Aristarxus Samoslu
Samoslu Aristarxus (yun. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος, təq. e.ə. 310[1], Samos, Şimali Egey adaları[1] – təq. e.ə. 230[1], İsgəndəriyyə) — qədim yunan riyaziyyatçısısı, astronomu və filosofu. Peripatetik məktəbin təmsilçisi, Stratonun ən tanınmış öyrəncilərindən biri idi. İlk dəfə yerin günəşin ətrafında fırlandığını iddia etmiş, yerdən günəşlə aya qədər məsafəni ölçməyə cəhd etmişdir.
| Aristarxus Samoslu | |
|---|---|
| q.yun. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος | |
.jpeg) | |
| Doğum tarixi | təq. e.ə. 310[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | təq. e.ə. 230[1] |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | astronomiya, riyaziyyat |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aristarxus, İskəndəriyyədə yaşamışdır. O, astronomiya elmi ilə məşğul idi. "Günəş və ayın məsafələri və kəmiyyətləri" adlı kitabın müəllifi olmuşdur.
Astronomik araşdırmaları
redaktə
Aristarxus həndəsi yolla yerdən aya və günəşə qədər məsafəni, eləcə də kosmik cisimlərin ölçülərini ölçməyə çalışmışdır[2]. Bunun üçün o, tamamilə doğru düşünmüşdür ki, yerdən ayın yarısı görüldükdə, o günəş və yerlə düzbucaqlı üçbucaq təşkil edir. Beləliklə, yer-günəş-ay üçbucağını həndəsi yolla izah edərək, Aristarxus belə nəticəyə gəlmişdir ki, ayın radiusu yerin radiusundan üç dəfə kiçikdir; yerdən günəşə qədər məsafə isə aya qədər olan məsafədən 18 dəfə çoxdur[3].
Bu nəticələr onu Aristotelin yermərkəzçi (geosentrik) sisteminin inkar edilməsinə gətirib çıxartmışdır. Aristarxusun fikrincə planetlərin hərəkəti ilə bağlı bütün çətinliklər onların günəş ətrafında fırlanması nəzəriyyəsini qəbul edəndən sonra aradan qalxır. Beləliklə o, günəşmərkəzçilik (heliosentrik) sistemini əsaslandırmağa çalışmışdır[4]. Yer isə günəş ətrafında fırlanaraq, həm də öz oxu ətrafında fırlanır[5]. Ancaq onun bu fikirləri qədim zamanlarda qəbul olunmamışdır. Sonralar Kopernik bu nəzəriyyəni yenidən dirçəldə bilmişdir.
Bu kimi fikirlərin irəli sürməsinə görə Aristarxusu tanrılara qarşı çıxmaqda ittiham etmişlər, buna görə də o, Afinanı tərk etməyə məcbur olmuşdur[6].
Mənbə
redaktəAydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 116-120. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Qaynaqlar
redaktəAraşdırmalar
redaktə- Боннар А. Греческая цивилизация. Гл. XII. Александрийская наука. Астрономия. Аристарх Самосский (рус.)
- Aristarchus of Samos (The MacTutor History of Mathematics archive) Arxivləşdirilib 2016-09-06 at the Wayback Machine (англ.)
- The Moon’s Distance by Aristarchus (англ.)
- Dennis Rawlins Contributions. Содержит краткое описание изысканий Денниса Роулинза о творчестве Аристарха Самосского (англ.)
- Aristarchus and the Size of the Moon
- Gomez, A. G. (2013). Aristarchos of Samos, the Polymath. AuthorHouse. ISBN 9781496994233.
- Stahl, William (1970). "Aristarchus of Samos". Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. pp. 246–250. ISBN 0-684-10114-9.
Həmçinin bax:
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 6 Biographical Encyclopedia of Astronomers. Nyu-York: Springer Science+Business Media, 2007. ISBN 978-0-387-31022-0 doi:10.1007/978-0-387-30400-7
- ↑ Плутарх. О лике, видимом на диске луны / Перевод Г. А. Иванова // Философия природы в античности и средние века. М.: Прогресс-Традиция, 2000, s. 140.
- ↑ Протасов В. Ю. Геометрия звездного неба Arxivləşdirilib 2022-05-11 at the Wayback Machine // «Квант» № 2, 2010.
- ↑ B. L. van der Waerden, The heliocentric system in Greek, Persian and Hindu astronomy. Arxivləşdirilib 2016-04-03 at the Wayback Machine From deferent to equant: A Volume of Studies in the History of Science in the Ancient and Medieval Near East in Honor of E.S. Kennedy. Annals of the of Sciences, Volume 500, June 1987 pp. 525-545.
- ↑ Плутарх. О лике, видимом на диске луны / Перевод Г. А. Иванова // Философия природы в античности и средние века. М.: Прогресс-Традиция, 2000, s. 137.
- ↑ Аристарх Самосский // Философская Энциклопедия. В 5-х т. Arxivləşdirilib 2022-06-20 at the Wayback Machine М.: Советская энциклопедия. Под редакцией Ф. В. Константинова. 1960-1970.