Bağayarpağı
Bağayarpağı (lat. Plantago) — bağayarpağıkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Bağayarpağı | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plantago | ||||||||||||||||
 Böyük bağayarpağı (Plantago major) | ||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Elmi adı | ||||||||||||||||
| Plantago L. | ||||||||||||||||
| Sinonimlər | ||||||||||||||||
|
Psyllium Mill. |
||||||||||||||||
| Yarımcinsləri | ||||||||||||||||
|
Plantago Coronopus |
||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Bütün Yer kürəsinə yayılmış 200-ə yaxın növü məlumdur. Onların çoxu alaq otudur. Azərbaycanda 14 növü yayılmışdır, bunlardan təbiətdə ən çox böyük bağayarpağından istifadə olunur. Bağayarpağı adi alaq bitkisi kimi Azərbaycanın bütün rayonlarında bitir.
Botaniki xarakteristikasıRedaktə
İkiillik ot bitkisi olub, qısa vertikal və çoxsaylı sapabənzər lifli kökləri vardır. Gövdə 15-45 sm olub, nazik şırımlı, hamar və dairəvi çiçəklərə malikdir. Yarpaqları dairəvi və ya ellipsəbənzər, bütövkənarlı və ya azdişcikli olub, qanadlıdır. Sünbül çiçəklərinin uzunluğu 5-37 sm- dir. Çiçəkləri kiçik, tacı bozumtul olub, qoltuq tumurcuqlarının üzərində oturur.
Bu bitki dağlıq çəmənliklərdə, həyət və küçələr boyunca yayılmışdır.
Yabanı və mədəni şəkildə əkilən bağayarpağının yarpaqlarını bitki çiçəkləyən dövrdə 3-4 ildən bir toplamaq lazımdır. Dərman məqsədilə bitkinin bütöv, sağlam yarpaqları toplanılmalıdır. Sonra xammalı parça və ya kağız üzərində nazik bir təbəqədə (3-5 sm) yaymalı, yaxşı ventiliyasiya edilən açıq çardaxlarda və ya quruducu şkafda 40-500C-də qurutmaq lazımdır.
Xammal hiqroskopik olduğundan rütublətli, nəmli yerlərdən uzaq tutulmalıdır. İşıqdan qorunan quru yerlərdə, parça kisələrə yığılmaqla saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.[1]
TəbabətRedaktə
İltihab əleyhinə və antiseptik təsir göstərir, bronx vəzilərinin sekresiyasını artırır, bəlğəmi yumşaldaraq tənəffüs yollarından evakuasiyasını asanlaşdırır. Şirəsinin xora əleyhinə və mədə sekresiyasını artırmaq xüsusiyyəti vardır. Kəskin və xroniki laringit, bronxit, bronxial astma, xroniki qastrit, mədə və onikibarmaq bağırsağın normal və ya sekresiyanın azalması ilə müşayiət olunan xora xəstəliyində, xroniki enterit, kolitdə təyin olunur. Elmi təbabətdə öskürəyə qarşı istifadə olunan preparatların tərkibinə daxil edilmişdir. Tərkibində aukubin adlanan qlikozid, polisaaxaridlər, flavonoidlər, aşı maddələri, alkaloidlərin izi, fitonsidlər, acı maddələri, karotin, askarbin turşusu və s. vardır. Bağayarpağı bitkisi hər bir yerdə bitir. Ot yığanlar ondan çox istifadə edirlər. Ln vitro növlü bağayarpağı sitotoksin keyfiyyətinə malikdir. Bağayarpağın tərkibində lyuteolin var, onun tərkibində fitokimyəvi maddə olduğuna görə yaxşı xərçəng əleyhinə təsiri var. Bağayarpağı sellülozla zəngindir, ona görə də qəbizlikdə faydası var. Bağayarpağı cövhərini heyvanlar üzərində yoxladılar və müəyyən oldu ki, o, sidik kisəsi, yumurtalıq, sümük, ağ ciyərin, mədə və limfo xərçənginin müalicəsində kömək edir.
Bağayarpağı faydalı müalicəvi bitkidir. Bu bitkinin müalicəvi xüsusiyyətləri tək xalq təbabətində deyil, ənənəvi təbabətdə də təsdiq olunub, bağayarpağı əsasında dərman preparatları hazırlanır.
Təsiri və tərkibiRedaktə
Yarpaqlarının tərkibində aşı və acı, maddələr, karotin, indekan qlükozidi aukubin, askorbin turşusu (42,2mq%), C və K vitamini, alkoloidlər, flavonoidlər, mannit, sorbit, üzvi turşular (olein) vardır. Toxumlarının tərkibində selik (16%-ə qədər), yağ (20%) və karbohidrat (0,17%) vardır.
Yarpaqlarından hazırlanmış plantaqlyusid məhlulu spazmolotik və iltihabsorucu dərman kimi istifadə edilir.
Bütöv, briketləşdirilmiş yarpaqları keyfiyyətli iltihabsorucu və öskürəkkəsici kimi tətbiq edilir. Böyük bağayarpağının təzə kökündən hazırlanmış sok anasid qastrit və xroniki kolitin müalicəsi üçün əvəzedilməz hesab olunur. Bitki iltihabsorucu, bakterisid, yarasağaldıcı, öskürək və qankəsici, sidikqovucu və hipotenziv təsirə malikdir. Hipertoniya və aterosklerozda daha çox tətbiq edilir. Yarpaqlarının sok və dəmləməsi yaxşı öskürəkkəsici maddə olduğundan kəskin və xroniki tənəffüs yolu xəstəliklərində müvəffəqiyyətlə işlədilir. Bundan başqa mədə-bağırsaq traktı, qastrit, mədə və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyində, kəskin və xroniki enteritdə, xoralı kolitdə işlədilir. Bağayarpağı ishal, dezinteriya və vərəm xəstəliyinin müalicəsində olduqca effektlidir. Bunun üçün1-3 çay qaşığı (5-15q) bitkini 2 stəkan qaynar suda dəmləyərək, gündə 3 dəfə yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl içmək lazımdır (sutqalıq doza). Bikinin ovuntusunu (toz) 1 q-dan gündə 3-4 dəfə yeməkdən 30-40 dəqiqə əvvəl qəbul etmək də olar.
Ağciyər və mədə xərçəngi zamanı bitkinin təzə yarpaqlarını əzərək üzərinə doyana qədər şəkər tozu əlavə etmək və isti yerdə 2 həftə saxlamaq lazımdır. 1 xörək qaşığı gündə 3-4 dəfə yeməkdən 20 dəqiqə əvvəl qəbul edilməlidir.
Qanaxmalarda 2 xörək qaşığı quru bitki və 2 xörək qaşığı gicitkan 2 stəkan qaynar suda dəmlənərək qəbul edilməlidir (sutqalıq doza).
Çiçəkləri yaşıl və ya qonurumtul-yaşıl olub, Spesifik iyə və dada malik . Tərkibində mütləq rütubət 4%, ümumi külün miqdarı 20%, qaralmış və xarab olmuş yarpaqlar 5%, xarab olmuş çiçəklər 1%, üzvi maddələri 1%, mineral maddələri isə 1%-dən çox olmur.
Bədxassəli şişlərin, mədə, bağırsaq, qaraciyər, böyrək, şəkər, sonsuzluq, xroniki xora, göz, qanaxma və ağciyər xəstəliklərinin müalicəsində məsləhət görülür. Bağayarpağın dəmləməsi temperatur və öskürəklə müşayət olunan ağ ciyər vərəmində ağrıkəsici, müxtəlif həşarat və ilan sancmalarında zəhərin orqanizmdən təmizlənməsində əvəzsiz sayılır. Xroniki ishalda bitki və toxumundan istifadə edilir. Yarpaqları elmi təbabətdə dəri xəstəliklərində yaralanma, frunkulyoz və döyənəkli xoralarda, islatma şəklində isə əsasən irinli dəri xəstəliklərində işlədilir. [2]
İstinadlarRedaktə
1.Фернандес Одиле. Мои рецепты от рака. Откровения врача, победившего болезнь / Одиле Фернандес, – Москва, Эксмо, 2019, 512с. – Рак победим. 2. nkpi.az saytı 2020-03-10
NövləriRedaktə
- Plantago afra
- Plantago africana
- Plantago aitchisonii
- Plantago alpina
- Plantago amplexicaulis
- Plantago arborescens
- Plantago arenaria
- Plantago argentea
- Plantago aristata
- Plantago asiatica
- Plantago aucklandica
- Plantago bigelovii
- Plantago canescens
- Plantago coreana
- Plantago cordata
- Plantago coronopus
- Plantago cornuti
- Plantago cretica
- Plantago cynops
- Plantago elongata
- Plantago erecta
- Plantago eriopoda
- Plantago erosa
- Plantago fernandezia
- Plantago fischeri
- Plantago gentianoides
- Plantago glabrifolia
- Plantago grayana
- Plantago hawaiiensis
- Plantago hedleyi
- Plantago heterophylla
- Plantago hillebrandii
- Plantago himalaica
- Plantago incisa
- Plantago krajinai
- Plantago lanceolata
- Plantago lanigera
- Plantago longissima
- Plantago macrocarpa
- Plantago major
- Plantago maritima
- Plantago maxima
- Plantago media
- Plantago melanochrous
- Plantago moorei
- Plantago musicola
- Plantago nivalis
- Plantago nubicola
- Plantago obconica
- Plantago ovata
- Plantago pachyphylla
- Plantago palmata
- Plantago patagonica
- Plantago polysperma
- Plantago princeps
- Plantago purshii
- Plantago pusilla
- Plantago psyllium
- Plantago raoulii
- Plantago rapensis
- Plantago remota
- Plantago reniformis
- Plantago robusta
- Plantago rugelii
- Plantago rupicola
- Plantago schneideri
- Plantago sempervirens
- Plantago sparsiflora
- Plantago spathulata
- Plantago subnuda
- Plantago tanalensis
- Plantago taqueti
- Plantago tenuiflora
- Plantago triandra
- Plantago triantha
- Plantago tweedyi
İstinadlarRedaktə
- Azərbaycanın müalicə əhəmiyyətli bitkiləri. Bakı,1988. səh.68-69.
|
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |