Babil qülləsi

Babil qülləsi — E.ə. II minilliyin əvvələrində Babilistan dövlətində yerləşən bir qüllədir. Onun varlığı haqqında yəhudi, xristian, islam və başqa mənbələrdə rast gəlinir. Əfsanəyə görə bu qüllə tanrıya çatmaq üçün tikilmişdir.

Babil qülləsi
Ümumi məlumatlar
Növü	Motiv (ədəbiyyat)
Ölkə	Babilistan  İraq
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Dünyanın yeddi möcüzəsindən biri hesab edilən və Babilin asma bağlarında yerləşən Babil qülləsi Tanrı Mardukun adına tikilib Şumerlər göylərə sitayiş edir, göylə yeri birləşdirən müqəddəs ağacın varlığına inanırdılar. Şumerlər yeri göylə birləşdirən bu ağacı təmsil edən və Tanrı dağı adlandırdıqları qülləni bizim dövrümüzdən təxminən 5000 il əvvəl tikiblər.

Qüllə əsasən eni 90 metr, hündürlüyü 90 metr olan 7 mərtəbəli bina idi. Qüllənin ətrafında kahinlərin sarayları, taxıl anbarları, qonaq otaqları və tanrı Mardukun başqa bir məbədi olan Esagilaya gedən liturgik yol var idi.

Babili işğal edən Tikulti-Ninurta, Sarqon, Sanherip və Aşurbanipal qülləni dağıdıb. Babil padşahları Nebupolassar və Navuxodonosor isə qülləni yenidən bərpa edirlər. Bununla belə, e.ə. 479–cu ildə Babili işğal edən Fars kralı Xerkes qülləni dağıdandan sonra bir daha təmir edilməmişdir. Lakin Makedoniyalı İskəndər Babilə gələndə uçuq-sökük qüllə onu heyran etdi və onu bərpa etmək qərarına gəldi. Bu səbəbdən dağıntıları təmizləmək üçün 10.000 nəfəri iki ay işlətdi. Lakin İsgəndər öləndə qüllənin təmiri yarımçıq qaldı.

Yahudi və Xristian mənbələrində

Tanax və Əhdi-Ətiq demək olar ki, eyni olduğundan, Babil bahisi hər iki dində eynidir. Tövratın Yaradılış bölməsində Babil qülləsinin adı çəkilir. Nuhun oğulları Böyük Daşqından sonra Sinarda (Şumer) məskunlaşaraq orada bir şəhər və göyə ucalan bir qüllə tikmək istəyirdilər. Rəvayətə görə, tanrı ona çatmağa çalışan insanların həyasızlığına qəzəblənir və eyni dildə danışan insanların dillərini qarışdıraraq onların bir-birini başa düşməsinə mane olur. Qüllənin dağılması Tövratda deyil, Jubilees və ya Leptogenesis kimi tanınan yəhudi sənədlərində təsvir edilmişdir.

İslam mənbələrində

Quranın rəvayətində Musa , Firon , Karun və Haman, çiy kərpicdən hörülmüş bir qüllə eyni əhvalatda adı çəkilir. Müxtəlif coğrafiyalara və tarixi mənbələrə aid olan bu elementlərin ahəngdarlığını təmin etmək üçün bəzi təfsirçilər qeyd olunan strukturun piramida ola biləcəyini, lakin nə Misir piramidalarının memarlığının bir qülləyə bənzədiyini, nə də tikinti materialının gildən hazırlanmadığını bildirirlər.

• Nəhayət, Firon ailəsi özlərinə düşmən və kədər mənbəyi olacaq o uşağı tapıb götürdülər. Şübhəsiz ki, Firon, (vəziri) Haman və onların əsgərləri səhv edirdilər. (Qaz 8)
• Firon dedi: "Mən sənin üçün məndən başqa tanrı tanımıram. Ey Haman, qoy palçıq üzərində soba yandırım və özümə bir qüllə tikim, bəlkə Musanın tanrısına qalxım, amma mən onun bir yalançı olduğunu düşünürəm”. (Qaz 38)
• Firon dedi: “Ey Haman! Mənə uca bir qüllə tik, bəlkə səmanın yollarına çataram və Musanın tanrısını görərəm, çünki mən onun yalançı olduğuna inanıram”. Beləliklə, onun Firona etdiyi pislik zərif göstərildi və o, haqq yolundan çəkildi. Fironun tələsi tamamilə nəticəsiz qaldı” (Mumin 36-37).

Hekayə Tövratdakı hekayəyə bənzəsə də, Babildə deyil, Musanın dövründə Misirdə baş verir. Firon Hamana deyir ki, özünə gil qüllə tiksin və o, çıxıb Musanın tanrısına baxacaq.

Quranda Babil şəhəri Bəqərə surəsinin 102-ci ayəsində qeyd olunur. Harut və Marut adlı iki mələk Allah tərəfindən insanları sehrlə sınamaq üçün Babilə göndərilir, “ Süleymanın hökmranlığı haqqında şeytanların uydurduqlarına tabe oldular. Lakin Süleyman sehr edərək kafir olmadı. Lakin şeytanlar kafir oldular. Çünki onlar insanlara sehri və Babildə Harut və Marut adlı iki mələyə nazil olanı öyrədirdilər. Halbuki o iki mələk hamıya dedi: Biz ancaq imtahan üçün göndərilmişik, siz haqsız iman gətirməyin və kafir olmayın, demədən heç kimə öyrətə bilməzdilər. Halbuki sehrbazlar Allahın izni olmadan heç kimə zərər verə bilməzlər. Onlar özlərinə fayda verəni deyil, zərər verəni öyrənirlər”.

Yakut əl-Həməvinin əlyazmalarında və Lisan əl- Ərəbdə Babil adı çəkilir. Hekayəyə görə, bütün insanlar küləyə qoşularaq bir yerə toplaşırlar. Babildə Allah tərəfindən insanlara müxtəlif dillər verilir və onlar küləklə gəldikləri yerlərə paylanır.

Daha ətraflı məlumat IX əsr İslam tarixçilərindən olan əl-Təbərinin “ Peyğəmbərlər və şahlar tarixi ” kitabında verilmişdir. Hekayəyə görə Nəmrud Babildə bir qüllə tikdirir. Allah bu qülləni yıxır və o vaxta qədər eyni dildə danışan insanların dilini 72-yə bölür. XIII əsr İslam tarixçisi Əbülfida da eyni hekayəni danışır və əlavə edir ki, İbrahimin əcdadı Huda öz dilini (ivritcə) saxlamağa icazə verilmişdir. Çünki Hud qüllənin tikintisində iştirak etməyib.

Babil sözünün mənşəyi

Akkadca bāb-ilû sözü Tanrının qapısı deməkdir . Şumer dilində eyni mənalı söz Kadingirradır . Əhdi-Ətiqdə Babil sözü Babildir . Bu söz ibranicə Bavel sözündəndir və Əhdi- Ətiqdə "qarışıqlıq" kimi izah olunur.