Anatoli Lapidevski

Anatoli Vasilyeviç Lapidevski — (10 (23) mart 1908 – 29 aprel 1983, Moskva) — Sovet pilotu, aviasiya general-mayoru (1946), ilk Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1934).

Anatoli Vasilyeviç Lapidevski
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	23 mart 1908
Vəfat tarixi	29 aprel 1983 (75 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, SSRİ
Dəfn yeri	Novodeviçye qəbiristanlığı
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası  SSRİ
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	SSRİ
Qoşun növü	Hərbi hava qüvvələri
Xidmət illəri	1926—1933, 1935—1961
Rütbəsi	Aviasiya general-mayoru
Döyüşlər	Böyük Vətən müharibəsi
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tərcümeyi-halı

10 (23) mart 1908-ci ildə Stavropol quberniyasının (indiki Krasnodar bölgəsi) Belaya Qlina kəndində keşiş ailəsində anadan olmuşdur. Ailə Tula quberniyasının ruhanilər sülaləsindən idi. Uşaqlığı Staroşerbinovsk kəndində və Kuban bölgəsinin Yeysk şəhərində keçirmişdir. O, dəmirçi yanında köməkçi, çilingər yanında tələbə, biçin maşını ustası, yağ dəyirmanında sürücü köməkçisi işləmişdir.

1926-cı ildən Qırmızı Orduda xidmətə başlamışdır. 1927-ci ildə Leninqrad Hərbi Hava Qüvvələrinin Hərbi-Nəzəri Məktəbini, 1928-ci ildə — Sevastopol Dəniz Pilotları Məktəbini bitirib. Qırmızı Bayraq Ordenli Baltik donanmasının hava qüvvələrinin döyüş vahidində, daha sonra Yeysk dəniz pilotları məktəbində təlimatçı-pilot kimi xidmət etmişdir. 1933-cü ildən — ehtiyatdadır. Mülki Hava Donanmasının uzaq şərq şöbəsində pilot vəzifəsində çalışmışdır.

1934-cü ildə A. V. Lyapidevski Çelyuskinlilərin xilas edilməsində iştirak etdi. Çovğunda və pis hava şəraitində 29 axtarış uçuşu etdi, 5 mart 1934-cü il tarixindən əvvəl onların düşərgəsini taparaq buz örtüyünə endi və 10-u qadın və ikisi uşağı olmaqla 12 nəfəri xilas etmişdir.

Çelyuskinlilərin qurtarılmasında göstərilən şücaət və qəhrəmanlığa görə Anatoli Vasilyeviç Lapidevski 20 aprel 1934-cü ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş və Lenin ordeni ilə təltif edilmişdir (No 515). 4 noyabr 1939-cu ildə "Qızıl Ulduz" medallarının təqdimatında 1 nömrəli medalla təltif edilmişdir.

1935-ci ildən yenə ordu sıralarına yazılmışdır. 1939-cu ildə N. Y. Jukovski Hava Qüvvələri Akademiyasının mühəndislik fakültəsini bitirmişdir. 1939-cu ildən — Aviasiya sənayesi xalq komissarlığı baş müfəttişliyinin rəis müavini, 156 saylı Aviasiya Zavodunun direktoru (Moskva, 1941-ci ilin oktyabrından — Omsk şəh.) olmuşdur.

Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçısı olmuşdur: 1942-ci ilin mayından sentyabrına qədər — Hərbi Hava Qüvvələri Elmi-Tədqiqat İnstitutunun 4-cü şöbəsinin müdiri, 1942-ci ilin sentyabrından 1943-cü ilin sentyabrınadək — 19-cu Hərbi Hava Qüvvələri komandirinin müavini, 7-ci hava ordusunun səhra təmirinin rəhbəri (Karel cəbhəsi) olmuşdur.

1943-cü ildən — yenidən bir aviasiya zavodunun direktoru, müharibə bitdikdən sonra SSRİ Dövlət Nəzarətinin baş nəzarətçisi, Aviasiya Sənayesi nazirinin müavini vəzifələrində çalışmışdır. 1949–1954-cü illərdə — Aviasiya Sənayesi Nazirliyi 25 nömrəli zavodun direktoru vəzifəsini tutmuşdur. 1954-cü ilin mayında zavod Orta Maşınqayırma Nazirliyinə verildi. 1954-cü ildən 1961-ci ilə qədər — Konstruktor Bürosu-25 rəhbərinin birinci müavini və 25 saylı Orta Maşınqayırma Nazirliyi Təcrübə Zavodunun direktoru (indiki N. L. Duxov adına Ümumrusiya Elmi-Tədqiqat Avtomatika İnstitutu) olmuşdur. 1962–1983-cü illərdə. A. İ. Mikoyan ad. Eksperimental Konstruktor Bürosunun aparıcı konstruktoru, baş mühəndis müavini vəzifələrində işləmişdir. 1961-ci ildən bəri Aviasiya general-mayoru A. V. Lapidevski ehtiyatdadır.

29 aprel 1983-cü ildə V. S. Molokovun dəfn mərasimində soyuqdəymə səbəbindən vəfat etmişdir. Moskvada, Novodeviçye qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.

Mükafatları

• 1 Nömrəli "Qızıl Ulduz" medalı
• 3 "Lenin" ordeni № 515, № 253642, № 259557.
• "Oktyabr inqilabı" ordeni
• "Qırmızı Bayraq" ordeni № 256655.
• Birinci dərəcəli "Vətən müharibəsi" ordeni
• İkinci dərəcəli "Vətən müharibəsi" ordeni
• "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni № 347628.
• 3 "Qırmızı Ulduz" ordeni № 253642, № 259557, № 925115.
• "Şərəf nişanı" ordeni
• Medallar

Rəvayət

Rəvayətə görə, İosif Stalin, qonaqlıqların birində Lapidevskiyə şərab içməyi təklif edir. O, pilota bir qədəh uzadır, özü isə şüşənin boynundan içir. Bundan sonra öndər özü ilahiyyat seminariyasını bitirdiyindən, ona mənşəyindən utanmamağı məsləhət görür.

Xatirəsi

• 1935-ci ildə Lapidevskinin qəhrəmanlığına həsr olunmuş SSRİ-nin poçt markası buraxıldı.
• Rusiyanın və Ukraynanın bir çox şəhərindəki küçələrə Lapidevskinin adı verilib.
• A. V. Lapidevskinin abidəsi 1990-cı ildə Belaya Qlina kəndindəki Komsomolun 30 illiyi parkında ucaldılmışdır (bu park indi "Sovet İttifaqının İlk Qəhrəmanı A. V. Lapidevskinin adını daşıyan park" adlanır).
• A. V. Lapidevskinin oxuduğu məktəbin binasında xatirə lövhəsi, məktəbin həyətində isə bir abidə ucaldılmışdır.
• Omsk Mülki Aviasiya Texniki Kolleci A. V. Lapidevskinin adını daşıyır.
• Krasnodar diyarının Staroşerbinovsk kəndinin 1 nömrəli orta məktəbi A. V. Lapidevskinin adını daşıyır. Məktəbin həyətinə əfsanəvi pilotun büstü qoyulmuşdur.
• Məzunu olduğu Yeysk şəhərinin 2 nömrəli orta məktəbinə A. V. Lapidevskinin adı verilmişdir.
• Çeboksarı Aviasiya və İdman Klubu DOSAAF A. V. Lapidevskinin adını daşıyır.
• Belaya Qlina kəndindəki 12 nömrəli orta məktəb A. V. Lapidevskinin adını daşıyır (anadan olanda valideynlərinin evi idi).
• Paroxod Anatoliy Lyapidevskinin adını daşıyır.
• Rusiya FHN-in İL-76 təyyarəsi Anatoli Lapidevskinin adını daşıyır.
• N. L. Duxov ad. Ümumrusiya Elmi-Tədqiqat Avtomatika İnstitutunda heykəltaraş Aleksandr Nozdrinin (2017) əsəri olan xatirə lövhəsi vardır.
• 2020-ci ildə Krasnodar diyarının, Tixoretski rayonunun, Yugo-Severnaya kəndində 39 saylı məktəbə Lapidevskinin adı verilmişdir.

Filateliyada

• Poçt zərfləri və markaları
• 
  Rusiyanın poçt zərfi: İlk Sovet İttifaqı qəhrəmanları: A.V. Lapidevski, S.А. Levanevski, M.V. Vodopyanov, V.S. Molokov, İ.V. Doronin, М. Т. Slepnyov, N.P. Каmаnin.
• 
  SSRİ poçt markası.
• 
  Rusiyanın poçt zərfi.

Kinoda

• Gennadi Çernyayev ("Çelyuskinlilər", 1984)
• Aleksandr Kuznetsov ("Zəmanəsinin ulduzu", 2005)

Ədəbiyyat

• Слепнёв М. Первые Герои Советского Союза. — М.: Изд-во ДОСААФ, 1955. — 64 с. — (В б-ку школьнику).
• Анатолий Ляпидевский — М.: Патриот, 2008. — 259 стр., илл.
• История ВНИИА в лицах. Том 2. А. В. Ляпидевский, С. В. Саратовский, Е. В. Ефанов, Н. В. Пелевин — М.: ИздАт, 2012. — 172 стр., илл.
• Атомное оружие России. Биографическая энциклопедия — М.: Издательский дом "Столичная энциклопедия", 2012. — 804 стр.
• Это наша с тобой биография — Калининград: Аксиос, 2014. — 304 стр., илл.
• Оборонно-промышленный комплекс России. Государственные деятели. Руководители предприятий. Учёные. Конструкторы. — М.: Издательский дом "Столичная энциклопедия", 2014. — 448 стр.
• Пронякин К. А. Челюскинская эпопея: сб. очерков, посвященных 85-летию спасения челюскинской экспедиции. — Магадан: Охотник, 2018. — 64 с. (Музейный центр "Наследие Чукотки").
• Пронякин К. А. Первые летчики на Дальнем Востоке России: влетевшие в историю (справочник. 196 биографий). К 80-летию Хабаровского края, к 95-летию Гражданского Воздушного флота России и к 100-летию Восточного военного округа. Приветствия: Героя России Г. В. Жидко, С. И. Авакянца, С. И. Фургала, А. С. Николаева; предисл. Т. В. Барановой; послесл.: А. М. Будника, В. М. Куканова. — Хабаровск: ООО "МедиаМост"; РГО, 2019. — 160 с., ил. (Серия: История развития авиации на Дальнем Востоке), стр. 69–70.

Xarici keçidlər

• Биография А. В. Ляпидевского в энциклопедии "Уголок неба".
• Биография Ляпидевского А. В.
• Фото А. В. Ляпидевского.
• "Мир наград. Сайт российских коллекционеров". «Мир наград». İstifadə tarixi: 2009-03-13.
• "Высокие награды Родины"