Bayırku yürüşü
Bayırku yürüşü – Qapağan xaqanın Doqquz Oğuzlardan Bayırkular üzərinə təşkil etdiyi və qələbə qazandığı son yürüşüdür.[1]
| Bayırku yürüşü | |||
|---|---|---|---|
| Tarix | 22 iyul 716 | ||
| Yeri | Tula çayı sahili | ||
| Səbəbi | Doqquz Oğuzların üsyanı | ||
| Nəticəsi | Göytürklərin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
|
|
|||
Döyüşdən əvvəl
redaktəGöytürk imperiyası böyük siyasi qarışıqlıq içərisində idi. Tanq imperatoru Hsüan Tsunq Qapağan xaqanı tamamilə ortadan qaldırmaq ya da ələ keçirmək istəyirdi. Bu məqsədlə Göytürk dövlətində üç ayrı bölgədə olan və Tanq ilə daha əvvəllər ittifaq qurmuş olan türk boylarının öndərlərinə daha öncə də edildiyi kimi müxtəlif titullar və hədiyyələr təqdim edildi. Beləcə, türk boyları Göytürk xaqanlığına qarşı üsyan etmələri üçün təhrik edildilər. 709-cu ildə çiklər və qırğızlar, 711-ci ildə türkeşlər, 714-cü ildə də qarluqlar üsyan qaldırdı və üsyanlar bir-birinin ardıyca meydana çıxdı. Buna əlavə olaraq, Qapağan xaqanın mərhəmətsizcə bütün üsyanları yatırtması vəziyyətin daha da pisləşməsinə səbəb oldu. Bir çox türk boyu Tanq sülaləsinə sığındı. Hətta bir müddət sonra Qapağan xaqanın öz kürəkəni Aşidə Hu-lu da Tanqa bağlılığını bildirdi.
Döyüş
redaktəÜsyanlar ardı-ardına davam edərkən bu dəfə də Göytürk xaqanlığının onurğasını təşkil edən Doqquz Oğuzların üsyan etməsi dövləti çətin vəziyyətə saldı. Qapağan xaqan üsyanları yatırtmaq üçün səfərdən-səfərə gedirdi. Üsyanın başlamasından sonra xaqan bayırkuların üzərinə yürüdü. Tula çayı sahilində baş vermiş döyüşdə bayırkular ağır məğlubiyyətə düçar oldular. Lakin Qapağan xaqan özünə çox güvənmiş və səfərdən geri dönərkən lazimi təhlükəsizlik tədbirlərini gördürməmişdi. Ötükənə dönərkən döyüşdən sağ çıxmış bayırkuların rəhbəri Hsieh-shih-lüeh qəflətən söyüd meşəliyindən çıxaraq Qapağan xaqana hücum etdi və onun başını kəsdi. O sırada Ho-Linq-chüan Tanq elçisi olaraq Göytürk dövlətində idi. Hsieh Qapağan xaqanın kəsik başını çinli elçiyə verdikdən sonra, onunla birlikdə Tanq sarayına getdi. Tanq imperatoru Hsüan-tsunq Qapağan xaqanın kəsik başının Tanq paytaxtı Çanqanın əsas küçəsində dirəyə asılıb xalqa göstərilməsini əmr etdi. Bundan sonra, bayırkular, uyğurlar, tonqralar, hisilər və bugular olmaqla, 5 ayrı türk boyu Göytürk xaqanlığından ayrılıq Tanqa tabe oldular. Tanq imperatoru onların tabeliklərini qəbul etməklə yanaşı, onları öz ordusunun şimalına yerləşdirdi.[2]
Beləliklə, Bayırku səfəri Qapağan xaqanın son yürüşü oldu.[3]
Nəticə
redaktəTan sülaləsinin təhriki ilə üsyan qaldıran türk boylarının üsyanlarının mərhəmətsizcə yatırılması, ürk boylarının Tanq sülaləsinə sığınmasına və Göytürk dövlətinin qısa müddətə boşalmasına səbəb oldu. Qapağan xaqanın Bayırku yürüşündən geri dönərkən sui-qəsdə uğrayıb öldürülməsi ilə də dövlət süqut etmək həddinə çatdı. Qapağan xaqandan sonra yerinə keçən kiçik oğlu İnel Tigin də dövləti gücləndirə bilmədi. Bu pis vəziyyət Kül Tiginin və Bilgə Tiginin edəcəkləri hərbi çevrilişə qədər davam etdi.[4]
İstinadlar
redaktə- ↑ Ahmetbeyoğlu, Ali, 2015. səh. 112
- ↑ Osman Fikri Sertkaya. Göktürk Tarihinin Meseleleri / Göytürk tarixinin məsələləri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. 1995. səh. 87-88. ISBN 9789754560701.
- ↑ Ahmetbeyoğlu, Ali, 2015. səh. 114
- ↑ Ahmetbeyoğlu, Ali, 2015. səh. 115
Ədəbiyyat
redaktə- Ahmetbeyoğlu, Ali. Sorularla Eski Türk Tarihi. İstanbul. 2015. ISBN 978-605-5200-41-1.