Ədliyyə Nazirliyi (Azərbaycan)

Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi — ədliyyə sisteminin tənzimlənməsi, dövlət ittihamçısına nəzarət, hüquq sisteminin və ictimai asayişin qorunması və qanun islahatlarının aparılması məsələləri ilə məşğul olan dövlət qurumu.

Ədliyyə Nazirliyi
Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi
Ümumi məlumatlar
Ölkə	Azərbaycan
Yaradılma tarixi	28 may 1991
Əvvəlki qurum	Azərbaycan SSR Ədliyyə Nazirliyi
Ünvan	İnşaatçılar prospekti, 1
Rəhbərlik
Nazir	Fikrət Məmmədov
Müavinlər	Toğrul Musayev Vilayət Zahirov Azər Cəfərov Məhərrəm Əliyev Ceyhun Həsənov
Rəsmi saytı	justice.gov.az

Tarixi

1918-ci il may ayının 28-də — Azərbaycan Demokratik Respublikasının elan edildiyi gün Ədliyyə Nazirliyi də yaradılmışdır.

Nazirlik öz işinə ilk növbədə ədliyyə strukturlarının, məhkəmələrin və istintaq sahələrinin bərpası ilə başlamış, gərgin fəaliyyət nəticəsində məhkəmə aparatları tədricən bərpa edilmiş, binalar qaydaya salınmış, çətinliklə də olsa hüquq ədəbiyyatı kitabxanası yaradılaraq 6 aylıq hüquq kursları təşkil edilmişdir.

Həmçinin, ədliyyə orqanları və məhkəmələrin fəaliyyəti ilə bağlı bir sıra qərarlar qəbul edilmiş, o cümlədən 1918-ci il noyabr ayının 14-də Azərbaycan Məhkəmə Palatasının Əsasnaməsi, noyabrın 22-də isə Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsi təsdiq edilmişdir. Cəzaçəkmə yerləri ilə aparılan işin ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində əhəmiyyəti nəzərə alınaraq hökumətin 1919-cu il 11 avqust tarixli qərarı ilə əvvəllər Daxili İşlər Nazirliyinin tərkibində olan həbsxanalar Ədliyyə Nazirliyinin tabeliyinə verilmiş, nazirliyin təşəbbüsü ilə "İstintaq hissəsinin quruluşu və gücləndirilməsi haqqında", "Məhkəmə idarəsi sahəsində vəzifələrə namizədlər haqqında", "Azərbaycan andlı iclasçılar məhkəməsinin tə'sis edilməsi haqqında", ADR-in yaranmasından il yarım keçməsi münasibətilə ümumi amnistiya haqqında və digər qanunlar parlamentin müzakirəsinə çıxarılmışdır.

Azərbaycan Demokratik Respublikasının 1920-ci il aprel ayının 27–28-də Rusiyanın XI Qızıl Ordusu tərəfindən işğal edildikdən sonra inqilab komitəsinin 13 may 1920-ci il tarixli qərarı ilə Ədliyyə Nazirliyi ləğv edilmiş, Xalq Ədliyyə Komissarlığı yaradılaraq, onun səlahiyyətlərinə qanunvericilik layihələrinin hazırlanması, məhkəmə işçilərinin seçilməsi, təlimatlandırılması və onlara inzibati rəhbərlik edilməsi, qanunçuluğa ali nəzarət və istintaqın aparılması daxil edilmişdir. Lakin, 1930-cu ildə bu komissarlıq ləğv edilərək onun funksiyaları prokurorluq, Ali Məhkəmə, Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinə və digər orqanlara verilmişdir.

1933-cü ildə məhkəmələrin, prokurorluğun, istintaqın birləşdirilməsi, vahid məhkəmə siyasətinin həyata keçirilməsi, bütün hakimiyyət orqanlarının, təsərrüfat müəssisələrinin, ictimai birliklərin və fiziki şəxslərin hərəkətlərinin qanuniliyini müşahidə etmək məqsədilə Xalq Ədliyyə Komissarlığı yenidən təşkil edilmiş, onun səlahiyyətinə qanun layihələrinin hazırlanması, qanunların şərhi, məhkəmə kadrlarının hazırlanması, əhaliyə hüquqi yardımın təşkili, penitensiar sistemin idarə olunması, Ali Məhkəməyə, Dövlət prokurorluğuna və vəkillərə rəhbərlik etmək funksiyaları daxil edilmişdir.

1937-ci ildə Xalq Ədliyyə Komissarlığının yeni Əsasnaməsi təsdiq edilmiş, onun səlahiyyətləri xeyli məhdudlaşdırılmış, əsas fəaliyyət sahəsi məhkəmə və notariat orqanlarının işinin təşkili və onlara rəhbərlik etməkdən ibarət olmuşdur. 1959-cu ildə Ədliyyə Komissarlığı yenidən ləğv edilmiş, məhkəmə orqanlarının fəaliyyətinə rəhbərlik və nəzarət, məhkəmə statistikasının aparılması Ali Məhkəməyə həvalə edilmiş, Nazirlər Soveti yanında Hüquq Komissiyası təşkil olunmuş və bununla da Ədliyyə Komissarlığının səlahiyyətləri ayrı-ayrı dövlət orqanları arasında bölüşdürülmüşdür.

İfrat mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətə aludəçilik, ayrı-ayrı dövrlərdə ədliyyə orqanlarından repressiya aləti kimi istifadə edilməsinə yönələn dövlət siyasəti, bu orqanların dəfələrlə ləğv edilib yenidən yaradılması ədliyyə sisteminin sabit struktura malik olmasına və işinin təşkilinə maneçilik törədirdi.

Ədliyyə Nazirliyinin yenidən yaradılması görkəmli dövlət xadimi cənab Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrə təsadüf edir. Belə ki, 27 oktyabr 1970-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarı ilə Ədliyyə Nazirliyi təsis edildi və bununla da Azərbaycan ədliyyə tarixində yeni mərhələ başlanmış oldu. Ədliyyə Nazirliyi sabit fəaliyyət göstərərək məhkəmə orqanlarına təşkilati rəhbərliyi həyata keçirmiş, əhaliyə hüquqi yardımı yaxşılaşdırmış, notariat fəaliyyətinin və məhkəmə ekspertizalarının aparılmasını tə'min etmiş, ümumiyyətlə, ədliyyə işi təkmilləşdirilərək onun gələcək inkişafı üçün zəmin yaranmışdır.

Fəaliyyəti

Nazirlik, hüquqi ekspertiza, mühasibat uçotu və hüquqi aktların dövlət qeydiyyatı ilə ədliyyə sahəsində dövlət siyasətini və idarəetməsini idarə edir. Qanunvericiliyin hazırlanmasında, qanunların hazırlanmasında, hüquqi akt layihələri ilə bağlı təkliflərin hazırlanmasında və hüquqi maarifləndirmədə iştirak edir. Nazirlik hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatına, nəşrlərin reyestrinin aparılmasına da nəzarət edir. Notariat fəaliyyəti, vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının qeydiyyatı, övladlığa götürmə, sənədlərin leqallaşdırılması ilə bağlı dövlətlərarası məsələlər də nazirliyin fəaliyyət dairəsinə aiddir. Bundan əlavə, agentlik məhkəmə qərarlarının icrası, məhkəmələrin təşkilati təminatı, məhkəmə məlumatlarının toplanması və qeyri-kommersiya təşkilatlarına veriləcək qrant müqavilələrinin qeydiyyatından məsuldur. Nazirliyə hazırda 2000-ci ilin aprelində təyin olunmuş Fikrət Məmmədov rəhbərlik edir.

• ədliyyə sahəsində vahid dövlət siyasətinin formalaşdırılmasında iştirak edir və bu siyasətin həyata keçirilməsini təmin edir;
• məhkəmə sisteminin inkişafını təmin edir;
• hüquq-mühafizə;
• qanunvericilik aktlarının layihələrini hazırlayır, normativ hüquqi aktların hüquqi ekspertizasını və dövlət qeydiyyatını aparır;
• notariusun fəaliyyətini təmin edir;
• qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərinin, xarici qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərinin nümayəndəliklərinin və filiallarının dövlət qeydiyyatını aparır;
• sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların vahid məlumat reyestrini həyata keçirir;
• Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Dövlət Reyestrini aparır;
• məhkəmələrin, cəzaçəkmə müəssisələrinin və bələdiyyələrin fəaliyyətinə qanunvericiliyə uyğun olaraq dəstək verir;
• hüquqi tədqiqatlar aparır;
• Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələri ilə tənzimlənən Azərbaycan Respublikasının üzərinə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsini təmin edir;
• qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər istiqamətlərdə fəaliyyət göstərir.

Strukturu

Ədliyyə Nazirliyinə Penitensiar Xidmətin rəisi yanında üç müavini olan ədliyyə naziri rəhbərlik edir.

• Təşkilat-nəzarət baş idarəsi
• Qanunvericilik baş idarəsi
• Qeydiyyat və notariat baş idarəsi
• İcra baş idarəsi
• Bələdiyyələrlə iş mərkəzi (baş idarə səlahiyyətli)
• Probasiya xidməti (baş idarə səlahiyyətli)
• Beynəlxalq əməkdaşlıq idarəsi
• İnsan hüquqları və ictimaiyyətlə əlaqələr idarəsi
• İstintaq idarəsi
• Kadrlar idarəsi
• Cəzaların icrasına nəzarət üzrə müfəttişlik (idarə səlahiyyətli)
• Katiblik (idarə səlahiyyətli)
• Maliyyə və təminat idarəsi
• İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları idarəsi

Nazirliyin tərkibinə daxil olan digər ədliyyə orqanları:

• Penitensiar xidmət (baş idarə səlahiyyətli)
• Ədliyyə Akademiyası (baş idarə səlahiyyətli)
• Məhkəmə Ekspertizası Mərkəzi (baş idarə səlahiyyətli)
• Tibb baş idarəsi
• Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Dövlət Reyestri Xidməti (idarə səlahiyyətli)
• Regional, yerli və digər qurumlar