Аdi аtşаbаlıdı
Adi atşabalıdı (lat. Aesculus hippocastanum)[1] - şabalıd cinsinə aid bitki növü.[2]
| At şabalıdı | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aesculus hippocastanum | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||
| Aesculus hippocastanum L. | |||||||||||||||||
| Sinonimlər | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Təbii yayılması:Redaktə
Cənubi Balkan yarımadasında, Şimali Yunanıstanda və Cənubi Bolqarıstanda dağlarda, dəniz səthindən 1000-1200 m yüksəklikdə bitir.
Botaniki təsviri:Redaktə
Hündürlüyü 25-30 m, diametri 1 m-dən çox olan, sıx mütənasib çətirli, iri gövdəli, dekorativ ağacdır. Gövdəsinin qabığı boz-qonur rəngdə olub, çatlayaraq nazik lövhəciklər halında tökülür. Cavan budaqları yoğun, çılpaq, sarımtıl-qəhvəyi və ya qırmızımtıl-qonur, boz rəngə çalan mərciməklərlə örtülüdür. Yumurtacıqları iri, 1-3 sm uzunluqda olub, yapışqanlıdır. Yarpaqları iri, barmaqları mürəkkəb, 20 sm uzunluqda olub, 6-7 oturaq, iri, uzunsov, nizəvari, ucu iti, kənarları mişarvarı dişli olub, 8-20 sm uzunluqdadır. Yarpaq saplağı 15 sm-ə çatır. Tumurcuqları iri (2-3 sm uzunluqdadır), yapışqanlı pulcuqlarla örtülüdür. Çiçəkləri sıx, 20-30 sm uzunluqda və 7-12 sm enində, düz dayanan, piramidal şəkilli süpürgəçiçək qrupunda yerləşir, beş dilimli kasacıqdan, beş ağ rəngli kirpikvari ləçəklərdən ibarətdir. Kasacığı silindrvari-zınqırovvaridir. Ləçəkləri 5-13 mm-ə qədər uzunluqda, ağ və ya qırmızımtıldır. Yumurtalığı xırda tikancıqlarla örtülüdür. May-iyun aylarında çiçəkləyir, sentyabr-oktyabrda meyvəsi yetişir. Meyvə yetişəndə uc tərəfi çatlayandır. Toxumları 2,5-3 sm uzunluqda qəhvəyi-qonur rəngdədir. Payızda yarpapaqları qızılı-sarı rəng alır.
Ekologiyası:Redaktə
Mülayim iqlim şəraitində yaxşı bitir.
Azərbaycanda yayılması:Redaktə
Mədəni halda bir çox şəhər və kəndlərin yaşıllaşdırılmasında istifadə edilir. Abşeronda su ilə təmin olunmuş sahələrdə əkmək olar.
İstifadəsi:Redaktə
Ballı bitkidir. Meyvələrindən nişasta, yağ, spirt, saponin və s. maddələr alınır. Yaşıllaşdırmada qrupla xiyaban və yol kənarlarında əkmək üçün qiymətlidir.
MənbəRedaktə
- ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
Azərbaycan Dendroflorası III cild-Bakı:"Elm",2016,400 səh. T.S.Məmmədov
Məlumat mənbələriRedaktə
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. "Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh.
İstinadRedaktə
- Флoрa Aзeрбaйджaнa. т.5. 1954; Флoрa Kaвkaзa. т.5. 1954;
- Azərbaycanın ağac və kolları. I cild. 1961;
- Azərbaycan flora-sının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008;
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh