Böyük bağayarpağı

Böyük bağayarpağı (lat. Plantago major) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin bağayarpağıkimilər fəsiləsinin bağayarpağı cinsinə aid bitki növü.

Böyük bağayarpağı
Elmi təsnifat
Beynəlxalq elmi adı

Botaniki təsviri redaktə

Hündürlüyü 6-50 sm olan çoxillik ot bitkisidir. Gövdəsi (adətən bir neçə) yarpaqsızdır, dar, uzun sümbüllə başa çatır.

Enli, yumurtavari, bütöv, 5-7 damarlı, enli saplaq üzərində yerləşən çılpaq yarpaqları birbaşa kökyanı rozetdən çıxır. May-sentyabr aylarında çiçəkləyir, iyun-oktyabr aylarında meyvə verir.

Yayılması redaktə

Böyük bağayarpağı boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinin palearktik-meşə qrupuna aiddir. Avropada, Balkan və Kiçik Asiya ölkələrində, İran, Əfqanıstan, Hindistan, Himalay, Yaponiya, Çin, Monqolustan, Şimali Amerika, Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda böyük bağayarpağı bütün rayonlarda arandan subalp qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2600 m qədər) bitir

Sinonimləri redaktə

  • Plantago borysthenica Wissjul.
  • Plantago dregeana Decne.
  • Plantago gigas H. Lév.
  • Plantago jehohlensis Koidz.
  • Plantago latifolia Salisb.
  • Plantago macronipponica Yamam.
    • Plantago major var. borysthenica Rogow.
    • Plantago major var. gigas (H. Lév.) H. Lév.
    • Plantago major var. jehohlensis (Koidz.) S.H. Li
    • Plantago major var. kimurae Yamam.
    • Plantago major var. major major
  • Plantago major f. major
    • Plantago major var. paludosa Bég.
    • Plantago major var. pauciflora (Gilib.) Bég.
    • Plantago major var. sawadai Yamam.
  • Plantago major f. scopulorum Fr.
    • Plantago major var. sinuata (Lam.) Decne.
  • Plantago sawadai (Yamam.) Yamam.
  • Plantago villifera Kitag.

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər redaktə

Kseromezofitdir, meşə-kol, dağçəmən və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən çəmən, meşə, kolluq, qumsal yerlər, yol kənarları, əkin, bağ və bostanlarda kiçik qruplar əmələ gətirir

Tərkibi redaktə

Flavonoid, saponin, alkaloid, piyli yağlar, aşı və acı maddələr, C, B və K vitaminləri, karotin və qlikozidlərlə zəngindir

Təsiri və tətbiqi redaktə

Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Tibet, Çin, Koreya və xalq təbabətində, farmakologiya və homeopatiyada, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Əsasən dəri, böyrək, göz, şəkərli diabet, sidik kisəsi, mədə-bağırsaq, mədə və onikibarmaq bağırsaq xoraları, epilepsiya, ağciyər vərəmi, bronxit xəstəlikləri, habelə yanıqlar, bəd xassəli şişlər, sınıq, burxulma və zədələnmə, ağızda iltihab prosesləri, irinli yaralar və xoralar, diş və baş ağrıları zamanı istifadə olunur. Bakterisid, protistosid, sedativ, hipotenziv, hemostatik, qansaxlayıcı, bəlğəmgətirici, işlədici və şualanmadan qoruyucu təsirə malikdir.

Əkstəsirləri redaktə

Mədə şirəsinin yüksək turşuluğu ilə bağlı qastrit üçün ziyanlıdır.

İstifadə olunan hissələri redaktə

Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları, çiçəkləri, kökü və toxumları istifadə edilir.

İstifadə formaları redaktə

Cövhər, dəmləmə və şirələr.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi redaktə

Yeməlidir, qızardılmış və üyüdülmüş toxumlardan alınmış un sousların və ədviyyatların (şorabalar üçün) hazırlanmasında istifadə olunur. Yem bitkisidir.

İstinadlar redaktə

  1. Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 112.

Həmçinin bax redaktə