Vikipediya

Bəkir Çobanzadə

Bəkir Vahab oğlu Çobanzadə (krımtat. Bekir Vaap oğlu Çoban-zade; 27 may 1893, Qarasuvbazar, Tavriya quberniyası[d] – 13 oktyabr 1937, Bakı) — ədəbiyyatşünas, şair, türkoloq, dilşünas, mətnşünas, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1934), filologiya elmləri doktoru (1920), professor (1922), repressiya qurbanı.

Bəkir Çobanzadə
Bəkir Vahab oğlu Çobanzadə
Doğum tarixi 27 may 1893(1893-05-27)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 13 oktyabr 1937(1937-10-13) (44 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahələri türkologiya
dilçilik
Elmi dərəcəsi professor
Elmi adı
İş yeri
Təhsili Eötvöş Lorand Universiteti
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

redaktə

Bəkir Çobanzadə 1893-cü il mayın 15-də Krımda, Tavrida vilayəti Simferopol qəzasının Qarasubazar şəhərində anadan olmuşdur. Burada ibtidai təhsil almışdır. 14 yaşında ikən qeyri-adi zəkası ilə diqqəti cəlb etmişdir. Dini Xeyirxahlar Cəmiyyəti onu Türkiyəyə Qalatasaray liseyi — "Sultaniyyə"yə təhsilini davam etdirməyə göndərmişdir (1908–1918). İlk şeirlərini, "Anan harda?" poemasını tələbəlik dövründə qələmə almışdır. İstanbul Universiteti nəzdində olan üçillik ali kursda ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Türkiyədə "Müstəqil tatar Krımı" ideyaları ilə yaşayan gənclərdən ibarət "Krım-tatar tələbə cəmiyyəti"nin yaradıcılarından və rəhbərlərindən olmuşdur. Sonra Budapeşt universitetinin tarix-fılologiya fakültəsində türk, ərəb və macar filologiyası ilə yaxından tanış olmuş, doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Budapeştdə türk dilində çıxan "Şərq" qəzetinin redaktoru olmuşdur (1919). "Krım", "Göy kitab" (İstanbul) məcmuələrində və "Şərq" qəzetində şeirləri dərc edilmişdir (1918–1919). Bu dövrdə Türkiyə, Krım, Orta Asiya və Rusiya dövri mətbuatında ictimai-siyasi, elmi məqalələrini müxtəlif imzalarla çap etdirmişdir. Sonralar "Türk ensiklopediyası"nda "Çoban oğlu", "Bəkir Baybək", "Bəkir Cavbək", "Bəkir Yaybək", "Çoban oğlu Bəkir Sidqi" imzaları ilə məqalələri dərc olunmuşdur.

 
Aleksandr Samoylov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev və Bəkir Çobanzadə həyat yoldaşları ilə birlikdə. Leninqrad, 1925

Vətənə qayıtdıqdan sonra Krım inqilabi komitəsinin rəisi, Krım Maarif Komissarlığında tatar lisaniyyatı və ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri olmuş (1920–1922), eyni zamanda ali məktəblərdə, elmi-tədqiqat institutlarında çalışmışdır. Krım universitetində Şərq fakültəsinin professoru kimi krım-tatar dili və ədəbiyyatından mühazirələr oxumuşdur. Eyni zamanda Krım Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü kimi ictimai fəaliyyətini davam etdirmişdir. Krım universitetinin rektoru olmuşdur. S. Ağamalıoğlunun dəvəti ilə Azərbaycanda yeni əlifba komitəsinin sədri, Yeni türk əlifbası Ümumittifaq Mərkəzi Komitəsinin rəhbəri təyin edilmişdir. Orta Asiyada, Tatarıstanda, Başqırdıstan və Krımda latın əlifbasına keçidlə əlaqədar iş aparmış, eyni zamanda Tavrid, Bakı, Daşkənd, Fərqanə və Buxara ali məktəblərində türkologiyanın ayrı-ayrı problemlərinə dair mühazirələr oxumuşdur (1920–1936). Bu illərdə Britaniya və Ərdəbil nüsxələri əsasında Xətai divanının müqayisəli mətnini hazırlamışdır. I Ümumittifaq Türkologiya qurultayının təşkilində fəal çalışmışdır (1926). Türk xalqlarının yeni əlifbaya keçməsində fəal mübarizə aparmış, Moskvada təlimatçı kurslarında mühazirələr oxumuşdur (1928). Azərbaycan Baş Elmi İdarəsində terminologiya komitəsinə rəhbərlik etmiş, eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində kafedra müdiri, dekan vəzifəsində çalışmışdır (1924–1929). Moskvada Şərq xalqları İnstitutunun həqiqi üzvü seçilmişdir (1928). Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun aspirantura şöbəsinin müdiri işləmişdir (1929). SSRİ EA Zaqafqaziya filialı Azərbaycan şöbəsinin (1932), SSRİ EA Azərbaycan filialının (1935) həqiqi üzvü seçilmişdir. Paris Dilçilik Cəmiyyətinin üzvü olmuşdur. Bir sıra Avropa yazıçıları onun tədqiqat və elmi maraq dairəsinə vüsət vermişdir. Nəzəri-filoloji irsi zəngin və çoxcəhətli idi. Sovet Şərqində yaşayan türk xalqlarının bədii ədəbiyyatının, müasir ədəbi prosesin nəzəri problemlərinin tədqiqinə və dil tarixinin yaranmasında təqdirəlayiq xidmətləri olmuşdur. O, bir sıra monoqrafik əsərlərlə yanaşı, "Türk dilinin metodikası" (1932), "Elmi qramerin əsasları" (1932) kitablarını şərikli tərtib etmişdir. Elmi məqalələri və bədii əsərləri dövri mətbuatda müntəzəm çap olunmuşdur. İlk şeirlər məcmuəsi özbək dilində kütləvi tirajla buraxılmışdır (1971).

Həddən artıq genişsahəli biliklərə malik, həqiqətən də fantastik dərəcədə məhsuldar olan bu yaradıcı yolun qarşısı sərt bir məngənə, dəmir pərdə kimi 1937-ci ilin yanvar ayının 28-də alınır. Həmin gün Kislovodskinin "Qornyak" sanatoriyasında xanımı ilə dincələn professor həbs edilib, Pyatiqorsk türməsinə, oradan da Azərbaycan SSR Daxili İşlər Xalq Komissarlığının təcridxanasına gətirilir. Oktyabrın 12-də, təxminən, 15 dəqiqəlik məhkəmədən sonra ona ölüm hökmü kəsilir. 1937-ci il oktyabrın 13-də hökm icra olunur.

Bəkir Çobanzadənin dəfn yeri məlum deyildir.

Əsərləri

redaktə
  1. Türk dili və ədəbiyyatının tədrisi üsulu. Bakı: Azərnəşr, 1926, 264 səh.
  2. Türk qrameri. Bakı: Azərnəşr, 1930, 202 səh. (şərikli).
  3. Türk ədəbiyyatı (əski türk ədəbiyyatının xülasələri). Bakı: 1929, 81 səh.
  4. Türk ədəbiyyatı (xalq ədəbiyyatı xülasələri). Bakı: 1929, 51 səh.
  5. Qumık dili və ədəbiyyatı tədqiqləri. Bakı: Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin nəşriyyatı, 1926, 105 səh.
  6. Türk dili (birinci kurs). Bakı: Azərnəşr, 1929, 219 səh.
  7. Türk dili və ədəbiyyatının tədris üsulu. I hissə. Bakı: Azərnəşr, 1926, 264 səh.
  8. Türk dili və ədəbiyyatının tədris üsulu. II hissə. Bakı: Azərnəşr, 1927, 218 səh.
  9. Türk dili sərflərinin ümumi qüsurları. Bakı: 1925, 34 səh.
  10. Türk-tatar dialektolojisi. Bakı: Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin nəşriyyatı, 1927, 135 səh.
  11. Türk-tatar lisaniyyatına mədxəl. Bakı: Azərnəşr, 1924, 213 səh.
  12. Krım-tatar ədəbiyyatında qurultayçılıq və millətçilik. Bakı: Azərbaycan-Elmi Tədqiqat İnstitutunun nəşriyyatı, 1929, 33 səh.
  13. Azəri ədəbiyyatının yeni dövrü, nasionalizmdən inter-nasionalizmə. Bakı: Azərbaycan-Elmi Tədqiqat İnstitutunun nəşriyyatı, 1930, 65 səh.
  14. Türk-tatar lisaniyyatına mədxəl. (Ərəb qrafikalı əlifbadan latın qrafikasına çevirəni və yeni kitabın tərtibatçısı: filologiya elmləri namizədi, dosent Nuridə Novruzova). Bakı, 2006.
  15. Seçilmiş əsərləri. (Nəşrə hazırlayan və ön sözün müəllifi: filologiya elmləri doktoru Məmməd Adilov). I cild, Bakı, 2007.
  16. Seçilmiş əsərləri. (Nəşrə hazırlayan və ön sözün müəllifi: filologiya elmləri doktoru Məmməd Adilov). II cild, Bakı, 2007.
  17. Seçilmiş əsərləri. (Nəşrə hazırlayan: Arif Ramazanov, Tərlan Quliyev). III cild, Bakı, 2007
  18. Seçilmiş əsərləri. (Nəşrə hazırlayan və ön sözün müəllifi: filologiya elmləri doktoru Məmməd Adilov). IV cild, Bakı, 2007.

Mənbə

redaktə
  • Nuridə Novruzova. Bəkir Çobanzadə: Həyatı, elmi və pedaqoji fəaliyyəti, "Türk-tatar lisaniyyatına mədxəl" əsəri. (Doktor Bəkir Çobanzadə. Türk-tatar lisaniyyatına mədxəl. Bakı, 2006).
  • Fərrux Rüstəmov. Azərbaycan pedaqogikaşünaslığı. Bakı: Elm və təhsil, 2016. — səh. 262.

Xarici keçidlər

redaktə
 
Vikianbarda Bəkir Çobanzadə ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bəkir_Çobanzadə&oldid=7815912"