Bilal Nazim

Bilal Nazim( (tam adı-Molla Bilal bin Molla Yusuf Nazim;1825 və ya 1824 – 1899) — Uyğur şairi və yazıçısı, XIX əsr uyğur ədəbiyyatının mərkəzi siması, uyğur klassik ədəbiyyatının son nümayəndəsi.

Bilal Nazim
Molla Bilal bin Molla Yusif Nazim
Təxəllüsü	Bilal Nazim
Doğum tarixi	1825
Doğum yeri	Kulja şəhəri, Çin
Vəfat tarixi	1899
Vəfat yeri	Jarkənd, Qazaxıstan
Milliyyəti	Uyğur türkü
Təhsili	Baytulla mədrəsəsi
Fəaliyyəti	şair, yazıçı
Əsərlərinin dili	uyğurca
Janrlar	şeir, poema, povest

Həyatı

Bilal Nazim 1825-ci ildə Çinin Kulja şəhərində çəkməçi ailəsində anadan olmuşdur. Kuljadakı Baytulla mədrəsəsində təhsil almışdır. Şəxsi mütaliəsi sayəsində Şərq xalqlarının tarixi və ədəbiyyatı ilə yaxından tanış olmuşdur. O, Uyğur xalqının milli-azadlıq hərəkatının fəal mübarizlərindəndir. 1864-1867-ci illərdə Şərqi Türküstanda Uyğur, Qazax və Dungan xalqlarının Mançu-Çin müstəmləkəçilərinə qarşı milli-azadlıq hərəkatı yayılarkən Sadır Paluan, Molla Şakir, Səidməhəmməd Kaşi kimi şairlərlə yanaşı, Bilal Nazim da hərəkatda yaxından iştirak etmişdir. Müəllif Çün müstəmləkəçiliyinə qarşı azadlıq hərəkatı ilə bağlı təəssüratını “Çin dövlətində hərəkat” (1876) tarixi poemasında yüksək bədii sənətkarlıqla əks etdirmişdir.

Vəfatı

Bilal Nazim 1899-cu ildə Qazaxıstanın Yarkənd (indiki Jarkənd) şəhərində vəfat etmişdir.

Yaradıcılığı

Bədii yaradıcılığı

Ədəbi yaradıcılığa 1840-cı illərdə şeirlə başlamışdır. Lakin müəllifin 26-27-yaşlarına qədər yazdığı əsərlər haqqında məlumat yoxdur. O, şair kimi Əbülqasım Firdovsi, Əbdürrəhman Cami və Əlişir Nəvainin yaradıcılığından təsirlənmişdir. Əsərlərinin əksəriyyəti lirik şeirlərdən ibarətdir (“Qəzəliyyat” toplusu, 1852). Bilal Nazim öz əsərləri ilə uyğur şeirinin üfüqlərini genişləndirmiş, insan ləyaqəti və azadlığını, ədalət və humanizm ideyasını tərənnüm etmişdir. “Qısa Ədəbi Ensiklopediya”da qeyd olunduğu kimi, “Bilal Nazimin şeirləri və dastanları demokratik ideya istiqaməti və forma ustalığı ilə fərqlənir”. “Çin dövlətində hərəkat” (1876) tarixi poeması uyğur xalqının Mançu-Çin işğalçılarına qarşı mübarizəsinə həsr olunmuşdur. (Əsər 1880-ci ildə Kazanda məşhur şərqşünas N.N. Pantusov tərəfindən nəşr edilmişdir). Bilal Nazimin bəzi poema və povestlərinin süjetləri şifahi xalq yaradıcılığı ənənələrinə əsaslanır. Bunların arasında məşhur “Yalançı Yusifxan” satirik poeması və “Nazugum” povesti (1909-cu ildə Kazanda N. N. Pantusov tərəfindən rus dilində nəşr edilmişdir). “Yalançı Yusifxan” povestində Kokanddan gələn bir fırıldaqçının əməllərindən bəhs olunur. “Nazugum” povestində (1882) isə Çin müstəm¬ləkəçilərinə qarşı milli azadlıq hərəkatında iştirak edən Uyğur xalqının qəhrəman oğlu təsvir edilmişdir.

Əsərləri

• Китаби-Газат дәр мүлки Чин, Казан: 1875;
• Пантусов Н. Н., Таранчинские песни, СПБ: 1890;
• Пантусов Н. Н., Образцы таранчинской народной лит-ры, Казан: 1909.