Beynəlxalq siyasi iqtisadiyyat
Beynəlxalq siyasi iqtisadiyyat — siyasət və iqtisadiyyatın qarşılıqlı təsirini [1]beynəlxalq miqyasda öyrənən, qlobal sistemdəki iqtisadi və siyasi qüvvələrin əlaqəsini araşdıran bir elmi sahədir. Bu sahə beynəlxalq iqtisadi siyasət, ticarət, maliyyə, inkişaf, güc münasibətləri və institusional tənzimləmələr kimi mövzuları əhatə edir.
Beynəlxalq Siyasi İqtisad və ya digər adı ilə Qlobal Siyasi İqtisad, beynəlxalq münasibətlər və iqtisadiyyatla əlaqəli ikiistiqamətli bir elm sahəsidir. BSİ-nin siyasi elmlər, sosiologiya, tarix və mədəniyyət kimi fərqli sahələrlə də bağlı olan aspektləri mövcuddur. Ən çox əlaqəli olduğu akademik mövzular isə Makroiqtisadiyyat, Beynəlxalq Biznes, Beynəlxalq İnkişaf vəİnkişaf İqtisadiyyatıdır.
Beynəlxalq Siyasi İqtisad alimləriqloballaşma, beynəlxalq ticarət, beynəlxalq maliyyə, maliyyə böhranı, mikroiqtisadiyyat, makroiqtisadiyyat, [2][3][4]inkişaf iqtisadiyyatı, beynəlxalq bazarlar, siyasi risk, sərhədlərarası iqtisadi problemlərin həllində dövlətlərin əməkdaşlığı və ölkələrarası iqtisadi güc balansı məsələləri üzrə elmi müzakirə və araşdırmaların tam mərkəzindədir.
Yaranması
redaktəBSİ-nin müstəqil sahə kimi formalaşması, təxminən, XIX əsrə təsadüf edir, çünki bu tarixə qədər BSİ-nin iqtisadiyyatla eyni məna daşıdığı düşünülürdü. İlk siyasi iqtisadçılar arasında Con Meynard Keyns, KarI Marks və digər önəmli şəxslərin adları var. Beynəlxalq siyasi iqtisadiyyat, dövlətlərin iqtisadi fəaliyyətlərdə oynadığı rolu və iqtisadiyyatın siyasət üzərindəki təsirlərini tədqiq edir. Sahə, qlobal iqtisadiyyatın necə işlədiyini və qlobal güc münasibətlərinin bu sistemdəki rolunu anlamağa çalışır.[5][6]
BSİ-dəki məsələlər
redaktəBeynəlxalq Maliyyə
redaktəBeynəlxalq Ticarət və Maliyyə BSİ tərkibindəki ən önəmli mövzulardandır.[7][8]
Liberal baxış açısı XVIII əsrdə Adam Smit tərəfindən təqdim olunduqdan sonra Qərbdə maraq doğurmuş və uzun müddət öz elmi liderliyini qorumuşdur. Liberalizmə alternativ bir sistem 1940-cı illərdə Keynsçilik nümunəsi ilə meydana gəldi və 1970-ci illərin əvvəlinədək alimlərin diqqət mərkəzində qaldı. Keynsçiliyin əsasında daxili makroiqtisadi siyasətlə əlaqəli məsələr dayanırdı. Keynsin fikirləri, həmçinin akademik tənqid də doğurmuş və Fridrix fon Hayek, Milton Fridmen və Çikaqo məktəbinin digər aparıcı alimləri tərəfindən 1950-ci və 70-ci illərdə tənqid olunmuşdur. Keynsin ictimai dialoqda və iqtisadi siyasətin hazırlanması planlarında olan təsirinin son onilliklərdə azaldığı müşahidə olunur.[9]
Liberalizmi özündə əks etdirən sistemlərdən biri də ll Dünya Müharibəsindən sonra yaradılan Bretton-Vudsdur. Liberallar hətta bu sistem sonlandıqdan sonra belə onu geri qaytarmağa çalışmışdır. Bu kimi fikirlər 1971-ci ildə ABŞ prezidenti Riçard Nikson tərəfindən, 2008-ci ildə isə bəzi dünya liderləri tərəfindən səsləndirilmiş və irəli sürülmüşdür.
Beynəlxalq Valyuta Fondu, beynəlxalq böhranlar, valyuta məzənnələri, birbaşa xarici investisiyalar və transmilli şirkətlər BSİ çərçivəsində əhəmiyyətli şəkildə diqqət çəkən araşdırma mövzularıdır.
Oyunlar nəzəriyyəsi
redaktə
Beynəlxalq Ticarət
redaktəIBSİ Beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsi çərçivəsində Hekşer-Ohlin modeli və Rikardo iqtisadiyyatını öyrənir. Qlobal ticarət, strateji ticarət nəzəriyyəsi, ticarət savaşları, milli tədiyə və ticarət balansları BSİ alimlərinin araşdırdığı mövzular arasındadır.[10]
Merkantilizm baxışı XV əsrdə modern iqtisadiyyatın yarandığı tarixdən XX əsrin ortalarına qədər olan dövlət strategiyalarını xarakterizə edir.[11] Bu nəzəriyyə suveren dövlətlərin müsbət ticarət saldosu uğrunda bir-biri ilə olan yarışından bəhs edir. Onların fikrincə, ticarət nəticəsində qazanılmış dövlət xəzinəsi investisiyada və hərbi qüvvənin inkişaf etdirilməsində istifadə oluna bilər.[12]
Vaşinqton konsensusundan sonrakı dövrdə olan baxış açılarına görə, iqtisadi vəziyyətdən asılı olaraq, ticarətdəki bütün tərəflərin yararına şirkətlərin əməkdaşlıq edə və ya yarışa bilər. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Cənubi Afrikanın bu yolla sürətli inkişafı sözügedən perspektiv üçün uğur hekayəsi idi və bu uğurun əsasında Raul Prebiş və onun kolleqalarının böyük əməyi dayanırdı.[13]
İnkişaf Tədqiqatları
redaktəBSİ inkişaf iqtisadı ilə əlaqəli seqmentləri və xüsusilə də ölkələrin necə və niyə inkişaf etdiyini öyrənir.
Amerika və Britaniya BSİ məktəbləri
redaktəBu iki fərqli məktəbin analizi Benjamin Kohen tərəfindən aparılmış və o müəyyən səciyyəvi xüsusiyyətlərə görə onları xarakterizə etmişdir. Belə ki, Amerikanlar BSİ-də "pozitivist" olmaları ilə tanınırlar və onların bu sahədə qurduğu nəzəriyyələr, adətən, miqdari isbatlara əsaslanır. Britaniya BSİ-si isə daha çox "açıqlayıcı" aspekti ilə izah olunur və miqdari analizin fərqli standartlarından istifadə edilir. Kohenin fikrincə, hər iki baxış açısının BSİ üçün mühüm faydaları var.[14][15]
Beynəlxalq siyasi iqtisadiyyat sahəsi, müasir dünyadakı iqtisadi və siyasi hadisələri anlamaq üçün əvəzsiz bir vasitədir və qlobal idarəetmə[16][17] və siyasətlərin formalaşdırılmasına bilavasitə təsir göstərir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Oatley, Thomas. International Political Economy: Sixth Edition (ingilis). Routledge. 2019. 25. ISBN 978-1-351-03464-7.
- ↑ Mosley, Layna; Singer, David Andrew. "The Global Financial Crisis: Lessons and Opportunities for International Political Economy". International Interactions (ingilis). 35 (4). 2009-11-30: 420–429. doi:10.1080/03050620903328993. ISSN 0305-0629.
- ↑ Araghi, Farshad. "Political Economy of the Financial Crisis: A World-Historical Perspective". Economic and Political Weekly. 43 (45). 2008: 30–32. ISSN 0012-9976. JSTOR 40278747. 2024-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-24.
- ↑ Broz, J. Lawrence; Frieden, Jeffry A. "The Political Economy of International Monetary Relations". Annual Review of Political Science (ingilis). 4 (1). 2001: 317–343. doi:10.1146/annurev.polisci.4.1.317. ISSN 1094-2939.
- ↑ Frieden, Jeffry; Martin, Lisa. International Political Economy: Global and Domestic Interactions // Political Science: The State of the Discipline. W.W. Norton. 2003. 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-24.
- ↑ Cohen, Benjamin J. International Political Economy: An Intellectual History (ingilis). Princeton University Press. 2008. 32–35. ISBN 978-0-691-13569-4.
- ↑ editor John Woods, author Prof. Harry Johson, "Milton Friedman: Critical Assessments", vol 2, page 73, Routledge, 1970.
- ↑ Watson, Matthew, Foundations of International Political Economy, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2005
- ↑ Oatley, Thomas. International Political Economy: Sixth Edition (ingilis). Routledge. 2019. 39–41. ISBN 978-1-351-03464-7.
- ↑ Oatley, Thomas. International Political Economy: Sixth Edition (ingilis). Routledge. 2019. 27. ISBN 978-1-351-03464-7.
- ↑ Milner, Helen V. "Formal Methods and International Political Economy". Models, Numbers, and Cases. 2004. ISBN 9780472068616. 16 May 2022 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 August 2021.
- ↑ Cohen, Benjamin J. International Political Economy: An Intellectual History (ingilis). Princeton University Press. 2008. 16. ISBN 978-0-691-13569-4.
- ↑ "international political economy | economics | Encyclopædia Britannica". britannica.com (ingilis). 2022-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- ↑ "Not So Quiet on the Western Front: The American School of IPE". Review of International Political Economy, Volume 16 Issue 1 2009
- ↑ "The 2008 Warwick RIPE Debate: 'American' versus 'British' IPE". 2012-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-10.
- ↑ Allen, Robert C. Global Economic History: A Very Short Introduction. Oxford University Press. 2011. ISBN 978-0-19-959665-2.
- ↑ Blyth, Mark. 17 // Routledge Handbook of International Political Economy (IPE) IPE as a Global Conversation. Routledshe.
Ədəbiyyat
redaktə- Gill, Stephen. Global Political Economy: perspectives, problems and policies. New York: Harvester. 1988. ISBN 0-7450-0265-X.
- Gilpin, Robert. Global Political Economy: Understanding the International Economic Order. Pon, NJ: Princeton University Press. 2001. ISBN 0-691-08677-X.
- Paquin, Stephane (2016), Theories of International Political Economy, Don Mill, Oxford University Press. ISBN 9780199018963
- Phillips, Nicola, redaktorGlobalizing International Political Economy. Palgrave Macmillan. 2005. ISBN 978-0-333-96504-7.
- Ravenhill, John. Global Political Economy. Oxford: Oxford University Press. 2005. ISBN 0-19-926584-4. 1 December 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 March 2015.
- Watson, Matthew. Foundations of International Political Economy. Palgrave Macmillan. 2005. ISBN 978-1-4039-1351-7.
- Broome, André (2014) Issues and Actors in the Global Political Economy, Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-28916-1.
- Cohen, Benjamin. International Political Economy: An Intellectual History. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2008. ISBN 978-0-691-13569-4.