Bayatı-ŞirazAzərbaycan musiqisində 1) yeddi ladlardan (məqamlardan) biri, 2) yeddi əsas muğam dəstgahlarından biri.[1][2]

Etimologiya

redaktə

Bayatı türk ədəbiyyatında lirik şeir, mahnı janrıdır. Bayat həm də qədim türk tayfalarının birinin adı olub. Dahi şair Məhəmməd Füzuli də bu tayfadan olub.

Tarixçəsi

redaktə

Bəhram Mansurov “Bayatı-Şiraz” muğamının müstəqil muğam kimi yalnız XIX əsrin axırlarından mövcud olduğunu və əvvəllər isə “Bayatı - İsfahan” dəstgahı kimi tanındığını söyləyir. "Bayatı-İsfahan" klassik Şərq musiqisində ”İsfahan” adlanaraq 12 əsas muğamdan biri olub [3]. Hazırda Bayatı-İsfahan şöbəsi Bayatı–Şiraz dəstgahının əsas şöbələrindən biri.[4]

Bayatı-Şiraz muğam dəstgahı kimi

redaktə

Məcmusu: “Bərdaşt”, “Mayeyi-Bayatı-Şiraz”, “Nişibi–fəraz”, “Bayatı–İsfahan”, “Zil Bayatı-Şiraz”, “Xavəran”, “Üzzal”, “Dilrüba” və “Bayatı-Şiraza ayaq (kadensiya)” kimi şöbə və guşələrdən ibarətdir.[5]

Bu muğam dəstgah “sol” bayatı-şiraz məqam kökündə (tonallığında) ifa olunur. “Bayatı-Şiraz” muğamı öz gözəl, axıcı melodikasına və dərin təsir qüvvəsinə görə musiqiçilər tərəfindən çox zaman “ərusi – musiqi” (“musiqinin gəlini”) adlandırılır. Ü. Hacıbəyov “Bayatı-Şiraz”ı emosional baxımdan qəmli əhvali-ruhiyyə daşıyan muğam kimi xarakterizə etmişdir.

Üzeyir Hacıbəyov Bayatı–Şiraz haqqında yazır: "Bədii – ruhi təsir cəhətdən... Bayatı – Şiraz dinləyicidə qəmginlik hissi oyadır." Mirzə Fərəcin tərtib etdiyi muğam dəstgahları içərisində Bayatı – Şiraz dəstgahı 17 şöbə və guşədən ibarətdir:

“Bayatı-Şiraz” muğamını instrumental şəkildə Nəriman Məmmədov tarzən Əhməd Bakıxanovun ifasından (1962), Arif Əsədullayev tarzən Elxan Mirzəfərovun ifasından (2003) nota yazmışdır.[6] Bu dəstgah əsasında yazılmış simfonik bəstələr:

Muğam şöbələri arasında ifa olunan rənglər də əsas muğamın adını daşıyır.[7]

Bayatı-Şiraz musiqi məqamı (ladı) kimi

redaktə

Quruluşu: 1-1-1/2 ton formullu iki tetraxordun k.3 intervalı məsafəsində birləşməsindən ibarətdir; səssırası 9 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının II, IV, VI, VIII pillələri istinad-dayaq pilləsi kimi “Bayatı-Şiraz” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan musiqi nümunələri həmin pillələrə əsaslanır.[8]

Bayatı-Şiraz ladında bəstələr

redaktə

Qaynaqlar

redaktə
  1. "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Bayatı-Şiraz". 2021-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  2. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz". 2020-01-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  3. "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları - Tarixi məlumat". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  4. "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti" - Bayatı-İsfahan". 2021-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  5. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz muğamı". 2021-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  6. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz muğamının not yazıları". 2021-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  7. "Muğam Ensiklopediyası - Rəng". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  8. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz məqamı". 2021-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  9. "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisi əsasları. - Didaktik material. Bayatı-Şiraz". 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  10. "Əfrasiyab Bədəlbəylinin rəsmi saytı - "Qız qalası" baleti". 2020-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  11. "Эльнара Дадашева. Некоторые особенности мелодических отклонений в азербайджанских народных танцах. Международный музыкальный культурологический журнал "Harmony"". 2021-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.

Fimoqrafiya

redaktə
  1. Gülüstan bayatı-şiraz (film, 1972)
  2. Muğam (film, 1995)
  3. Bayatı şiraz (film, 2002)

Xarici keçidlər

redaktə

Həmçinin bax

redaktə