Basiç
Basiç, Barssiq, Basiq və ya Başix (yunanca:Βασίχ; d. ? - ö. 395-ci ildən sonra) — 395-ci ildə Sasani imperiyasına yürüş edən Hun ordusunun iki komandanından biri. O, bu yürüş zamanı böyük Hun tayfaları ilə birlikdə Azərbaycan ərazisindən də keçmişdir. Bəzi qaynaqlara görə, bu yürüş zamanı xeyli Hun ailəsi müasir Azərbaycan ərazisində məskunlaşmışdır.
| Basiç, Barssiq, Basiq və ya Başix | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | IV əsr |
| Vəfat tarixi | 395-ci ildən sonra |
| Milliyyəti | Hun |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Hun ordusu |
| Vəzifəsi | Hun ordularından birinin komandanı |
| Döyüşlər | Hun ordusunun Sasani imperiyasına yürüşü |
Etimologiya
redaktəOtto Maenchen-Helfen Basiç və ya Basix sözünün sonundakı hissəsinin iq şəkilçisi olduğunu iddia edir və təklif edir ki, basiq kiçik başçı anlamına gəlməkdədir.[1] Omeljan Pritsak isə sonluqdakı hissənin əslində siq şəklində olduğunu, bu hissənin nəyəsə bənzər anlamına gəldiyini, bu adın türk dilində bars-siq, yəni barsa (bəbirə) bənzər anlamına gəldiyini bildirir.[2] Gerhard Doerfer adın Hun kökənli olduğunu bildirsə də,[3] lakin hər iki türk izahını mövcudluğu asanlıqla sübuta yetirilməyən qeyri-məhsuldar şəkilçilərə əsaslandığına görə tənqid etmişdir.[4]
Bioqrafiya
redaktəQaynaqlar Barssiq və Kursiqi hunların kraliyyət ailəsindən olan şəxslər kimi təqdim edirlər.[5] Onların hər ikisi qədim qaynaqlardan müəyyənləşdirilə bilən ilk hunlardırlar. O, çox güman ki, Hun tayfasının rəhbəridir. Həmçinin onların hər ikisinin hunların ikili kralları olması ehtimalı da mümkündür. Bu adət Attilanın dövründən məlumdur və hunların sələfi olan xionqnularda da olmuşdur.[6]
Sasani imperiyasının ələ keçirilməsi
redaktə395-ci ildə hunlar özlərinin romalılar üzərinə təşkil edilmiş ilk hücumlarına başladılar və həmin ilin yayında Qafqaz dağlarını keçdilər. Qafqaz dağlarını keçdikdən sonra onların daxil oldiğu ərazilər içində müasir Azərbaycan əraziləri də var idi. 395-ci ilin qışında bir digər Hun ordusu dönmuş Dunay çayını keçərək Frakiyanı yağmaladı və Dalmatiyaya yaxınlaşdı.[7] Bu zaman Qafqazdakı Hun ordusu Romanın buradakı vilayətlərini və Sasani əyalətlərini ələ keçirməkdə idi.[8]
Bir qrup Fərat çatını keçsə də, Roma ordusu tərəfindən məğlub edildi. Bundan sonra Barssiq və Kurssiqin komandanlıq etdiyi başqa bir Hun ordusu da Fəratı keçərək Sasani paytaxtı Ktesifonu təhdid etməyə başladı. Lakin onlar farslar tərəfindən məğlub edildilər və Dərbənd keçidinə geri çəkildilər.[8]
Priskus qeyd edir ki, Barssiq Kurssiq ilə birlikdə Romaya gələrək onunla ittifaq bağlamışdırlar.[8] Otto Maenchen-Helfen onların Romaya 404 və ya 407-ci ildə gəldiklərini və muzdlu döyüşçü kimi xidmətə başladıqları ehtimalının həqiqətə daha uyğun ola biləcəyini yazır.[9]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Maenchen-Helfen, 1973
- ↑ Pritsak, 1982. səh. 435
- ↑ Doerfer, 1973. səh. 39
- ↑ Doerfer, 1973. səh. 42
- ↑ Martindale, 1985. səh. 211
- ↑ Hughes, 2019
- ↑ Thompson, 1996. səh. 30–31
- ↑ 1 2 3 Sinor, 1990. səh. 177, 183–184, 203
- ↑ Maenchen-Helfen, 1973. səh. 55
Mənbə
redaktə- Omeljan Pritsak. The Hunnic Language of the Attila Clan (PDF). Cambridge, Massachusetts: Harvard Ukrainian Studies. 1982. ISBN 0363-5570.
- Gerhard Doerfer. Zur Sprache der Hunnen. Central Asiatic Journal. 1973. 1–50.
- Otto J. Maenchen-Helfen. The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. University of California Press. Max Knight (ed.). 1973. 978-0-520-01596-8.
- John R. Martindale. The Prosopography of the Later Roman Empire. Cambridge: Cambridge University Press. 1980. ISBN 0-521-20159-4.
- Ian Hughes. Attila the Hun Arch-Enemy of Rome. Pen & Sword Books. 2019. ISBN 9781473890329.
- Denis Sinor. The Hun Period. The Cambridge history of early Inner Asia (1. publ. ed.). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. Denis Sinor (ed.). 1990. 177–203. ISBN 9780521243049.
- E. A. Thompson. The Huns. Blackwell Publishers. Peter Heather (ed.). 1996. ISBN 978-0-631-15899-8.