Vikipediya

Antarktidanın kolonizasiyası

Antarktidanın kolonizasiyası dedikdə insanların, o cümlədən ailələrin yaşadığı Antarktidada mülki yaşayış məntəqələrinin yaradılması nəzərdə tutulur. Hal-hazırda qitədə yalnız iki mülki məntəqə mövcuddur. Bunlar Argentina tərəfindən idarə edilən Esperanza bazası və Çili tərəfindən idarə edilən Villa Las Estrellasdır. Bununla birlikdə, ümumilikdə qitədə 70 ədəd elmi və hərbi baza mövcuddur. Bu bazaların hər birində müəyyən qədər alim və ya digər təyinatlı insanlar yaşamaqdadır. Antarktika Yer kürəsində aborigen insan məskunu olmayan yganə qitədir, halbuki qitə Antarktik yarımadası vasitəsiylə Argentina və Çiliyə yaxın məsafədə yerləşməkdədir.[1][2]

Hal-hazırda 30 ölkədən olan alim və ya digər təyinatlı heyət qitə üzərində yerləşən 70 bazada yaşamaqdadır. Bu bazalardan 40-ı bütün il boyunca, 30-u isə yalnız yay aylarında fəaliyyət göstərməkdədir. Beləliklə, qitənin əhalisi yayda 4 min, qışda isə min nəfərdən ibarət olur. Qitədə ən azı 11 dəfə insan dünyaya gəlmişdir. Bu doğumlardan ilki 1978-ci ildə Argentina tərəfindən idarə edilən düşərgədə, yeddisi fərqli bazalarda, üçü isə Çili tərəfindən idarə edilən məntəqədə yaşanmışdır.

Qitə barədə müxtəlif ciddi mahiyyətli razılaşmalardan ibarət olan Antarktika haqqında konvensiya oraya olan iddiaları və fəaliyyətləri məhdudlaşdırmaqdadır. Əlavə genişmiqyaslı kolonizasiyanın (milli ərazi iddiaları ilə üst-üstə düşür) qanuni olaraq baş verməzdən əvvəl, xüsusən Antarktika Müqaviləsi üzrə Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Protokola münasibətdə onun dəyişdirilməsi və ya ləğv edilməsi lazımdır.[3]

Keçmiş kolonizasiya spekulyasiyası redaktə

1950-ci illərdə yayılmış ümumi düşüncə ondan ibarət idi ki, bu qitədə yaradılacaq şəhərlərin üzəri şüşə qübbələrlə örtüləcəkdi. Enerji və istilik isə bu qübbələrdən kənarda formalaşdırılan atom elektrik stansiyalarından təmin ediləcəkdi. Sovet nümayəndələri uzaq Arktik və Antarktida bölgələrdin termal generatorlar üçün radioizotoplardan istifadə etsələr də,[4] amerikalılar özlərinin ordu üçün nəzərdə tutulmuş nüvə enerjisi proqramlarından yararlanmışdırlar. Mak-Merdo Stansiyasında yerləşdirilmiş PM-3A nüvə enerjisi reaktoru bəzi etibarlılıq sınaqlarını keçə bilməmiş, yalnız 74 faiz nəticə göstərə bilmiş və buna görə də, çirklənmə ehtimalları nəzərə alınaraq sökülüb ləğv edilmişdir.[5][6]

Geodezik qübbə sistemini inkişaf etdirənlərdən biri olan Bukminster Fuller Antarktidada qübbə şəhərlər tikmənin mümkün olduğunu irəli sürmüşdür. Onun planına görə, şəhərlərin üzərindən tikiləcək qübbələr vasitəsiylə iqlimə nəzarət etmək mümkün ola bilər.[7] 1965-ci ildə qübbəli şəhərlə bağlı ilk xüsusi dərc olunmuş məqaləsində Antarktidanı belə bir layihə üçün ilk ehtimal yeri kimi müzakirə edirdi.[8] Qitədə yerləşən ABŞ stansiyalarından biri olan və 1975-ci ildən 2003-cü ilə qədər fəaliyyət göstərmiş Amundsen-Skott Stansiyasında bu təklifin kiçik bir forması tədbiq edilmişdir. Bu stansiyada tədbiq edilən modellə yalnız bir neçə elmi binanın üzəri örtülmüşdür.

1971-ci ildə alman memar Frei Ottonun başçılıq etdiyi komanda 40.000 sakinin yerləşə biləcəyi iki kilometr enində hava ilə dəstəklənən şəhər günbəzinin texniki-iqtisadi əsaslandırmasını hazırladı.[9] Bəzi müəlliflər bu yaxınlarda ideyanı yeniləməyə çalışmışlar.[10][11]

Gələcək şərtlər redaktə

Bu gün Antarktidanın mühiti çox sərt olsa da, gələcəkdə şərtlər daha da yaxşılaşa bilər. Qlobal istiləşmənin uzunmüddətli təsirləri nəticəsində 22-ci əsrin əvvəllərində Qərbi Antarktidanın bəzi hissələrinin bugünkü Alyaska və Şimali Skandinaviyada olanlara oxşar iqlim şəraiti yaşayacağı irəli sürülüb. Hətta Antarktidanın ən şimal bölgələrindən bəzilərində əkinçilik və məhsul yetişdirilməsi mümkün ola bilər.[12]

Bitkilərin və göbələklərin Antarktidanın vulkanları ətrafında böyümək üçün əlverişli mühit tapması iddiası irəli sürülür. Bu məntiqlə ilk kənd təsərrüfatı səylərinin hansı bölgələrə yönəldiləcəyini təxmin etmək mümkün olur.[13] Antarktidada təxminən 110 yerli mamır növü və iki angiosperm (Deschampsia antarctica və Colobanthus prettynsis) var. Bu yerli növlərin havaların istiləşməsi və daha güclü növlərin gəlməsi ilə yox olacağına inanılır. Qitədəki insan fəaliyyəti nəticəsində 200-300 arası bitki növü qitədə yayılmışdır. Beləliklə, insan fəaliyyəti bölgəyə yad olan canlı tiplərinin bölgəyə introduksiyasına səbəb olmuşdur.[14]

Bu yaxınlarda Cənub qütbünə yaxın ərazidə aparılan elmi tədqiqatlar yüksək geotermal istiliyin aşağıdan səthə sızdığını aşkar etmişdir.[15][16]

Antarktidada doğumlar redaktə

Argentina vətəndaşı olan Emilio Markos Palma 7 yanvar 1978-ci ildə Antarktidada dünyaya gələrək rəsmi şəkildə bu qitədə doğulan ilk insan olmuşdur. O, Esperanza bazasında yerləşən Fortin Sargentoda dünyaya gəlmişdir. Bu yer Antarktik yarımadasına yaxın yerdə yerləşməkdədir. O, dünyaya gələn zaman 3.4 kq olmuşdur. Onun ölümündən sonra təxminən daha 10 doğum hadisəsi yaşanmışdır.

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. ↑ "Esperanza Base". www.atlasobscura.com. 2014. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  2. ↑ "Esperanza Base: Antarctic Hospitality". halintours.tripod.com. 2004. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  3. ↑ Joyner, 1992. səh. 49
  4. ↑ Alexander S. Grigoriev. "The Status of Work on RTGs Decommissioning and Activity of the International Coordination Group to Perform the Work" (PDF). inis.iaea.org. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  5. ↑ Tyler Reid. "Nuclear Power at McMurdo Station, Antarctica". large.stanford.edu. 2014. 2015-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  6. ↑ Elzinga, 1993. səh. 73-106
  7. ↑ Robert W. Marks. "The Breakthrough of Buckminster Fuller". The New York Times. 1959. (#accessdate_missing_url)
  8. ↑ Fuller, Buckminster (Sep. 26, 1965). "The Case for Domed Cities Arxivləşdirilib 2007-09-28 at the Wayback Machine". St. Louis Post-Dispatch.
  9. ↑ Walker, 1998. səh. 63
  10. ↑ Walker, Derek (1998). Happold: The Confidence to Build, p. 63. Taylor & Francis. ISBN 0-419-24070-5.
  11. ↑ Alexander Bolonkin and Cathcart, Richard B. (May 2007). "Inflatable ‘Evergreen’ dome settlements for Earth’s Polar Regions". Clean Technologies and Environmental Policy 9 (2), 125–132.
  12. ↑ Gaia Vince. "How to survive the coming century". www.newscientist.com. 2009. 2023-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  13. ↑ "Brave new worlds: colonising (and surviving) Antarctica". www.science.org.au. 2020-01-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  14. ↑ Peter Convey və Tom Hart. "Polar invasion: how plants and animals would colonise an ice-free Antarctica". theconversation.com. 2023-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  15. ↑ Athena Dinar. "Discovery of high geothermal heat at South Pole . www.p". British Antarctic Survey. 2023-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.
  16. ↑ Douglas Fox. "High Heat Measured under Antarctica Could Support Substantial Life". Scientific American. 2020. 2023-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2023.

Mənbə redaktə

  • Aant Elzinga. Antarctica: The Construction of a Continent by and For Science. Dordrecht: Kluwer. In Elisabeth Crawford, Terry Shinn, & Sverker Sörlin (Eds.), Denationalizing Science: The Contexts of International Scientific Practice. 1993. 73–106.
  • Derek Walker. Happold: The Confidence to Build. Taylor & Francis. 1998. ISBN 0-419-24070-5.
  • Christopher C. Joyner. Antarctica and the Law of the Sea. Martinus Nijhoff Publishers. 1992. ISBN 0-7923-1823-4.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Antarktidanın_kolonizasiyası&oldid=7457226"