Amper-tərəzi — elektrik ölçü cihazlarını yoxlamaq məqsədilə elektrik cərəyan şiddətinin vahidi olan amperi təyin etmək üçün istifadə olunan elektromexaniki cihazdır. Bu cihaz həmçinin cərəyan tərəzisi də adlanır.

Amper-tərəzinin konstruktiv sxemi.

Ümumi məlumat

redaktə

Məlumdur ki: "Amper elə sabit cərəyan şiddətinin vahididir ki, vakuumda sonsuz uzunluğa malik iki paralel naqil bir-birindən 1 metr məsafədə yerləşən zaman bu naqillərin hər 1 metri arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi 2·10-7 Nyuton-a bərabər olsun[1]. Tərifdə sonsuz uzun naqillər anlayışı mövcuddur ki, bu da təcrübədə tətbiq oluna bilməz. Buna görə də, real problemləri həll etmək üçün sonlu ölçülərə malik naqilləri olan xüsusi elektromexaniki cihaz — amper-tərəzi hazırlanmışdır. Onun köməyi ilə elektrodinamika qanunları əsasında tələb olunan cərəyan şiddətini hesablamağa imkan verən məlumatlar əldə edilir.

İlk amper-tərəzi 1882-ci ildə İngilis fiziki Uilyam Tomson (Lord Kelvin) tərəfindən hazırlanmışdır. Konstruksiyasının fərqləndirici xüsusiyyəti kompakt və dəqiq olmasıdır. Çünki, cərəyanın gücü iki koaksial bir qatlı solenoidlərin qarşılıqlı təsir qüvvəsi ilə təyin olunur[2].

Konstruksiyası və işi

redaktə

Dizaynına görə, amper-tərəzi analoq tərəzilərə bənzəyir. Sadəcə olaraq, burada tərəzinin gözlərindən biri qarşılıqlı təsirə malik naqillərlə əvəz olunur. Tərəzi qeyri-maqnit materiallardan hazırlanır. Ölçülən cərəyan şiddəti, bir- birilə ardıcıl birləşmiş koaksial bir qatlı solenoidlər şəklində hazırlanmış iki naqilin qarşılıqlı təsir qüvvəsi ilə müəyyən edilir. Solenoidlərin qarşılıqlı təsir qüvvəsi, çəki daşlarının çəkisi ilə tarazlaşdırılır:   (şəklə bax), burada   çəki daşının kütləsi,   — sərbəst düşmə təcilidir.

Solenoidlərin qarşılıqlı təsir qüvvəsi   (solenoidlər ardıcıl birləşdiyinə görə  ) ifadəsi ilə hesablanır. Burada   — cərəyan şiddəti və   — naqillərin həndəsi ölçüləri ilə müəyyən olunan normalaşdırma əmsalıdır.

Tarazlıq halında, aşağıdakı bərabərlik alınır:  , Bu ifadəni belə yaza bilərik:  , yekun ifadə belə olacaq:

 

Bu formula görə hesablanan cərəyan şiddəti elektrik ölçü cihazlarının yoxlanılması üçün etalon qiymətdir .

Yaranan xətalar

redaktə

Amper-tərəzinin istifadəsi zamanı yaranan ölçü xətası  əmsalının təyinedilmə dəqiqliyindən,   təcilinin qəbul edilmiş qiymətinin dəqiqliyindən və ətraf mühitin faktiki maqnit təsiridən asılıdır[3].

Amper-tərəzinin nisbi xətası təxminən 0,001% -dir[4].

İstinadlar

redaktə
  1. Принято на IX Генеральной конференции по мерам и весам в 1948 г.
  2. "Current Balance // Website Electrical Measurements". 2016-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-24.
  3. Augustyn Chwaleba, Maciej Poniński, Andrzej Siedlecki Metrologia elektryczna. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2003, s. 74–75. ISBN 83-204-2826-2.
  4. Бурдун Г. Д., Марков Б. Н. Основы метрологии. Учебное пособие для вузов, Изд. 3-е, перераб. — М.: Изд-во стандартов, 1985. −256 с.