Vikipediya

Android

(Android (əməliyyat sistemi) səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Android ― smartfonlar, planşetlər, kompüterlər, Elektron kitablar, Televizorlar, Google Glass[6] və digər cihazlar üçün nəzərdə tutulmuş, Linux nüvəli[7] açıq qaynaq kodlu əməliyyat sistemidir. Gələcəkdə avtomobillərin[8] də dəstəklənməsi planlaşdırılır. Əvvəcə Android İnc. Şirkəti tərəfindən inkişaf etdirilib, daha sonralar Google tərəfindən alınmışdır. Google-un bu təşəbbüsü Open Handset Alliance-nın yaranmasına səbəb olmuşdur, hansı ki hal-hazırda platformanın sonrakı inkişafıyla məşğuldur.

Android
Loqonun şəkli
Yaradıcı
İstehsalçı Open Handset Alliance[1], Google
Yazılma dili C, C++, Kotlin[2], Java[3], Rust[4]
Buraxılış tarixi 23 sentyabr 2008[5]
Son versiya
  • 15.0.0 r9
Paketlər menecerləri Google Play, F-Droid, Android Application Package
Dəstəklənən dillər çoxdilli[d]
Dəstəklənən platformalar MIPS[d], ARM[d], x86
Veb-saytı android.com
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Android, cihazların funksionallığını artıran proqramlar yazan böyük bir mühəndis(developer) qrupuna sahibdir. Android üçün hal-hazırda 1 milyondan çox proqram vardır. Android əməliyyat sistemi ilə işləyən proqramlar müxtəlif saytlardan yüklənə bilməsiylə yanaşı, Google tərəfindən qurulan Google Play mağazasından da də yüklənə bilir. 2014-cü ilin ikinci yarısında satılan smartfonların 86%-i android[9] əməliyyat sistemi ilə təchiz olunmuşdur.2014-cü il boyunca 1 milyarddan çox android cihaz satılmışdır.[10]

Tarixi

redaktə

2005-ci ilin iyulunda Google korporasiyası Android Inc[11] şirkətini aldı. 5 noyabr 2007-ci il şirkət rəsmən Open Handset Alliance (OHA) yaradılmasını və Android açıq mobil platformasını elan etdi.[12] 12 noyabr 2007-ci ildə isə İttifaq paketin birinci versiyası olan Android "Early Look" SDK və Android emulyatorunu təqdim etdi.[11][13]

23 sentyabr 2008-ci il rəsmən əməliyyat sisteminin birinci versiyası və həmçinin ilk tam mühəndis paketi SDK 1.0 çıxdı.[14][15] Platformanın birinci versiyasının çıxış anından etibarən sistemin bir neçə yeniləməsi oldu. Bu yeniləmələr, bir qayda olaraq, aşkar edilmiş səhvlərin düzəldilməsi və sistemə yeni funksionallığın əlavə edilməsi ilə əlaqədar idi.

2009-cu ildə platforma üçün 4 tam yeniləmə(update) təqdim olundu. Nəhayət fevral ayında müxtəlif səhvlərin aradan qaldırılması üçün 1.1 versiya versiya çıxdı.[16] Aprel[17] və sentyabr[18] aylarında isə daha iki yeniləmə 1.5 "Cupcake"və 1.6 "Donut" təqdim edildi. "Cupcake" yeniləməsi əhəmiyyətli dəyişiklikləri əlavə etdi. Bunlar – virtual klaviatura, videoların oynadılması və qeydə alınması, brauzer və s. idi.[19] "Donut"da isə ilk dəfə olaraq müxtəlif ölçülü və müxtəlif sıxlııqlı ekranların və CDMA[16] şəbəkələrinin dəstəklənməsi mümkün oldu. Həmin ilin oktyabr ayında Android 2.0 "Eclair"[20] versiyası təqdim olundu. Bu versiya bir neçə Google hesabının dəstəklənməsi, HTML5 brauzerin dəstəklənməsi və həmçinin bir neçə yenilənmədən sonra canlı divar kağızlarının istifadəsi ilə əlamətdar oldu.

2010-cu ilin[21] ortalarında Google, Android 2.2 versiyasını "Froyo", 2010-cu ilin sonlarında[22] Android 2.3 versiyasını "Gingerbread" adları altında təqdim etdi. "Froyo" yeniləməsindən sonra smartfonu giriş nöqtəsi(acces point) kimi istifadə etmək, ekran kilidinin şifrəsini həm rəqəm həm də hərf-rəqəm kombinasiyaları ilə şifrələmək mümkün oldu. "Gingerbread" yeniləməsi isə kopyalama və yapışdırma funksiyası üzərində tam nəzarət, cihazda bir-neçə kameranın dəstəklənməsi və s. digər yenilikləri özü ilə gətirdi.[16]

22 fevral 2011-ci ildə[23] Planşetlər üçün uyğunlaşdırılmış Android 3.0 "Honeycomb"[24] rəsmən təqdim edildi.

Android 4.0 "Ice Cream Sandwich" 19 oktyabr 2011-ci ildə[25] çıxan ilk universal platforma idi hansı ki həm planşetlər üçün həm də smartfonlar[26][27] üçün nəzərdə tutulmuşdu. Həmçinin bu versiya özü ilə yeni "Holo" interfeysini gətirmişdi .

2012-ci il iyun ayında yeni versiya olan Android 4.1 "Jelly Bean" təqdim olundu.[28] Bu versiyaya həmin ilin oktyabr ayında[29] 4.2 və 2013-cü ilin iyul ayında[30] 4.3 yeniləmələri gəldi.

31 oktyabr 2013-cü ildə Google, əməliyyat sisteminin növbəti versiyası olan Android 4.4 təqdim etdi hansı ki, adını Nestle[31] kompaniyası ilə olan müqaviləyə əsasən "KitKat" şokoladından götürmüşdü. İlk olaraq Kitkat Nexus 5 cihazlarında görülmüşdür.

 
Android L Developer Preview

25 iyun 2014-cü ildə Google Android Lollipop-u mühəndislər üçün elan etdi.[32]

2014-cü ildə geyiləbilən cihazlar üçün Android Wear əməliyyat sistemi təqdim olunmuşdur. Həmçinin maşınlar üçün Android Auto və televizorlar üçün Android TV təqdim olunmuşdur. Bununla da Android yalnız mobil cihazlar üçün əməliyyat sistemi olmadığını sübut etmişdir.

15 oktyabr 2014-cü ildə rəsmi şəkildə Android 5.0 Lollipop versiyası təqdim olundu. Sistemin əsas yeniliyi yeni Material Design interfeysi oldu.

5 oktyabr 2015-ci ildə rəsmi olaraq Android 6.0 Marshmallow versiyası təqdim olundu. 2016-cı ilin Avqust ayında — Android 7.0 Nauqat (Nougat), 4 oktyabr 2016-da isə Android Nauqatın 7.1 versiyası istifadəçilərə təqdim olundu.

21 avqust 2017-ci ildə rəsmi olaraq Android 8.0 Oreo, 5 dekabr 2017-də isə Androidin Oreo 8.1 sürümü istifadəçilərə təqdim olundu.

 

Tətbiqi

redaktə
 
HTC Dream (T-Mobile G1) – Android ƏS ilə işləyən ilk smartfon
 
Android 1.5-in emulyatorda ekran görüntüsü

Androidlə işləyən ilk qurğu 23 sentyabr 2008-ci ildə nümayiş olunmuş HTC Dream smartfonu olmuşdur. Tezliklə digər smartfon istehsalçıları da Android siteminə keçəcəklərini bəyan etdi. Androidin 3-cü versiyası olan planşetlər üçün uyğunlaşdırılmış[33] "Honeycomb"un çıxışından sonra Android sisteminə keçən smartfon istehsalçılarının sayı daha da artdı.[34] Bundan başqa mobil sənayenin müxtəlif nəhəngləri ilə əməkdaşlıq edən Google şirkəti öz "Google Nexus" seriyasında şəxsi qurğularını istehsal edir. Məhz bu qurğular Android üçün olan yeniləmələri birinci alır. Google Nexus seriyasında nəinki yalnız smartfon və planşetlər həmçinin Android sistemi ilə işləyən Nexus Q mediaplayer də var. Smartfonlar və planşetlərdən başqa android əməliyyat sistemi digər qurğularda da istifadə olunnur.2011-ci ilin iyun ayında italyan şirkəti Blue Sky android əməliyyat sistemi ilə işləyən intelektual qol saatı I’m Watch-ı təqdim etdi.[35] 2012-ci ilin avqustunda Nikon şirkəti dünyada ilk olaraq Android sistemi ilə işləyən fotoaparatını təqdim etdi.[36]

Bundan başqa Android həvəskarları digər məşhur qurğulara da Android sistemini tətbiq etməyi (port etmək) başarmışlar. Məsələn, Windows Mobile platformasında olan HTC Touch Dual və HTC TyTN II smartfonları emulyator rejimində Android əməliyyat sistemində işləyə bilir.[37] Həmçinin Maemo platformasıyla işləyən Nokia N810[38] planşeti, Nokia N900,[39][40] Meego platformasında işləyən Nokia N9[41] və Windows Mobile platformasında işləyən HTC HD2 smartfonlarına tamamilə android əməliyyat sitemi tətbiq olunmuşdur. Androidi bu qurğularda həm microSD kartdan, həm də daxili NAND yaddaşdan çalışdırmaq olar. Bu cür Android digər androidlərdən heç bir cəhətinə görə fərqlənmir. Bundan basqa iphone, İpod touch, İpad kimi apple cihazlarına da android sisteminin təbiqi təcrübəsi mövcuddur.[42]

2012-ci ilin oktyabrında Google-un icraçı direktoru Larri Peyc artıq 500 milyondan çox smartfonun Android sistemində aktivləşdirildiyini və həmçinin bu sayın hər gün 1.3 milyon daha artdığını bildirdi.[43]

2013-cü il sentyabrın əvvlində isə artıq dünyada 1 milyarddan çox android cihazın aktivləşdirildiyi elan olundu.[44]

Google Play Mağazası

redaktə

22 oktyabr 2008-ci ildə Google şirkəti Android ƏS üçün "Android Market" adlı onlayn mağazanın açılışını elan etdi. Razılaşmaya əsasən istehsalçılar gəlirin 70%ni mobil operatorlar isə 30%-ni alırlar.[45] 2009-cu ilin fevralında ABŞ-dən və Böyük Britaniyadan olan istehsalçilar üçün mağazaya ödənişli proqramların qoyulması aktiv oldu.[46] İlk dəfə olaraq Sony Ericson şirkəti Android Market onlayn mağazasında kanal açaraq öz oyunlarını, proqramlarını nümayiş etdirmişdir.[47] Yaradıldığı 2011 dekabr ayından etibarən Android Marketdən 10 milyarddan çox proqram yüklənilib.[48][49] 2012-ci ilin mart ayında Google "Google Books", Android Market, Google Music və digər servislərin vahid bir servisdə – Google Playdə birləşdirdi.[50] Google Play internet mağazası 190 ölkədə faliyyət göstərir[51] və 700 mindən çox proqramdan ibarətdir. Yarandığı gündən bu günə kimi mağazadan 25 milyard yükləmə edilmişdir.[52]

Android paylanmaları

redaktə

Smartfon istehsalçıları və həvəskar cəmiyyətlər AOSP (Android Open Source Project) əsasında Android paylanmaları yaradırlar. İstehsalçılar satdığı smartfonları öz Android paylanması ilə təmin edirlər. Məsəl üçün: Samsung One UI, Xiaomi HyperOS, Huawei EMUI. LineageOS-sə həvəskar cəmiyyət tərəfindən yaradılan paylanma misalı olar bilər. Smartfona özəl paylanma (custom ROM) quraşdırmaq üçün, çox zaman onun Bootloaderini açmaq lazımdır. Paylanmalar Androida yeni funksiyalar, seçimlər, tənzimləmələr əlavə etmək üçün yaradılır. Həmçinin istehsalçılar paylanmalarına öz tətbiqlərini əvvəlcədən quraşdırırlar.

Maraqlı faktlar

redaktə
  • Android əməliyyat sisteminin hər versiyasının kod adı, 1.5 versiyasından başlayaraq, hər hansı bir desertin adı ilə adlandırılmışdır. Hər bir adın ilk hərfi latın əlifbasının hərflərinə uyğun seçilmişdir: 1.5 Cupcake ("keks"), 1.6 Donut ("ponçik"), 2.0/2.1 Eclair ("Ekler pirojnası"), 2.2 Froyo ("dondurulmuş yoğurt"), 2.3 Gingerbread ("xəncəfilli peçenye"), 3.0 Honeycomb ("arı pətəyi"), 4.0 Ice Cream Sandwich, 4.1, 4.2, 4.3 Jelly Bean ("jele konfeti"), 4.4 KitKat (şokolad batonlarının[53] eyniadlı markasının şərəfinə) və 5.0 Lollipop ("çubuqlu nabat").
  • Xüsusi olaraq Android platforması üçün Droid və Roboto şiriftləri yaradılmışdır.
  • Androidin rəsmi saytında hələ də cihazlar üçün minimal sistem tələbləri göstərilməmişdir.
  • 2011-ci ilin fevral ayının məlumatlarına görə Android ƏS ilə işləyən qurğular iPhone 4[54] -ü arxada qoyaraq Böyük Britaniyanın ən məşhur smartfonlarının siyahısında əminliklə liderlik etmişdir.
  • Android 2.3 və yuxarı versiyalarda Pasxa yumurtası gizlədilmişdir. Onu işə salmaq üçün "Settings"dən "About Phone"yə daxil olub " Android version" yazısının üzərinə 3 dəfə basmaq lazımdır. Hər bir versiyada qarşınıza ya xüsusi bir şəkil və ya animasiya çıxacaq.
  • Android 4.2 və daha yuxarı versiyalarda "Developer options" (mühəndis modu) söndürülmüşdür. Onu aktiv etmək üçün "Build number " yazısına 7 dəfə basmaq lazımdır.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ http://arstechnica.com/open-source/reviews/2009/02/an-introduction-to-google-android-for-developers.ars.
  2. ↑ https://developer.android.com/kotlin/index.html.
  3. ↑ https://www.openhub.net/p/android/analyses/latest/languages_summary. 2017.
  4. ↑ https://security.googleblog.com/2022/12/memory-safe-languages-in-android-13.html. 2022.
  5. ↑ Morrill D. Announcing the Android 1.0 SDK, release 1. // Android Developers Google, 2008.
  6. ↑ "Larry Page Says Google Glass Runs On Android" (ingilis). 2013-04-18. 2013-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-20.
  7. ↑ "What is Android?". Android Developers (ingilis). 2012-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-06.
  8. ↑ "Android auto". 2022-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  9. ↑ "Android Captures Record 85% Share of Global Smartphone Shipments in Q2 2014" (ingilis). http://www.strategyanalytics.com. 2014-07-30. 2014-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-03.
  10. ↑ Алексей Орлов. "Продажи Android-смартфонов в 2014 году побили все рекорды". 2015-02-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  11. ↑ 1 2 "Google Android — первые шаги". 3DNews. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  12. ↑ "Industry Leaders Announce Open Platform for Mobile Devices" (ingilis). Open Handset Alliance. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  13. ↑ "Open Handset Alliance Releases Android SDK" (ingilis). Open Handset Alliance. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  14. ↑ "Этот день в истории бизнеса: «Яндекс», первая в мире жвачка и Android". Forbes. 2013-01-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  15. ↑ Morrill, Dan. "Announcing the Android 1.0 SDK, release 1". Android Developers Blog (ingilis). 2008-09-23. 2012-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-19.
  16. ↑ 1 2 3 "Android: A visual history" (ingilis). The Verge. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  17. ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 1.5 is here!". Android Developers Blog (ingilis). 2009-04-27. 2012-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-19.
  18. ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 1.6 SDK is here". Android Developers Blog (ingilis). 2009-09-15. 2012-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-19.
  19. ↑ "Android 1.5 Platform Highlights". Android Developers (ingilis). 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-19.
  20. ↑ "Android 2.0 Platform Officially Unveiled" (ingilis). MacRumors.com. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-18.
  21. ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 2.2 and developers goodies". Android Developers Blog (ingilis). 20 May 2010. 2012-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-20.
  22. ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 2.3 Platform and Updated SDK Tools". Android Developers Blog (ingilis). Google. 6 December 2010. 2012-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-07.
  23. ↑ "Final Android 3.0 Platform and Updated SDK Tools". Android Developers Blog (ingilis). 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  24. ↑ "Предварительный обзор ОС Android 3.0 Honeycomb: горшочек меда для планшетов". Mobi. 2013-01-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  25. ↑ Nancy Gohring. "Samsung, Google Unveil Latest Android OS, Phone" (ingilis). PCWorld. 2011-10-19. 2012-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-19.
  26. ↑ "Универсальный робот. Обзор платформы Android 4.0". Россия-24. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  27. ↑ "Что нового в Android 4.0 Ice Cream Sandwich". Компьютерра. 2013-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  28. ↑ "Android 4.1 Jelly Bean и другие новости с Google I/O 2012". Mobile-review.com. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  29. ↑ "Google представила Android 4.2 Jelly Bean". Ferra.Ru. 2012-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-21.
  30. ↑ "Google представила новый Nexus 7, Android 4.3 и Chromecast". Mail.ru. 2013-07-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-26.
  31. ↑ "Новая версия Android — 4.4 KitKat". Mail.Ru. 2014-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-02.
  32. ↑ "Превью платформы Android L станет доступно разработчикам в среду". lenta.ru. 2022-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26.6.2014. (#apostrophe_markup)
  33. ↑ "Обзор планшета Samsung Galaxy Tab 10.1 на базе ОС Android 3.1". iXBT.com. 2012-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  34. ↑ "Планшетный бум ждите весной". Slon.ru. 2012-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  35. ↑ "i'm WATCH — многофункциональные наручные часы, работающие на Android". Mobile-review.com. 2012-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  36. ↑ "Nikon Coolpix S800c — первая настоящая фотокамера на Android". 3DNews. 2020-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  37. ↑ "HTC Dream: на конференцию Google заглянул андроид (видео, фото, ТТХ)". Mobi. 2012-10-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  38. ↑ "Android 1.0 запущен на Nokia N810". 3DNews. 2013-10-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  39. ↑ "Nokia N900 gets Android 2.3 Gingerbread port" (ingilis). Androidcommunity.com. 2012-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  40. ↑ "Видео дня: Nokia N900 все лучше «притирается» к ОС Android". 3DNews. 2013-10-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-17.
  41. ↑ Андрей Коробкин. "Платформу Android 4.1 Jelly Bean портировали на Nokia N9". 3DNews. 2012-07-22. 2021-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-23.
  42. ↑ Кашарин Алексей. "Установка android на устройства iphone и ipad". 2011-02-25. 2012-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  43. ↑ "Google: Количество активаций Android-устройств превысило 500 млн". NEWSru.com. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  44. ↑ "Шоколадный батончик KitKat дал имя новой версии Android". Lenta.ru. 2013-09-04. 2021-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-04.
  45. ↑ "Android Market: Now available for users". Android Developers Blog (ingilis). 2013-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  46. ↑ "Android Market update: support for priced applications". Android Developers Blog (ingilis). 2013-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  47. ↑ "Компания Sony Ericsson открыла собственный канал в Android Market". 2012-04-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  48. ↑ "Android Market statistics from AndroLib, Androlib, Android Applications and Games directory". 2011-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  49. ↑ "Android: 600 000 приложений, 1 млн активаций в сутки, 400 млн устройств". Хабрахабр. 2013-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  50. ↑ "Google переименовала Android Market в Google Play". 2012-05-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  51. ↑ "Число приложений в интернет-магазине Google Play превысило 600 тысяч". Digit.ru. 2012-10-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-19.
  52. ↑ "Пользователи Google Play совершили более 25 млрд загрузок за 4 года". Digit.ru. 2012-10-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-26.
  53. ↑ "Компания Google назвала новую версию Android в честь шоколадного батончика Kit Kat". 2018-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
  54. ↑ Kate Solomon. "iPhone 4 dips out of USwitch top five UK mobiles list" (ingilis). TechRadar. 2011-02-22. 2011-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-21.

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Android&oldid=7851662"