Aphytis proclia
Aphytis proclia (lat. Aphytis proclia) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin pərdəqanadlılar dəstəsinin aphelinidae fəsiləsinin aphytis cinsinə aid heyvan növü.
| Aphytis proclia | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstəüstü: Dəstə: Ranqsız: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Aphytis proclia |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
|
||||||
| ||||||
Həyat tərzi
redaktəOliqafaqdır. Əsasən Koliforniya çanaqlı yastıcasını daha çox yoluxdurur; amma başqa zərərvericiləri də yoluxdura bilir. Keçmiş SSRİ-də afitis, Koliforniya çanaqlı yastıcasının arealının şimal hissəsində - Şimali Qafqazda məskunlaşıb. Qara dəniz sahillərində də tapılır, amma orda yoluxdurması zəifdir. Afitis ekto parazitdir və ancaq dişi yastıcaları yoluxdurur. Yastıcanı yoluxdurmaq üçün afitisin dişisi yumurtaqoyanı ilə çanağı dəlir və yumurtalarını sahibin bədəninə yapışdırır. Sürfə sahibin bütün daxili möhtəviyyatını sorur. Afitisin bütün inkişafı sahibin çanağının altında keçir, elə burda da puplaşır və yetkin fərdə çevrilir. Afitisin dişilərinin yumurtalıqları yetişmiş yumurta ilə doğulur. Əlavə qidalanmasız 1-5 yumurta qoyur və 1-3 gün yaşayır. Bir az qidalandıqda isə afitisin ömrü 30-40 gün, nəsilvermə qabiliyyəti isə 40-75 yumurtaya qədər artır. O, sahibin hemolimfası ilə qidalanır. Yayda afitisin yumurtadan imaqoya qədər inkişafı 30-40 gün çəkir. Yastıcanın I nəsli müddətində parazit iki nəsil verir. Mövsüm müddətində 5 nəsil verir, qışlamış nəsil parazitlərinin uçuşu mayın ortalarına təsadüf edir ki, bu da Koloforniya çanaqlı yastıcasının qabıq dəyişərək dişi fərdə çevrildiyi vaxta düşür. Afitisin ilk nəsli adətən iyunun III ongünlüyünə təsadüf edir. Bu vaxt təbiətdə hələ az sayda Koloforniya çanaqlı yastıcasının dişisi olur, az miqdarda sahibin I və II yaş sürfələri olur ki, bunları da parazit yoluxdurmur. Buna görə də, afitisin sayı sürətlə aşağı düşür. Növbəti nəslin afitislərinin uçuşu sahibin II nəslinin dişilərinin olduğu vaxta (iyulun III ongünlüyünə) təsadüf edir. Daha sonra yastıcanın inkişaf mərhələləri bir-birini əvəz edir və yetkun afitislərin yoluxdurma sahibləri artır. Afitisin parazitlik aktivliyi sentyabrın II yarısına qədər qeydə alınır. Bu vaxt afitis populyasiyasının bir hissəsi (60%-ə qədəri) diapauzaya gedir. Afitis pupqabağı mərhələdə sahibin dişi fərdinin çanağı altında qışlayır. Sahib diapauzaya getmir. Afitis populyasiyasının bir hissəsi aktiv qalır və 5 nəsil verir ki, bu da sahibin azsaylı III nəslində parazitlik edir. Beləliklə, bu oliqofaqın Koliforniya çanaqlı yastıcasına tam uyğunlaşmamasına görə, onun 5 nəslindən ikisi təbiətdə lazimi qədər dişi yastıca olmayan vaxtda əmələ gəlir. Bu boşluq nektarla qidalanma hesabına aradan qalxır. Afitisin façeliya və başqa nektarlı bitkilərlə qidalanması, ona cinsi yetişkənliyinin tamamlanmasına, ömrünün uzanması (1 aydan çox) və normal yumurtaqoyma qabiliyyətinin saxlanmasına (sahib olmadığı üçün dişilər yumurtaqoymanı saxlamağa məcbur olurlar) səbəb olur. Nektarla qidalanma, afitisin Koliforniya çanaqlı yastıcalarının dişiləri əmələ gələnə qədər yaşamasına səbəb olur ki, bu da zərərvericinin yoluxdurulmasını artırır. Belə ki, façeliya bitkisi çiçək açan bağlarda Koliforniya çanaqlı yastıcasının afitislə yoluxması çiçək açmadan qabaq 1% olduğu halda, çiçək açandan sonra 73%-ə çatır. Vegetasiya dövrünün sonunda yastıcanın sayı əvvəlkinə nisbətən 2,5 dəfə azalır. Əksinə façeliya olmayan yerlərdə yastıcanın yoluxması 1-2%-i keçməmişdir. Ağacların zərərverici ilə yoluxması 1-2 baldan 4 bala yüksəlir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
redaktəAbşeron yarımadasında Koliforniya çanaqlı yastıcası may-iyun ayında parazitlə 15-20%, sentyabr ayında isə, 30-35% yoluxur. Praktiki əhəmiyyəti çoxdur.[1]
Yayılması
redaktəQafqaz, Orta Asiya, Cənubi Avropa, Afrika, Hindistan, Amerika, Avstraliya və Azərbaycanda geniş yayılmışdır.[1]
İstinadlar
redaktəƏdəbiyyat
redaktə- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu. Bakı, 2013.
- З.М.Мамедов. К изучению паразитов вредителей плодовых культур в Азербайджане. Мат. IX съезда ВЭО, ч.2, ст.33, 1984, Киев.