Askalaf (Aresin oğlu)
Askalaf (q.yun. Ἀσκάλαφος; hərf. uçub keçən gecə quşu[3]; lat. Ascalaphus) — qədim yunan mifologiyasında personaj, müharibə tanrısı Aresin oğlu, Orxomen padşahı, arqonavt. O, Troya müharibəsi zamanı ordusu ilə axeylərə qoşulmuşdur. Homerin "İliada" əsərinə görə, Askalaf burada Troya şahzadəsi Deifob tərəfindən öldürülmüşdür.
| Askalaf | |
|---|---|
| q.yun. Ἀσκάλαφος | |
| Mifologiya | qədim yunan mifologiyası |
| Cinsi | kişi[d] |
| Fəaliyyəti | Orxomen padşahı |
| Atası | Ares[1][2] |
| Anası | Astioxa[d][1][2] və ya Pernida[d] |
| Qardaşı və bacısı | İalmen[d][1] |
| Dəfn yeri | |
| Xatırlanması | "İliada" |
Mənşəyi
redaktə.jpg)
Askalaf Ares və Astioxanın oğlu idi.[4][5][6] O, Mini Orxomeninin padşahı olmuşdur.[7] Aleksey F. Losev vurğulamışdır ki, Askalaf atasına xas cilovsuzluq, vəhşilik və qəddarlıq xüsusiyyətlərini nümayiş etdirmişdir.[8] Psevdo-Higin Askalaf və onun qardaşı İalmeni Lik və Pernidanın oğulları, Arqolida yerliləri adlandırmışdır.[9][10] Mifin bu cür interpretasiya edilməsi başqa heç bir yerdə müşahidə edilməmişdir.[5] Samosatlı Lukian Aresin Askalafın atası olması mifinin rasional şərhini vermişdir. Onun fərziyyələrinə görə, Askalaf Ares tərəfindən himayə olunurdu və buna görə də o, ilahi mənşəyə malik bir şəxs hesab olunurdu.[11] Tarixçi Lev S. Kleyn "Askalaf" və tibb tanrısı "Asklepi"nin adlarında oxşarlıq tapmışdır. O, bu əsasda qədim Yunanıstanda arxaik dövrdən əvvəlki vaxtlarda müəyyən bir tanrının mövcudluğu haqqında fərziyyə irəli sürmüşdür. Bu tanrının obrazı Apollonun oğlu Asklepi və Aresin oğlu Askalafa bölünmüşdü. Onların hər ikisi yaralarla bağlıdır, çünki biri yaraları sağaldır, digəri isə yaraları yaradır.[12]
Psevdo-Apollodorun yazdıqlarına görə, Askalaf Qızıl yun uğrunda Arqolidadan Kolxidaya səfər edən Yason və digər personajlara qoşulmuşdur.[13][5] Askalaf Yelena ilə evlənməyə namizəd olan onlarla insandan biri idi.[14][15] Yelenanı övladlığa götürmüş atası, Sparta padşahı Tindarey çətin seçim qarşısında qalmışdı. Bir çox məşhur döyüşçülərdən, padşahlardan və tanrı oğullarından Yelenanın həyat yoldaşına çevriləcək bir dost və onlarla qəzəbli düşmən əldə edə bilərdi. Odisseyin məsləhəti ilə Tindarey bütün bu insanları Yelenanın gələcək həyat yoldaşını tanımaq üçün and içməyə, ən əsası isə təhlükə və təhqir zamanı ona köməyə gəlməyə məcbur etmişdir.[16][17][18] Sonda Menalay Yelenanın həyat yoldaşı olmuşdur, lakin Askalaf Tindareyə verdiyi anda görə özünü ömürlük borclu hala gətirmişdi. On il sonra Troya şahzadəsi Paris ilahə Afroditanın köməyi ilə Yelenanı oğurlayan zaman Askalaf və ordusu Troya şəhərini fəth etmək üçün yola çıxan axey ordusuna qoşulmağa məcbur qalmışdır.[19]
Troya müharibəsi
redaktəAskalaf ilk dəfə Homerin "İliada" əsərində qardaşı İalmen ilə birlikdə Mini Orxomeni və Aspledondan Troya şəhərinə 30 gəmi gətirən bir personaj kimi təsvir edilmişdir.[20] Tarixçilər Askalafın xatırlandığı "İliada"nın "Gəmilər kataloqu" fraqmentini təhlil edən zaman onun "gecikmiş" təbiətinə vurğu etmişdilər. Bir versiyaya görə, Askalafın komandanlığı altında olan orxomenlilər boetiyalılar ilə fokidalılar arasında yerləşirdilər. Poemanın mətninin bir qədər növbəti hissələrində qeyd edilmişdir: "Hər iki lider Fokida milislərinin sıralarını düzdülər / Boetiyalıların yanında, sol cinahda, döyüşə silah aldılar".[21] Mətndə elə göstərilmişdir ki, sanki onların arasında orxomenlilər yox idi. Bu əsasda tarixçilər belə qənaətə gəlmişdilər ki, Askalaf və İalmənin ordusunu haqqında hissələr orijinal mətnə sonradan daxil edilmişdir.[22]
Askalaf və İalmen Aqamemnonun Troya darvazalarını qorumağı həvalə etdiyi yeddi personajın siyahısındadır.[23][24] Döyüşlərin birində Troya şahzadəsi Deifob geri çəkilən İdomeneyə nizə atmışdı və bu, Askalafa dəymişdir.[25] Bu hadisə Askalafın həlak olmasına gətirib çıxarmışdır.[26][27] Askalafın atası Ares troyalıları müdafiə edirdi, lakin oğlunun ölümünü Heradan öyrənən zaman qatillərdən qisas almağa hazırlaşmışdır.[28] Narrativin məntiqinə görə, o, troyalılara hücum etmək niyyətində idi, hətta atlarını "qorxu və vahimə" ilə yəhərləməyi əmr etmişdi.[29] Eyni zamanda, Aresin "oğlumun qisasını almaq üçün axey ordularına gedirəm" ifadəsi də ziddiyyətlidir, çünki o, ya axeyləri öldürəcək, ya da onlarla birlikdə troyalılara qarşı vuruşacaqdı. Hər iki halda narrativin ana xətti ilə uyğunsuzluq yaranır. Afina Aresi dayandırmış və ona Zevsin Troya yaxınlığındakı döyüşlərdə tanrıların iştirakını qadağan etdiyini xatırlatmışdır.[30]
Kritli Diktis Askalaf ilə əlaqədar bir neçə mifi nəql etmişdir. Onlar Askalafın "İliada" əsərinin hadisələrində "ölüm"ündən sonra baş tutmuş hadisələr ilə bağlıdır. Burada "İliada"nın on üçüncü nəğməsində həlak olmuş Askalafın eyni əsərin on altıncı nəğməsində həlak olmuş Patroklun dəfni üçün odun yığmasından,[31] Pentesileya amazonları ilə döyüşə girməsindən bəhs edilmişdir.[32][24][5]. Başqa bir versiyaya görə, Troya müharibəsindən sonra Askalaf və ya onun qardaşı İalmen Pont Yevskini adasında Aretiada padşahı olmuşdular.[33]
Psevdo-Aristotelə aid edilən "Peplos pərdəsi"nin bir fraqmentinə görə, Askalaf qardaşı İalmen ilə birlikdə Boetiyada dəfn edilmişdir.[34] Solunlu Yevstafi "İliada"ya verdiyi şərhdə Askalafın Fələstində dəfn olunduğunu qeyd etmişdir. Onun yazılarına görə, Səməriyyə öz adını "Aresin oğlu"nun (yun. σάμα Άρην) məzarından almışdır.[24][5]
Astronomiyada
redaktəAskalaf adına Yupiter ətrafında yerləşən Troya asteroidi 21 yanvar 1988-ci ildə Palomar Rəsədxanasında ABŞ astronomları Kerolin və Yucin Şumeyker tərəfindən kəşf edilmişdir.[35][36]
Mənbə
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 Любкер Ф. Ascalaphus (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 166.
- ↑ 1 2 MANTO (ing.).
- ↑ Gundel, 1914
- ↑ Гомер. Песнь вторая // Илиада = Ιλιάς / Пер. Н. И. Гнедича. Строки 513–515
- ↑ 1 2 3 4 5 Dümmler, 1896
- ↑ Tzetzes, 2015. səh. 41, Prologue 537–538
- ↑ Павсаний, 1996, IX, 37, 7
- ↑ Лосев, 1980
- ↑ Псевдо-Гигин, 2000, 97
- ↑ Abril Cultural, 1973
- ↑ Лукиан, 2001, 20
- ↑ Клейн, 2000. səh. 36
- ↑ Псевдо-Аполлодор, 1972, I, IX, 16
- ↑ Псевдо-Аполлодор, 1972, III, X, 8
- ↑ Псевдо-Гигин, 2000, 81
- ↑ Псевдо-Аполлодор, 1972, III, X, 8—9
- ↑ Павсаний, 1996, III, 20, 9
- ↑ Ярхо Елена, 1980
- ↑ Ярхо Троянская война, 1980
- ↑ Гомер. Песнь вторая // Илиада = Ιλιάς / Пер. Н. И. Гнедича. Строки 511–512
- ↑ Гомер. Песнь вторая // Илиада = Ιλιάς / Пер. Н. И. Гнедича. Строки 525–526
- ↑ Клейн, 2000. səh. 35
- ↑ Гомер. Песнь девятая // Илиада = Ιλιάς / Пер. Н. И. Гнедича. Строки 82
- ↑ 1 2 3 Schirmer, 1884—1890
- ↑ Гомер. Песнь тринадцатая // Илиада = Ιλιάς / Пер. Н. И. Гнедича. Строки 516–520
- ↑ Grimal, 2008. səh. 279
- ↑ Parramon i Blasco, 1997. səh. 29
- ↑ March, 2014
- ↑ Ахутин, 1991. səh. 43
- ↑ Клейн, 1998. səh. 422—423
- ↑ Диктис Критский, 2003, III, 12
- ↑ Диктис Критский, 2003, IV, 2
- ↑ Ascalaphus // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885.
- ↑ Псевдо-Аристотель, 1869, p. 314, 19
- ↑ Lutz D. Schmadel. Dictionary of Minor Planet Names (англ.). — Fifth Revised and Enlarged Edition. — B., Heidelberg, N. Y.: Springer, 2003. — P. 426. — ISBN 3-540-00238-3.
- ↑ "(4946) Askalaphus = 1988 BW1". Minor Planet Center. The International Astronomical Union (IAU). 2018-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-07.
Ədəbiyyat
redaktə- Аполлодор. Мифологическая библиотека. Л.: Наука. Перевод, заключительная статья, примечания, указатель В. Г. Боруховича. 1972.
- Аристотель. Peplus // Fragmenta Aristotelis. Parisiis: Editore Ambrosio Firmin Didot. collegit, disposuit, illustravit Şablon:Нп5. 1869.
- Гигин. Мифы. Античная библиотека. СПб.: Алетейя. Пер. с лат., комм. Д. О. Торшилова; под общ. ред. А. А. Тахо-Годи. 2000. ISBN 5-89329-198-0.
- Гомер. [[İliada|Илиада]]. Л.: Наука. Ленингр. отд-ние,. Пер. Н. И. Гнедича; Изд. подгот. А. И. Зайцев; Отв. ред. Я. М. Боровский. 1990. ISBN 5-02-027982-Х.
- Диктис Критский. Дневник Троянской войны. Книги V—VI // Вестник древней истории. Вступительная статья, перевод с латинского и комментарии В. Н. Ярхо. № 4 (247). 2003. 247—262.
- Лукиан Самосатский. Об астрологии // Сочинения. Античная библиотека. Античная литература. 2. СПб.: Алетейя. Общая редакция А. И. Зайцева. 2001. ISBN 5-89329-314-2.
- Tzetzes, John. Allegories of the Iliad (ingilis). Adam Goldwyn, Dimitra Kokkini tərəfindən tərcümə olunub. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England: Dumbarton Oaks Medieval Library. 2015. ISBN 978-0-674-96785-4.
- Павсаний. Описание Эллады. СПб.: Алетейя. Пер. и примеч. С. П. Кондратьева; под ред. Е. В. Никитюк. Ответ. ред. проф. Э. Д. Фролов. 1996. ISBN 5-89329-006-2.
- Ахутин А. В. Эпический исход // Mathesis. Из истории античной науки и философии. М.: Наука. Ответственный редактор доктор философских наук И. Д. Рожанский. 1991. ISBN 5-02-008159-0.
- Клейн Л. С. Анатомия «Илиады». СПб.: Издательство С.-Петербургского университета. 1998. ISBN 5-288-01823-5.
- Клейн Л. С. Каталог кораблей: структура и стратиграфия // Stratum plus. Археология и культурная антропология. № 3. 2000. 17—51.
- Лосев А. Ф. Арес // Мифы народов мира. М.: Советская энциклопедия. Главн. ред. С. А. Токарев. 1980. 85.
- Ярхо В. Н. Елена // Мифы народов мира. М.: Советская энциклопедия. Главн. ред. С. А. Токарев. 1980. 356–358.
- Ярхо В. Н. Троянская война // Мифы народов мира. М.: Советская энциклопедия. Главн. ред. С. А. Токарев. 1980. 999–1001.
- Georg Ferdinand Dümmler. Askalaphos 2 // Georg Wissowa (redaktor). Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (alman). Stuttgart: J. B. Metzler’sche Verlagsbuchhandlung. 1896. /.
- Wilhelm Gundel. Ialmenos // Georg Wissowa (redaktor). Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (alman). Stuttgart: J. B. Metzler’sche Verlagsbuchhandlung. 1914. /.
- Adolf Schirmer. Askalaphos 1 // Roscher Wilhelm Heinrich (redaktor). Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (alman). Leipzig: Druck und Verlag von B. G. Teubner. 1884—1890. /.
- March, Jennifer R. Dictionary of Classical Mythology (ingilis). Oxford: Oxbow Books. 2014. ISBN 1782976353.
- Grimal, Pierre. Diccionari de mitologia grega i romana (katalan). Barcelona: Edicions de 1984. 2008. ISBN 9788496061972.
- Parramon i Blasco, Jordi. Diccionari de la mitologia grega i romana (katalan). Barcelona: Edicions 62. 1997. ISBN 84-297-4146-1.
- Dicionário de mitologia greco-romana (portuqal). São Paulo: Abril Cultural. 1973. OCLC 45781956.