Avropa cüyürü

Avropa cüyürü
Avropa cüyürü
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Klad: Scrotifera Qranddəstə: Ferungulata Ranqsız: Dırnaqlılar Dəstə: Cütdırnaqlılar Klad: Artiofabula Klad: Cetruminantia Klad: Ruminantiamorpha Yarımdəstə: Gövşəyənlər İnfradəstə: Pecora Fəsilə: Marallar Yarımfəsilə: Capreolinae Triba: Capreolini Cins: Cüyür ???: Avropa cüyürü
Beynəlxalq elmi adı
	Capreolus capreolus L., 1758;
ITIS	625063
NCBI	9858
EOL	308479
FW	149382

Avropa cüyürü (lat. Capreolus capreolus) — məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin marallar fəsiləsinin cüyür cinsinə aid gövşəyən heyvan növü. Cüyürün 5 yarımnövü məlumdur. Azərbaycanda Avropa yarımnövünə aid olan xırda formalı cüyür yayılmışdır. Cüyürə bəzən əylik də deyirlər.^[3]

Qısa təsviriRedaktə

Uzunluğu 100–150 sm, hündürlüyü 75–100 sm olur. Qulaqları uzun, quyruğu qısadır. Çox yaraşıqlı görkəmə malik olan cüyürün dırnaqları iti, burun güzgüsü tünddür. Dişi cüyürlər buynuzsuz, erkək cüyürlər də isə 3–5 çıxıntılı buynuzlar olur.^[4]

YayılmasıRedaktə

Bütün Avropa, Şimali İran, Kiçik Asiyanın şərqindən Volqaya qədər yaşamışdır. Azərbaycanda vaxtilə (XX əsrin 50–60-cı illəri) bütün təbii vilayətlərdə yayılmışdı. Hal-hazırda Kür-Araz vilayətində nəsli kəsilmiş, qalan ərazilərdə isə çox lokal sahələrdə nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsində olan növə çevrilmişdir. Böyük Qafqazın cənub-şərq və çox az miqdarda şimal-şərq yamaclarında qalmışdır. Vaxtı ilə geniş ərazidə yayılsa da, hazırda bu ərazilər xeyli daralmışdır. Buna səbəb onların yaşadığı ərazilərdə yırtıcı heyvanların çox olması, qanunsuz ovlanmasıdır.^[5]

Yaşayış yeri və həyat tərziRedaktə

Zoğal, fındıq, qoza toxumlu kollar, ağaclar olan alçaq dağlıq və dağətəyi biotoplarda yaşamağa üstünlük verirlər. Əsas yaşayış yerləri dəniz səviyyəsindən 200–2500 m hündürlükdə olan palıd, vələs, fıstıq və qarışıq meşə landşaftlarını əhatə edir. Sürü halında yaşayırlar. Adi halda sürülərin tərkibində 4–5, qış fəslində isə onların sayı 15–20 başa qədər artır. Qidalanma və təhlükəsizliyini təmin etməklə əlaqədar ilin fəsillərindən asılı olaraq üfüqi və şaquli formada köç edirlər. Belə yerdəyişmələr fəsillərlə əlaqədar olub, yaşayış biotopları daxilində baş verir. Sutkalıq və fəsillərlə əlaqədar olaraq fəal həyat tərzinə malikdirlər. Bu fəallıq ilin isti fəsillərində daha da artır. Cinsi yetişkənlik, dişi fərdlərdə 2, erkəklərdə isə 3 yaşında başa çatır. Boğazlıq müddəti adətən 9 aydan 10 aya qədər davam edir. Doğum dövrü aprel-may aylarına təsadüf edir. Azərbaycanda cüyürlərin qida rasionuna 44 növ bitki daxildir. Bunların paxlalılar, taxılkimilər, kol və ağac bitkiləri üstünlük təşkil edir. Orta ömür müddəti 10–12 ilə qədərdir.^[6]

SayıRedaktə

Hal-hazırda Azərbaycanın təbii vilayətlərində cüyürlərin sayı XX əsrin birinci yarısında olan məlumatlarla müqayisədə 60–65% azalaraq 1000–1200 baş təşkil edir.

Məhdudlaşdırıcı amillərRedaktə

iki qrupa bölünür: təbii və antropogen. Quraqlıq, uçqunlar, sürüşmələr, meşə yanğınları, sellər, brakonyerlik, cüyürlərin yay otlaqlarında ev heyvanlarının otarılması, çoban itləri, meşələrin qırılması, biotoplarında otlarının biçilməsi və s. kimi amillər.

Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlərRedaktə

Azərbaycanda cüyürün yaşayış yerlərinin qorunması Bern konvensiyasının II əlavəsinə uyğun olaraq həyata keçirilir. Hirkan, Şahdağ, Altıağac, Samur-Yalama və Göygöl Milli Parklarının təşkili və bir sıra dövlət təbiət qoruqlarının genişləndirilməsi həyata keçirilmişdir.

Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlərRedaktə

Daşkəsən-Gədəbəy dağ-meşələri ərazisində hər hansı bir qorunma statusu olan sahələrin yaradılması zəruridir.

ƏdəbiyyatRedaktə

Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013.
Quliyev S.M. Azərbaycanın cütdırnaqlılar faunası. Bakı: Elm və Təhsil, 2008, s. 105 – 130.
Верещагин Н.К. Каталог зверей Азербайджана. Баку, АН Азерб. ССР, 1942, 95 s.;
Алекперов Х.М. Млекопитающие Юго-западного Азербайджана. Баку, АН Азерб.ССР, 1966, 42 – 45;

Həmçinin baxRedaktə

Qafqaz köpgəri

Ceyran

Asiya muflonu

İstinadlarRedaktə

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
↑ Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013.
↑ Верещагин Н.К. Каталог зверей Азербайджана. Баку, АН Азерб. ССР, 1942, 95 s.;
↑ лекперов Х.М. Млекопитающие Юго-западного Азербайджана. Баку, АН Азерб.ССР, 1966, 42 – 45;
↑ Quliyev S.M. Azərbaycanın cütdırnaqlılar faunası. Bakı: Elm və Təhsil, 2008, s. 105 – 130.

[_c64007cdbc3a6184-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.

[_d84c74b98bfa7249-2] Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0

[3] Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013.

[4] Верещагин Н.К. Каталог зверей Азербайджана. Баку, АН Азерб. ССР, 1942, 95 s.;

[5] лекперов Х.М. Млекопитающие Юго-западного Азербайджана. Баку, АН Азерб.ССР, 1966, 42 – 45;

[6] Quliyev S.M. Azərbaycanın cütdırnaqlılar faunası. Bakı: Elm və Təhsil, 2008, s. 105 – 130.

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]