Asiya muflonu

Asiya muflonu (lat. Ovis vignei) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin boşbuynuzlular fəsiləsinin qoyun cinsinə aid heyvan növü. Sayı azalmaqda olan azsaylı növdür. Yaxın gələcəkdə təhlükəli vəziyyətə düşə bilər. Nadir, azsaylı, az öyrənilmiş növ.

Asiya muflonu
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Klad: Scrotifera Qranddəstə: Ferungulata Ranqsız: Dırnaqlılar Dəstə: Cütdırnaqlılar Klad: Artiofabula Klad: Cetruminantia Klad: Ruminantiamorpha Yarımdəstə: Gövşəyənlər İnfradəstə: Pecora Fəsilə: Boşbuynuzlular Yarımfəsilə: Keçilər Triba: Caprini Cins: Qoyun Növ: Asiya muflonu
Beynəlxalq elmi adı
Ovis vignei Edward Blyth, 1841
Şəkil axtarışı ITIS   625155 NCBI   59896 EOL   328679 FW   149631

Ümumi məlumat

Bədən ölçülərinə görə başqa növlərdən kiçikdir (114 sm-ə qədər olur). Cida hündürlüyü – 65-83 sm-ə qədərdir. Erkək fərdlərin kütləsi (40-50 kq), dişilərinkinə (35 kq-a qədərdir) nisbətən çoxdur. Erkəklərdə uzun və sıx (20 sm-ə qədər) kəllənin əsasından uzanan cod tüklər (sağ və sol tərəflərdən) boğaz nahiyyəsində birləşərək yal əmələ gətirir. Belin oma hissəsi kürək hissəyə nisbətən 3-4 sm-ə qədər hündürdür. Uzun ətraflara malikdirlər. Xarfakterik buynuz forması vardır. Alın sümüyündən yuxarı qalxaraq, yarımdairə şəklində boyunun arxa tərəfinə burulmaqla sükan formasını alır. Uc hissələri nisbətən yuxarı qalxır. Bu formalı buynuz başqa yarımnövlərdə təsadüf edilmir.

Yayılması və sayı

Növün müasir yayıldığı ərazilər Cənubi-Şərqi Qafqaz, İranın şimal qərbi və Kiçik Asiya ilə məhdudlaşır. Azərbaycanda isə yalnız Naxçıvan MR yüksək dağlıq sahələrindən başqa heç bir yerdə yoxdur. Qafqazda 1200-1500, o cümlədən Azərbaycanda orta hesabla 450-800 başa qədərdir. Vaxtilə (1972 - 1974-cü illər) Azərbaycanda muflonların sayı 1200-1800 baş olmuşdur.

Yaşayış yeri və həyat tərzi

Dəniz səviyyəsindən 800-3500 m yüksəklikdə olan çılpaq dağların (sərt qayalıqlar olmayan) hamar çəmənliklərində dəstə halında yaşayırlar. İlin isti aylarında səhər və axşam saatlarında otlayır və günorta dincəlirlər. Çox hallarda yaşlı erkək, boğaz və ya balalı fərdlər kiçik dəstələrlə ayrı yaşamağa üstünlük verirlər. Dağların sərt qayalıqlarından dincələn vaxt və axşam saatlarında istifadə edirlər. Qida rasionunun çox hissəsini (87.6%) ot bitkiləri, kollar (8%) və yarımkollar (4.4%) təşkil edir. Heyvanlar ilin bütün fəsillərində su və mineral duzlardan istifadə edirlər. Yaşayış yerlərini və hündürlük qurşaqlarını dəyişməyə meyilli deyildir. Muflonlarda ən çox şaquli miqrasiyalar müşahidə edilir. Payızın sonuna yaxın cütləşir, boğazlıq müddəti 5-5.5 aya qədər davam edir. Doğum dövrü martın sonu və ya aprelin 2-ci ongünlüyündən başlayaraq iyunun birinci yarısına qədər başa çatır. 1-2 bala doğurlar. Dişi fərdlər 1.5-2, erkək balalar isə 2.5-3 yaşında cinsi yetişkənliyə çatırlar. Fəsillərlə əlaqədar olaraq ildə 2 dəfə yaz və payız tükdəyişməsi (tüləməsi) baş verir. Yayda tük örtüyünün rəngi nisbətən açıq qəhvəyi, boğazının altından başlamış bədəninin qarın nahiyyəsi və ətrafların içəri hissələri ağımtıl rəngdə, qış aylarında isə bədənin rəngi tündləşir. Ömrü təbiətdə 10-12 ilə qədər olur.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Brakonyerlik, muflonların yaz və yay otlaqlarında ev heyvanlarının otarılması, otlaqların biçilməsi, yandırılması və s.

Qəbul edilmiş və qəbul edilməsi vacib olan tədbirlər

Naxçıvan MR–da Culfa və Babək rayonlarının inzibati ərazilərində muflonların əsas qış otlaqları olan ərazilərdə ciddi mühafizə rejiminin yaradılması.

Ədəbiyyat

• Верещагин Н.К. Каталог зверей Азербайджана. Баку, АН Азерб.ССР, 1942;
• Кулиев С.М. Животный мир Азербайджана. Позвоночные, т.3, Баку: Элм, 2000, с. 613 - 616;
• Quliyev S.M. Azərbaycanın cütdırnaqlılar faunası. Bakı: Elm və Təhsil, 2008, s. 224 (55 - 83)
• Azərbaycan heyvanlar aləmi, Onurğalılar III cild, Bakı 2004, s 619
• Azərbaycan Respublikasının "QIRMIZI KİTABI", II cild, Fauna, Bakı 2013